Ձեր վստահելի աղբյուրը

Նախօրեին ներկայացրած իմ հրապարակումը սոցիալական ցանցերում ակտիվ քննարկում ունեցավ, և փակ խմբերից մեկում հայտնվեց գրառում.

«Հոդվածում կան սեփական ենթադրությունների հիման վրա արված եզրահանգումներ, որի համար մեկնաբանություն խնդրեցինք Ժիրայր Լիպարիտյանից: Ահա այն:

1. Այդ հոդվածը գրել եմ «Ակոս» թերթի խնդրանքով: Ցանկացած չափանիշով «Ակոս»-ը արդի հայ մամուլի լավագույն թերթերից մեկն է: «Ակոսում» հրապարակվելուց հետո հոդվածը անմիջապես ներկայացվել է տարբեր թերթերի ու կայքերի և հրատարակվել տարբեր լեզուներով, տարբեր երկրներում:
2 Եթե որևէ մեկը կասկածում է, թե արդյոք հայկական կողմից խժդժություններ եղել են Խոջալիում, կարող է կարդալ Թոմաս դը Վաալի «Black Garden» գրքում օգտագործված Սերժ Սարգսյանի խոսքերը կամ Մոնթեի եղբոր` Մարգար Մելքոնյանի «My Brother's Road» գրքում հիշատակված Մոնթեի վկայությունը: Խոջալուի դեպքերի մեջ այն, ինչ հստակ չէ, կապված է ծավալի հետ:
3. Ընդդիմախոս-հոդվածագրի մնացած հարցերի պատասխանները ուշադիր ընթերցողը կարող է գտնել իմ հոդվածի մեջ անգամ:
Ժիրայր Լիպարիտյան>:

Թեև արձագանքն անմիջապես պարոն Լիպարիտյանի կողմից չէ, բայց հակված եմ կարծիքին, որ գրառումը կատարվել է իր իմացությամբ և հավանությամբ, ուստի նշվածը կարելի է ընկալել որպես պաշտոնական պարզաբանում:

Նախ ներկայացված պարզաբանումների շուրջ:

Արդյո՞ք «Ագօսը» հայկական մամուլի լավագույն թերթերից մե՞կն է: Անպայման, եթե հաշվի առնենք թերթում մատուցվող բովանդակության որակն ու աշխատակիցների համարձակությունը: Բայց ոչ երբեք, երբ հաշվի ենք առնում այն պայմանները, որտեղ գործում է նշված թերթը:

Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների բարդություն, Թուրքիա-Ադրբեջան հարաբերությունների յուրահատկություն, Թուրքիայի քրեական օրենսգրքի 301-րդ հոդված… Այս և այլ գործոնները ստիպում են մեզ որոշակի զգուշավորություն ցուցաբերել, թեև հայկական, բայց Թուրքիայում լույս տեսնող մամուլում հայկական թեմատիկան արծարծելուց:

Զորօրինակ՝ «Russia Today» հեռուստաընկերությունը կատարման որակով, անձնակազմի ունակություններով որևէ մեկին չի զիջում, բայց միայն այն հանգամանքը, որ դա ռուսաստանյան հեռուստաալիք է, մոլորակի երկրների մեծ մասում ստիպում է լուրջ վերապահումներով մոտենալ հեռարձակված բովանդակությանը՝ անկախ դրա ճշմարտացիությունից:

Մի խոսքով՝ տեղեկատվության ու քաղաքականության ոլորտում քիչ թե շատ գործունեություն իրականացրած ցանկացած ոք, այդ թվում պարոն Լիպարիտյանը, փայլուն գիտի, որ աշխարհի ողջ հայությանը, առավել ևս Հայաստանի ու Արցախի բնակչությանն ուղղված տեքստը, անգամ եթե պարունակի «մածունը սպիտակ է» պնդումը, կասկածամտություն է հարուցելու (զուտ հոգեբանորեն), եթե հրապարակում է Թուրքիայում: Բնականաբար, այդ կասկածամտությունն էլ ավելի ցայտուն է լինելու՝ Ադրբեջանի ու Թուրքիայի հետ կապված հարցերն արծարծելիս:

Պարոն Լիպարիտյանն, ըստ ամենայնի, գիտի այս մասին, և նույնիսկ եթե «Ագօս»-ից հարցում է ստացել և մտադիր է եղել ներկայացնել իր մոտեցումը, կարող էր դա անել հրապարակավ, որպեսզի ոչ թե «Ագօս»-ում տպվեր և այնուհետև վերահրապարակվեր այլուր, այլ միաժամանակ տարածվեր բոլորին: Կամ եթե անգամ համոզմունք կար, որ պետք է «Ագօսի» հարցմանը պատասխանել էքսկլյուզիվ, դա կարելի էր ծայրահեղ դեպքում անել մեկ այլ ժամանակ, ասենք՝ մայիսին:

Հոդվածի բովանդակության հետ, մեծ հաշվով, ասվածը կապ չունի: Քավ լիցի, չեմ էլ պնդում, որ պարոն Լիպարիտյանը գիտակցաբար է արել այն, ինչ արել է: Բայց իրողություններն այնպիսին են, որ ասելիքի՝ տեղի ու ժամանակի ընտրությունը, մեղմ ասած, ռելևանտ չեն:

Երկրորդ. ուշադիր ընթերցողը, հավանաբար, նկատած կլինի, որ իմ պնդումներում ոչ մի կերպ չեմ ժխտել տեղի ունեցածը: Ավելին՝ չեմ ժխտել, որ առանձին հայ մարտիկներ կարող են որևէ կապ ունենալ եղելության հետ: Փաստել եմ, որ իմ հավաքած տեղեկությունների հիման վրա ամբողջացնելով պատկերը՝ հանգել եմ եզրակացության, որ 1992-ի փետրվարի 26-ի գիշերը Խոջալուից փախչող խմբերից ոմանք Աղդամի արվարձան Շեյլու գյուղի մոտակայքում հայտնվել են հայ և ադրբեջանցի դիրքապահների խաչաձև կրակի մեջ, եղել է պատասխան կրակ՝ Խոջալուից հեռացող խմբերի մեջ եղած գրոհայինների կողմից: Այդ ամենի արդյունքում, այո, եղել են հարյուրավոր զոհեր քաղաքացիական բնակչության շրջանում, ինչի համար ես և՛ մի քանի տարի առաջ, և՛ այսօր հայտնում եմ իմ ցավն ու ափսոսանքը և վստահ եմ, որ յուրաքանչյուր ողջամիտ մարդ կանի նույնը:

Այսքանը: Եթե պարոն Լիպարիտյանը սրանից ավելին գիտի, խնդրեմ, թող ներկայացնի, որպեսզի իմանանք: Իսկ եթե միակ կռվանը Թոմ դը Վաալի ու Մարգար Մելքոնյանի գրքերն են, ապա պետք է հիասթափեցնեմ: Թոմ դը Վաալից անձամբ հարցազրույց եմ վերցրել  ու պարզաբանում խնդրել, որի ժամանակ նա նշել է, որ չի կարծել ու  չի կարծում, որ տեղի ունեցածը ԿԱՆԽԱՄՏԱԾՎԱԾ էր. «Ցանկացած պատերազմում իրադարձությունները շատ արագ և ինքնակա (սպոնտան) են զարգանում… դա պատերազմ էր, շատ քաոտիկ իրավիճակ»:

Ինչ վերաբերում է Մարգար Մելքոնյանի գրքին, ապա անձամբ եմ թերթել այն և կարող եմ առանձնացնել տասնյակ էպիզոդներ, որտեղ ներկայացվում են վկայակոչումներ խաղաղ բնակչության նկատմամբ բռնության ակտերի վերաբերյալ: Եվ պետք է նշեմ, որ Խոջալուի վերաբերյալ նկարագրություններն ամենասարսափելին չեն: Բայց չգիտես, թե ինչու, Մարգար Մելքոնյանի գրքից ընդամենը մի պատառիկ է առանձնացվում՝ կոնկրետ Խոջալուն միֆականացնելու նպատակով:

Մի խոսքով՝ պատերազմի ժամանակ, այդ թվում Խոջալուի գործողության ընթացքում, խաղաղ բնակչության նկատմամբ երկուստեք բռնությունների փաստերը չեմ ժխտում և չեմ կարող, բայց ԴԵՄ եմ՝

ա/ որպեսզի հավասարության նշան դրվի ռազմական գործողությունների ժամանակ խաղաղ բնակչության նկատմամբ բռնությունների և խաղաղ պայմաններում էթնիկական խմբի նկատմամբ կանխամտածված զանգվածային բռնությունների ու կոտորածների միջև;
բ/ որպեսզի հավասարության նշան դրվի պատմական այնպիսի իրողությունների միջև, որոնք, անկախ ծավալից, թեև արտաքուստ նման են, սակայն պատասխանատուների շրջանակի որոշակիության առումով անհամեմատելի են;
գ/ որպեսզի որևէ մեկնաբանություն հանրությանը մատուցվի որպես տեղի ունեցած փաստ (օրինակ՝ չի կարելի Մարգարի գրառումները ներկայացնել «Մոնթեի վկայություն», որովհետև դրանք լավագույն դեպքում Մոնթեի վկայության վերաշարադրանք են ընդամենը, և չի կարելի դը Վաալի տպավորությունները ներկայացնել որպես Սերժ Սարգսյանի հայտարարություն, դրանք տարբեր բաներ են): Հիշեցնում եմ՝ մի քանի տարի շարունակ զբաղվել եմ Խոջալուի խնդրով և հասկացել եմ, որ խնդիրն այլևս միֆականացված է, քաղաքականացված և անդառնալիորեն հեռացված փաստերից:

Ինչ վերաբերում է պարոն Լիպարիտյանի երրորդ դիտարկմանը, ապա պետք է նշեմ, որ իմ հիմնական հարցը մեկն էր՝ իրավունք ունե՞նք արդյոք հավասարության նշաններ դնել իր կողմից շարադրված պատմական անցքերի միջև, և երկրորդ՝ երբ անորոշ են կոնկրետ անցքի պատասխանատուների շրջանակները, իրավունք ունե՞նք գրչի մի հարվածով մտացածին շրջանակներ գծել: Կխնդրեի որևէ ուշադիր ընթերցողի՝ այս հարցերի պատասխանները գտներ պարոն Լիպարիտյանի տեքստում և մատնացույց աներ:

Արմեն Մինասյան, քաղաքագետ