«Նիզամի Գյանջևին Իրանի գրականության մեծագույն դասականներից է, ով ստեղծագործել է բացառապես պարսկերենով»
Օրերս panorama.am կայքը, հղում անելով Իրանի պաշտոնական «ԻՌՆԱ» լրատվական գործակալությանը, հրապարակել էր Իրանի մշակույթի փոխնախարարի՝ Նիզամի Գյանջևիի պատկանելիության վերաբերյալ հայտնած տեսակետի մասին նյութը, միևնույն ժամանակ, հղում անելով իրանական «արաննյուզ.իռ» կայքին, ներկայացրել էր ադրբեջանցի պատմաբաններից մեկի այն պարզաբանումը, թե Ադրբեջանն ընդամենը 20 տարվա պատմություն ունի, ուստի Նիզամի Գյանջևին չէր կարող ադրբեջանցի բանաստեղծ լիներ:
Եվ ահա, ադրբեջանական «ԷԽՕ» թերթը, խուսափելով, ինչու չէ վախենալով նաև ճշմարտությունից և կրկին աղավաղելով պատմական իրողությունները, ադրբեջանցի պատմաբանի խոստովանությունը վերագրել էր Panorama.am կայքին, այլ ոչ իրենց իսկ պատմաբանին, ով համարձակություն էր ունեցել խոսել ճշմարտության մասին:
Ադրբեջանական ԶԼՄ-ների կատարած նման խեղաթյուրումները վկայում են այն մասին, որ Ադրբեջանը խուսափում է ճշմարիտ տեղեկատվություն տրամադրել իր հասարակությանը:
Իրանի մշակույթի նախարարությունն Ադրբեջանին մեղադրել է իրանցի բանաստեղծ Նիզամի Գյանջևիի ինքնությունը խեղաթյուրելու և Իրանի մշակութային արժեքները գողանալու մեջ: Այս և այլ թեմաների առնչությամբ՝ panorama.am կայքը զրուցել է իրանագետ Արմեն Իսրայելյանի հետ:
- Ինչպես նշեցվեց, Իրանի և Ադրբեջանի միջև տարաձայնություններ գոյություն ունեն Նիզամի Գյանջևիի պատկանելիության հարցի շուրջ, ի վերջո, ու՞մ փաստարկներն են ավելի ծանրակշիռ:
-Նշեմ, որ Նիզամի Գյանջևիի կենսագրության վերաբերյալ հստակ տեղեկատվություն չկա: Որոշ աղբյուրների համաձայն՝ Գյանջևին ծնվել է Գանձակում (քաղաք` ներկայիս Ադրբեջանի Հանրապետության տարածքում), իսկ ծնողները՝ Իրանի Ղոմ քաղաքից են: Գյանջևին իրանական գրականության մեծագույն դասականներից է, ում շնորհիվ պարսից գրականության մեջ վերելք ապրեց պոեմի ժանրը: Իրանցի մեծանուն բանաստեղծին հատկապես մեծ փառք է բերել նրա հինգ պոեմից բաղկացած ստեղծագործությունը`«Խամսեն» կամ «Փանջ գյանջը» (հինգ գանձ): Բանաստեղծին հատկապես մեծ հռչակ են բերել «Լեյլի և Մեջնուն» և «Խոսով և Շիրին» պոեմները:
- Պարզաբանեք, խնդրեմ, այդ դեպքում ի՞նչ հիմքով է Ադրբեջանը պնդում, թե Նիզամի Գյանջևին ադրբեջանական բանաստեղծ է:
-Բանն այն է, որ Ադրբեջանի առաջ քաշած միակ փաստարկն այն է, որ այն քաղաքը, որտեղ որ ծնվել է իրանցի բանաստեղծը, գտնվում է ներկայիս Ադրբեջանի Հանրապետության տարածքում, սակայն ինչն ամենևին էլ չի նշանակում, որ Գյանջևին ադրբեջանական գրող է: Տարածքային սկզբունքի առաջադրումը գիտական տեսանկյունից անհեթեթ է, քանի որ ըստ այդ տեսության, թե Նիզամի Գյանջևին ծնվել է պատմական Արան և Շիրվան տարածքներում (ներկայիս Ադրբեջանի Հանրապետություն), ուրեմն ադրբեջանական է, ապա այդ տրամաբանությամբ` միջնադարյան դասական թյուրքալեզու գրականության ներկայացուցիչ Մոհամմադ Ֆիզուլին էլ կհամարվի ոչ թե ադրբեջանական, այլ իրաքյան բանաստեղծ, քանի որ վերջինս ծնվել և ապրել է ներկայիս Իրաքի տարածքում:
Ավելին, Նիզամի Գյանջևին իր ստեղծագործություններում նույնիսկ մի բեյթ (երկտող) չի գրել թյուրքերեն լեզվով: Նրա բոլոր ստեղծագործությունները բացառապես գրված են ժամանակի մշակված և գրական պարսկերենով: Գյանջևին իր ստեղծագործություններից մեկում այսպես է փառաբանում Իրանը. «Ամբողջ աշխարհը մարմինն է, իսկ Իրանը` սիրտը»:
Այսինքն վերոնշյալ փաստարկները մերկացնում են ադրբեջանցիների այն պնդումները, թե Նիզամի Գյանջևին ադրբեջանական գրող է:
- Խնդրում եմ նշեք, մշակույթի ոլորտում ինչպիսի՞ տարաձայնություններ գոյություն ունեն Իրանի և Ադրբեջանի հարաբերություններում:
-Նշեմ, որ Ադրբեջանը միայն մշակույթի ոլորտում չէ, որ պահանջներ է ներկայացնում Իրանին: Պատմական հարցերի շուրջ ևս լուրջ տարաձայնություններ գոյություն ունեն Թեհրանի և Բաքվի հարաբերություններում: Ադրբեջանի դպրոցական դասագրքերում, քարտեզներում Իրանի հյուսիսային մի շարք նահանգներ (շուրջ 400 հազար քառակուսի կմ) ներկայացվում են որպես Ադրբեջանի մաս, իսկ վերջերս Ադրբեջանի Մեջլիսի պատգամավորները հանդես եկան մի նախաձեռնությամբ, որով առաջարկվում էր երկիրը վերանվանել Հյուսիսային Ադրբեջան:
Ինչ վերաբերում է ներկայիս Ադրբեջանի Հանրապետության ստեղծմանը, ապա Իրանի թե ՛ պաշտոնական և թե ՛ գիտական շրջանակաները, ինչու չէ, նաև ադրբեջանցի որոշ պատմաբաններ նշում են, որ մինչև 1918թ. Ադրբեջան անունով պետություն գոյություն չի ունեցել և որ այդ երկիրը ստեղծվել է իրանական պատմական Արան և Շիրվան տարածքների վրա:
- Ադրբեջանցի ո՞ր պատմաբանի մասին է խոսքը, մի փոքր մանրամասնեք, խնդրեմ:
-Խոսքն ադրբեջանցի գիտնական Սիրուս Հաշեմովի մասին է, ով «Արան» մշակութային-վերլուծական կենտրոնի կայքի հաղորդմամբ` վերջերս անդրադառնալով Նիզամի Գյանջևիի պատկանելիության, ինչպես նաև պատմական փաստերն աղավաղելու Ադրբեջանի ջանքերին, նշել էր, որ Ադրբեջանը պետք է քաջություն ունենա և պատմական փաստերը ճիշտ ներկայացնի: Ըստ Հաշեմովի՝ Ադրբեջանը 1918 թվին ստեղծվել է իրանական Արան և Շիրվան տարածքներում, և այն ժամանակ, երբ Նիզամի Գյանջևին գրում էր իր «Խամսե»-ն , վերոնշյալ տարածքներն իրանական են եղել, հետևաբար 800 տարի առաջ այդ այդ շրջաններում ստեղծագործած Գյանջևին չի կարող ադրբեջանական համարվել:
Հետևաբար Իրանի մշակույթի նախարարությունն օրերս արդարացիորեն հայտարարել էր, որ Ադրբեջանը, չունենալով մշակութային արժեքներ, ստիպված բռնագրավում է այլ հարևան երկրների, այդ թվում՝ Իրանի մշակութային արժեքները:
