ՂԱՐԱԲԱՂՅԱՆ ԿԱՐԳԱՎՈՐՈՒՄ. Նախագահների չկայացած հանդիպումը մեկնաբանում են փորձագետները
Հունիսի 12-ին ավստրիական Զալցբուրգ քաղաքում նախատեսված Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահների հերթական հանդիպումը այդպես էլ չկայացավ::
Նախագահների հանդիպման հնարավորությանը անդրադարձել էին երկու երկրների արտաքին գերատեսչությունների ներկայացուցիչները: ՀՀ ԱԳ փոխնախարար Շավարշ Քոչարյանը «Ռեգնում»-ին տված հարցազրույցում, անդրադառնալով հանդիպման հնարավորություններին, նշել էր. «Հայկական կողմերը միշտ խրարուսել են հանդիպումներ կազմակերպելու` միջնորդների նախաձեռնությունները, այդ թվում` նաև ամենաբարձր մակարդակով»: Միաժամանակ փոխնախարարը նշել էր, որ նման հանդիպումները դրական տեղաշարժերի իմաստով արդյունավետ կդառնան միայն այն ժամանակ, երբ «Ադրբեջանի ղեկավարությունը հրաժարվի ստի վրա հիմնված ապակառուցողական քաղաքականությունից»:
Եվ չնայած դրան, Շավարշ Քոչարյանը շեշտել էր, որ Ադրբեջանի ապակառուցողական դիրքորոշումը դեռևս չի ենթադրում, որ բանակցությունները անհրաժեշտ է դադարեցնել: Նրա խոսքով` հակամարտության կարգավորման ներկայիս ձևաչափը ունի նաև մեկ այլ առաքելություն` թույլ չտալ, որպեսզի «զինադադարը վերաճի ռազմական գործողությունների»:
Իր հերթին, Ադրբեջանի արտգործնախարար Էլմար Մամեդյարովը նշել էր, որ միջնորդները շարունակում են նախապատրաստել երկու նախագահների հանդիպումը: Նրա խոսքով` հունիսի 7-ին Լոնդոնում միջնորդները հանդիպել են երկու երկրների արտգործնախարարների հետ` հենց նախագահի մակարդակով հանդիպման անցկացման հարցում համաձայնության գալու համար: Ըստ Մամեդյարովի` հունիսի վերջին նրանք նախատեսում են ևս մեկ անգամ նման հանդիպում ունենալ:
Այս պայմաններում հարց է ծագում, թե որքանո՞վ է առհասարակ հնարավոր նման հանդիպման անցկացումը կարճաժամկետ հեռանկարում և ներկա պահին առկա է արդյո՞ք հարցերի որոշակի շրջանակ, որոնք կարող են քննարկել Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահները: Այս և թեմային առչվող մի շարք այլ հարցերի վերաբերյալ Panorama.am-ը զրուցեց քաղաքագետների հետ:
Սերգեյ Մինասյանի կարծիքով` նախագահների հանդիպումը թեև անհրաժեշտ է, բայց այս պահին լուծման բերել չի կարող. «Հասկանալի է, որ Կազանի և Մոսկվայի հանդիպումների անարդյունք ավարտից, Սաֆարովի գործից, ՀՀ-ի հետ ցանկացած աղերս ունեցող Ադրբեջանի քաղաքացիներին քրեական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ օրինագիծը շրջանառության մեջ դնելուց հետո դժվար թե կարելի է պատկերացնել, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահները քննարկելու համար ունեն ինչ-որ լուրջ հարցեր: Սակայն սա ամենևին չի նշանակում, որ հանդիպման անցկացումը անհրաժեշտ չէ: Այն անհրաժեշտ է գոնե բանակցային գործընթացի իմիտացիան շարունակելու համար: Սակայն բուն հիմնախնդրի լուծմանը սույն հանդիպումը նպաստել չի կարող: Իմ խորին համոզմամբ, հակամարտությունը տեսանելի ապագայում անլուծելի է»:
Ալեքսանդր Մարկարովի կարծիքով` Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահների հանդիպման համար քննարկվելիք հարցերի շրջանակ, այնուամենայնիվ, առկա է: «Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ առկա է չկարգավորված կոնֆլիկտ, պարզ է, որ քննարկվելիք հարցերի շրջանակ, այնուամենայնիվ, կա: Սակայն հաշվի առնելով Ադրբեջանի ոչ կառուցողական դիրքորոշումը` պետք է նշել, որ հարցերի այն շրջանակը, որ հնարավոր կլինի վեր հանել երկու երկրների ղեկավարների հանդիպմանը, պետք է նախապես քննարկվի ավելի ցածր` արտգործնախարարների մակարդակով, որպեսզի ստանալով երկու կողմերի համար ընդունելի նախնական ձևաչափ, դրանք կարողանան հանդես գալ որպես նախագահերի հանդիպման հիմք»,- նշեց Ա. Մարկարովը:
Մեր զրուցակցի կարծիքով` բանակցային գործընթացի վրա իրենց ազդեցությունն են թողնում երկու երկրներում ընթացող ներքաղաքական զարգացումները, մասնավորապես, Հայաստանում ավարտված ընտրական ցիկլը, ինչպես նաև Ադրբեջանում Իլհամ Ալիևի վերընտրության հետ կապված գործընթացները.
«Այս գործընթացներն ինչ-որ իմաստով նվազեցնում են նախագահների մակարդակով հանդիպում անցկացնելու հնարավորությունը: Բանակցային գործընթացի շարունակությունը, անկասկած, դրական երևույթ է: Սակայն հստակ է այն իրողությունը, նախագահական հանդիպման համար անհրաժեշտ է ունենալ ոչ թե, այսպես ասած, հում հիմք, այլ հարցերի ավելի հստակ շրջանակ, որենք կարող են դրվել բանակցային սեղանին նախագահների հանդիպման ժամանակ»:
Ստեղծված իրավիճակում որքանով է հավանական էսկալացիան և արդյոք առկա՞ են այն կանխելու գործիքներ: Սերգեյ Մինասյանի կարծիքով` էսկալացիայի տանելու փորձերը համեմատաբար մարել են.
«Խնդիրն այստեղ, իմ կարծիքով, այն է, որ կողմերից մեկը` ադրբեջանական կողմը, պարզապես չի ցանկանում կանխել էսկալացիան: Հայկական կողմն, իր հերթին, ցանկանում է, որ Ադրբեջանը շփման գծից հեռացնի դիպուկահարներին` դրանով իսկ նվազեցնելով էսկալացիան: Չնայած դրան, պետք է փաստել, որ վերջին ժամանակներս իրավիճակը շփման գծում հարաբերականորեն հանդարտ է: Շուրջ մեկ տարի է անցել վերջին` Տավուշի մարզի սահմանամերձ գոտում տեղի ունեցած միջադեպից, որին հայկական կողմերը, Պաշտպանության նախարարի խոսքերով, անհամաչափ պատասխան տվեցին: Դրանից հետո արդեն գրեթե մի տարի է, նմանատիպ միջադեպեր տեղի չեն ունեցել: Մյուս կողմից` բավականին նվազել է դիպուկահարների ակտիվությունը: Սակայն ավելին սպասել ես իրատեսական չեմ համարում, այն առումով, որ եթե Ադրբեջանը գնա դիպուկահարների դուրս բերմանը, ապա դրանով իսկ կկորցնի իր վերջին լծակը` պատերազմի սպառնալիքը»:
Ալեքսանդր Մարկարովը ևս կիսում է այն տեսակետը, որ վերջին շրջանում Ադրբեջանը կոնֆլիկտն էսկալացիայի տանելու փորձեր չի իրականացնում. «Պետք է նշել, որ վերջին շրջանում կոնֆլիկտի էսկալացիայի փորձեր, կարծես թե, չեն նկատվում: Չնայած դուք կարող եք հղում անել զինադադարի ռեժիմի խախտման այն բազմաթիվ դեպքերին, որոնք արձանագրում են ՀՀ և ԼՂՀ զինված ուժերը: Սակայն պետք է նշել, որ նախկինում արձանադրված դիվերսիոն դրսևորումները ներկայումս չեն նկատվում»: Ըստ քաղաքագետի` ադրբեջանական կողմը մշտապես խուսափել է իր ստորագրությունը դնել ցանկացած փաստաթղթի տակ, որտեղ մատնանշվում է ԼՂ հակամարտության կարգավորման երեք հիմնարար սկզբունքներից` ուժի չկիրառման սկզբունքը: Դրան զուգահեռ, ըստ նրա, հաշվի առնելով Ադրբեջանի քայլերը և երկրի վերնախավի հայտարարությունները, հնարավոր է, որ Բաքվում ուժի կիրառման որոշակի երազանքներ փայփայում են: «Սակայն այստեղ պաշտոնական Բաքվին կարող են սթափեցնել 2008 թ Հարավային Օսիայում հնգօրյա պատերազմի հետևանքները»,- նշեց նա:
Իսկ զալցբուրգյան հանդիպման տապալումը նշանակո՞ւմ է արդյոք, որ կողմերը կամ առնվազն դրանցից մեկը խուսափում է իրավիճակը չսրելու հանձնառություն ստանձնելուց: Այս կապակցությամբ Սերգեյ Մինասյանը նշեց. «Ռազմական գործողությունները չեն վերսկսվում ոչ թե այն պատճառով, որ կան որոշակի հանձնառություններ, այլ այն պատճառով, որ կան որոշակի արտաքին սահմանափակումներ, ինչպես նաև այն որ, հակամարտության գոտում առկա է որոշակի ռազմական բալանս, որն իր հերթին կողմերից ոչ մեկին հեշտ և արագ հաղթանակի հույսեր չի թողնում: Սա է ամենակարևորը: Ինչ վերաբերում է նրան, թե արդո՞ք կողմերը կարող են գնալ ավելիին, ապա ինչպես արդեն նշեցի, ես չեմ պատկերացում, թե ինչպիսի իրավիճակ պետք է ստեղծվի որպեսզի Իլհամ Ալիևը հրաժարվի իր վերջին լծակից` պատերազմի սպառնալիքից»:
Այս համատեքստում անհնար է շրջանցել վերջերս Ազգային անվտանգության խորհրդի նիստում Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանի ունեցած ելույթի շեշտադրումները, որոնք փորձագիտական հանրույթը մեկնաբանեց որպես հայկական կողմից` նախահարձակ չլինելու հանձնառությունից հրաժարում: Այս առումով փորձագետները հղում են անում նաև Հայաստանի պաշտպանության նախարար Սեյրան Օհանյանի վերջերս արած հայտարարությունն այն մասին, որ հայկական կողմը կարող է հակառակորդի ուժերի հանդեպ կանխարգելիչ հարված ձեռնարկել, եթե լինեն հակառակորդի ուժերի վտանգավոր կուտակումների մասին հավաստի տվյալներ:
Որքանո՞վ է հավանական, որ դեպքերի որոշակի զարգացման դեպքում հայկական կողմերը նախահարձակ կլինեն և հակառակորդի նկատմամբ կիրականացնեն պատժիչ գործողություններ: Սերգեյ Մինասյանը սա չբացառեց. «Դեպքերի նման զարգացումը տեսականորեն, իհարկե, հնարավոր է: Սակայն կարճաժամկետ հեռանակարում չեմ կարծում, որ նման բան տեղի կունենա: Ես չեմ կարծում, որ մոտակա ժամանակներս իրավիճակը կարող է այնպես լարվել, որ հայկական կողմերը, զգալով ռազմական գործողությունների վերսկսման անխուսափելիությունը, գնան պրեվենտիվ քայլերի: Տեսականորեն դա հնարավոր է, բայց ոչ ավելին: Արդեն երկու տասնամյակ է հայկական կողմերը Ադրբեջանի հետ գտնվում են ոչ պատերազմ, ոչ խաղաղություն վիճակում և ժամանակ առ ժամանակ Ադրբեջանից որոշակի ռազմատենչ հայտարարություններ են հնչում, ինչին և հայկական կողմերը որոշակի համաչափ հայտարարություններ են անում: Սա բնականոն, հակամարտության դինամիկային համապատասխան քայլեր են»:
Ալեքսանդր Մարկարովը կանխարգելիչ հարվածները ոչ միայն հավանական համարեց, այլև հիշեցրեց, որ նորագույն պատմության ընթացքում նման նախադեպեր եղել են. «Պատմության մեջ հայտնի են պրեվենտիվ գործողությունների իրականացման նախադեպեր: Այստեղ, որպես օրինակ, կարելի է մատնանշել Իսրայելի կողմից իրականացված մի շարք պրեվենտիվ գործողությունները, որոնք ըմբռնմամբ են ընկալվել միջազգային հանրության կողմից: Այստեղ իմ կարծիքով` հաշվի են առնվել պետության անվտանգությանը` ընկալելի կամ ապացուցված վտանգի առկայության փաստը և հակառակորդի ոչ համաչափ գործողությունների վտանգը: Եթե որոշակի զուգահեռներ անցկացնենք ԼՂ հակամարտության հետ, ապա դեպքերի նման զարգացումը կարող է դիտարկվել որպես տեսական տարբերակ, սակայն ես չեմ կարծում, որ ստեղծված իրավիճակում կարող է խոսք լինել հայկական կողմերի պրեվենտիվ հարվածների մասին»:
Նախորդիվ`
ԻՏԱՐ-ՏԱՍՍ. Մինսկի խմբին չի հաջողվել կազմակերպել Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահների հանդիպումը
Է. Մամեդյարով. Միջնորդները նախապատրաստում են Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահների հանդիպումը
«Ամերիկայի ձայն». Լեռնային Ղարաբաղի սառեցված հակամարտությունը կարող է կրկին բռնկվել
Հեղինակ` Կարեն Ղազարյան
Լրահոս
Տեսանյութեր
Հայոց ցեղասպանության պատմությանն էլ պետք է վերադառնանք, հասկանանք՝ ինչ է տեղի ունեցել և ինչու
