Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ադրբեջանի Կենտրոնական բանկը փետրվարի 21-ին սահմանել է դոլար-մանաթ նոր փոխարժեքը, ըստ որի, 1 դոլարն արժե 1.05 մանաթ: Թեև վերջին շաբաթներին մասնագետների կողմից հաճախ էր բարձրաձայնվում ադրբեջանական մանաթի արժեզրկման անխուսափելիության մասին, այնուամենայնիվ նման չափերի արժեզրկումը անակնկալ էր բոլորի համար, ինչի մասին վկայում է անխուսափելի գնաճի վերաբերյալ արձագանքները:

Ադրբեջանական կայուն մանաթի ֆենոմենը

Նախորդ տարվա երկրորդ կեսը աչքի ընկավ գրեթե բոլոր երկրների արժույթների արժեզրկմամբ, այնինչ ադրբեջանական մանաթը այդ ընթացքում դրսևորեց բացարձակ կայուն վարքաքիծ: Այդ փաստը ոչ մեկ անգամ օգտագործվեց իշխանական քարոզչամեքենայի կողմից իբրև կայուն տնտեսական զարգացման ապացույց՝ մանաթը ներկայացնելով որպես ամենակայուն արժույթը: Ստորև ներկայացված է արժույթների արժեզրկման տեմպերը 2014թ-ին:

Ադրբեջանական կայուն մանաթի ֆենոմենը իրականում ոչ այնքան կապված էր կայուն տնտեսական զարգացման հետ, որքան այն միլիարդավոր դոլարների, որոնք ԿԲ-ի կողմից շուկա նետվելով պահում էին մանաթի արժեզրկումը՝ փոխհատուցելով միջազգային և տարածաշրջանային գործընթացների անբարենպաստ հետևանքները: Ադրբեջանի կենտրոնական բանկը նախորդ տարվա 11 ամիսների ընթացքում շուկայում 1.3 մլրդ դոլարի ինտերվենցիա է իրականացրել մանաթի փոխարժեքը կայուն պահելու համար: Դեկտեմբեր ամսին, երբ ռուբլու կուրսը, բոլոր ռեկորդները սահմանելով, արժեզրկվեց, ադրբեջանական մանաթի փոխարժեքի կայուն պահպանումը Ադրբեջանի ԿԲ-ի վրա արժեցավ 1.12 մլրդ դոլար, հունվար ամսին՝ 1.07 մլրդ դոլար: Այսինքն դեկտեմբերից սկսած ԿԲ-ի պահուստների մսխելու պրոցեսը մեկնարկեց, որը մասնագետների համար հասկանալի էր, որ 12 մլրդ պահուստների պարպվելը ամսիների հարց է, եթե մանաթի փոխարժեքի պահպանումը արժենում է ամսական 1 մլրդ դոլար:

Ահա այս պայմաններում սկսվեց ավելի հաճախակի շրջանառվել մանաթի արժեզրկման անհրաժեշտության մասին: Օրեր առաջ որոշում կայացվեց դոլար ու եվրո ներառող երկարժույթ զամբյուղի մեխանիզմի վրա հիմնված փոխարժեքային քաղաքականություն իրականցնել, սակայն փոխարժեքի պահպանման ուղղված բոլոր ջանքերը ապարդյուն էին և մանաթի կտրուկ արժեզրկումը մնաց որպես միակ լուծում:

Ադրբեջանական կայուն մանաթի փլուզման պատճառների մեջ իր ծանրակշիռ դերակատարությունը ունեցավ նավթի գների անկումը: Ադրբեջանի արտահանման առյուծի բաժինը կազմում է նավթի արտահանումը, որից ստացվող արտարժութային մուտքերը վերջին ամիսներին կտրուկ նվազել են, ինչն էլ իր հերթին բացասաբար է ազդել է ինչպես առևտրային հաշվեկշռի այնպես էլ վճարային հաշվեկշռի վրա:

Ահա այս պայմաններում Ադրբեջանի ԿԲ-ն որոշում է կայացրել 34% դեվալվացիայի ենթարկել մանաթը: Հաշվի առնելով, որ վերջին օրերին խուճապային տրամադրություններ էր տիրում կապված մանաթի արժեզրկման հետ, ԿԲ-ի որոշումը հղի է վերահաս մի քանի լրջագույն խնդիրներով:

Առաջին հերթին մանաթի արժեզրկումը գնաճի մեծ տեմպերի է հանգեցնելու նամանավանդ ներմուծվող ապրանքների մասով: Նման իրավիճակի մենք ականատես ենք եղել դեկտեմբեր ամսին, երբ դրամը սրընթաց արժեզրկվում էր, սակայն, բարեբախտաբար, մեզանում այդ խուճապային տրամադրությունները տևեցին երկու շաբաթ, և տարեկան կտրվածքով արժեզրկումը կազմեց 17%:

Հասարակության շրջանում խուճապային տրամադրությունները արագ չհանդարտեցնելու պարագայում մանաթի աննախադեպ արժեզրկումը կարող է հանգեցնել բանկային ճգնաժամի: Քանի որ մինչև ԿԲ-ի որոշումը մանաթը ավելի արժևորված էր, բնակչության խնայողությունների մեծ մասը պահված է հենց մանաթով, և վերջին օրերին նկատվում էր միտում՝ մանաթով ավանդների փոխարինում դոլարային ավանդների՝ արժեզրկման վտանգը աչքի առաջ ունենալով: Եվ ահա մեկ օրում 34%-ի արժեզրկումը ոչ միայն կտրուկ նվազեցրեց խնայողությունների գնողունակությունը, այլև ստեղծվեց մի իրավիճակ, երբ ավանդատուները զանգվածաբար դիմելու են իրենց ավանդների հետ ստանալու պահանջով, որպեսզի այն կամ փոխարկեն արտարժույթի կամ ձեռք բերեն ապրանքներ:

Ադրբեջանական կայուն մանաթի միֆը փլուզվեց մեկ օրում՝ ստեղծելով համատարած խուճապային իրավիճակ: Հաշվի առնելով Ադրբեջանի տնօրինած ԿԲ-ի և Նավթային ֆոնդի պահուստները՝ դժվար է պատկերացնել, որ իրավիճակը վերահսկողությունից դուրս կգա՝ հանգեցնելով սոցիալական անկառավելի բողոքի (չնայած չի կարելի բացառել), սակայն հասկանալի, որ իրավիճակից դուրս գալը միլիարդներ կարժենա:

Հակոբ Սաֆարյան, տնտեսագետ