Ձեր վստահելի աղբյուրը

 ԵՊՀ Իրանագիտության ամբիոնի «Թալիշագիտություն» մագիստրոսական ծրագրի հանդիսավոր բացմանը մասնակցելու նպատակով օրերս Հայաստան էր ժամանել «Թալիշական ազգային շարժում» կազմակերպության ղեկավար, չճանաչված Թալիշ-մուհանյան ինքնավար հանրապետության (1993) նախագահ Ալլաքրամ Հումաթթովը:
Հայաստան այցելությանը ընթացքում Ա. Հումաթթովը ցանկություն էր հայտնել հնարավորության դեպքում այցելել նաև Արցախ: Արցախում վերջինս հանդիպել է ԼՂՀ ԱԺ նախագահ Աշոտ Ղուլյանի և ԱԳ նախարար Կարեն Միրզոյանի հետ:
Այնտեղ Ալլաքրամ Հումաթթովը ծավալուն հարցազրույց է տվել Արցախի հանրային հեռուստատեսությանը, որը կրճատումներով ներկայացնում ենք ձեր ուշադրությանը:

-Պարոն Հումաթթով, հաշվի առնելով և Արցախի այսօրվա և ձեր կարգավիճակները` Արցախ այցելությունը քաղաքական կամք է պահանջում: Ինչո՞վ էր պայմանավորված այցի ժամկետների ընտրությունը:

-Իմ առաջին այցը Հայաստան, ապա Ղարաբաղ կազմակերպվել է պրոֆեսոր Գառնիկ Ասատրյանի կողմից: Ես նրան շնորհակալ եմ: Երևանի պետական համալսարանում թալիշագիտության գծով մագիստրոսական կուրս է բացվել: Ես բացմանը նվիրված կոնֆերանսին եմ մասնակցել և շատ ուրախ եմ: Եզակի դեպք է , որ թալիշագիտությունը պետք է այդ մակարդակով ուսումասիրվի: Ես շատ կուզենայի, որ այնտեղ թալիշական պատմության, մշակույթի և այլ ոլորտների մասին տեղեկություններ ստանային նաև թալիշները: Բայց առայժմ այնտեղ թալիշներ չկան: Գիտենք, որ այնպիսի պայմաններում ենք, որ եթե Ադրբեջանից որևէ մեկը մասնակցի այդ կուրսերին, նրա ազգականների համար, անձամբ նրա համար արհեստականորեն մեծ խնդիրներ կստեղծվեն:

-Ինչո՞ւ նման ֆակուլտետ, մասնագիտություն չի հիմնվում նաև Ադրբեջանում: Թալիշները Ադրբեջանում ամեն դեպքում ավելի շատ են, քան Հայաստանում:

-Ադրբեջանում այն վայրը, որտեղ թալիշերն են ապրում`Թալիշստանը, վաղուց արդեն ոչ թե թալիշական երկրամաս է անվանվում, այլ Հարավային շրջան, Ադրբեջանի հարավային մաս: Եթե հնարավորություն ունենային, անգամ կհայտարարեին, որ նման ժողովուրդ ընդհանրապես չկա: Նրանք դա ցանկանում են: Եվ մասամբ ամեն ինչ հենց դրան էլ տանում է: Ինչո՞ւ չկա թալիշներով նման մակարդակի դասավանդում Լենքորանում: Թող լինի, ասենք, Բաքվում: Այդ դեպքում հարց է առաջանում: Միջնակարգ կամ նախնական օղակում այդ կրթությունը Ադրբեջանում կա՞: Իհարկե` ոչ: Նրանք այդ մասին չեն էլ մտածում: Շաբաթը երկու անգամ ֆակուլտատիվ պարապմունքներ կան, որոնք անցկացնում են մարդիկ, ովքեր դրա մասին ոչինչ չգիտեն, համապատասխան կրթություն չունեն: Գալիս են հյուրեր Եվրոպայից կամ միջազգային ասպարեզում կշիռ ունեցող գործիչներ, հետաքրքրվում են այսպես ասած փոքր ժողովուրդներով: Նրանց ասում են, երբեմն էլ փաստաթողթեր են ցույց տալիս, թե իբր Լենքորանում քոլեջ կա, որտեղ պատրաստվում են թալիշերենի ուսուցիչներ` նախադպրոցական հաստատությունների համար: Դա խաբեություն է:

-Թալիշների և Ադրբեջանում ապրող այլ ազգային փոքրամասնությունների խնդիրները արդյո՞ք միայն կրթական մակարդակում են

-Թալիշներն Ադրբեջանում ընդհանրապես ոչինչ չունեն: Օրինակ` թալիշերեն թերթ է լույս տեսնում: Դրա համար մենք նաև պետության աջակցությունն ենք խնդրել: Մեծ գումարներ չեն խնդրել: Պարզապես աջակցություն էր անհրաժեշտ: Մինչև այսօր անգամ պատասխան չկա: Այնպես որ` խնդիրները ամենևին միայն կրթական ոլորտում չեն: Ոչ մի քաղաք, գյուղ, բնակավայր իր թալիշական տեղանունը չի պահպանել: Թալիշական բոլոր բնակավայրերի անուները թրքացվում և ադրբեջանականացվում են: Մի խոսքով`թալիշների կյանքը առհասարակ մեկ ամբողջական խնդիր է: Մեզ ցանկանում են աստիճանաբար ձուլել: Քանի դեռ ուժ ունենք, մենք փորձում ենք դիմակայել:

-Եթե Ադրբեջանում ոչինչ չփոխվի, ազգային փոքրամասնությունների, մասնավորապես թալիշների հետագա վիճակը ինչպիսի՞ն է լինելու:

-Իմ տվյալներով` Ադրբեջանում 24 ազգություն է բնակվում: Նրանք (Ադրբեջանի իշխանությունները) փորձում են ձուլել բոլորին, ովքեր բնակվում են Ադրբեջանում: Այս հարցում լեզգիների վիճակը մի փոքր լավ է: Նրանց Դաղստանի հանրապետությունն է աջակցում: Իսկ թալիշներն ու մնացածները ոչ մի տեղից աջակցություն չեն ստանում: Այնպես որ, Ադրբեջանի այդ քաղաքականության թալիշները կարող են դիմակայել միայն սեփական ոժերով: Ի՞նչ կլինի, եթե ոչինչ չփոխվի: Ադրբեջանում թալիշներ այլևս չեն լինի:

-Այսինքն`թալիշները կթողնե՞ն իրենց հողը և կգնան ապրելու մեկ ուրիշ երկիր:

-Մենք դա չենք ցանկանում: Դրա մասին անգամ մտածել չենք ուզում: Եթե ուժով վտարեն, ինչպես ինձ, դա այլ հարց է: Այլապես մենք չենք հեռանա: Մենք չենք ցանկանում հեռանալ: Բայց, եթե այսպես շարունակվի, Ադրբեջանում, թալիշական երկրամասում ապրող թալիշները իրենք իրենց ստիպված կլինեն ոչ թե թալիշներ, այլ ադրբեջանցիներ անվանել: Դա լիակատար ու հարկադիր ասիմիլացիա է: Թալիշներին այլ ելք ուղղակի չի մնում: Նրանք իրենց լեզվով խոսելով չեն կարողանա հաց վաստակել: Հարցնում եք Ադրբեջանի ժողովրդավարացման մասին: Վերջին 20 տարիների ընթացքում Ադրբեջանում ժողովրդավարացման հարցում առաջընթաց չի նկատվում: Ընդհակառակը: Մոտ ժամանակներս Ադրբեջանում տեղի են ունենալու նախագահական ընտրություններ: Մենք արդեն հիմա գիտենք, թե ինչ ընտրություններ են լինելու և քվեատուփից ով է դուրս գալու:

-Անդրադառնանք Ղարաբաղի օրինակի մասին: Փաստորեն այն ինչ ասում եք այսօր թալիշների մասին Ադրբեջանում, սպասում էր նաև հայերին Ղարաբաղում: Սակայն Ղարաբաղը այլ տարբերակ ընտրեց: Դրա արդյունքները արդեն երկու օր է տեսում եք: Դրանք ինչպե՞ս կգնահատեք:

-Զգացվում է որ Ղարաբաղի ժողովուրդը հանգիստ ապրում է, իր կյանքն է կառուցում: Նրանց աչքերում ես ուրախություն տեսա: Նրանք իրենց երջանիկ են համարում ուրախ են երևում: Ինձ շատ դուր եկավ: Հոգումս շատ հարցեր առաջացան: Այս ուրախությունը իմ ժողովրդի մեջ ես չեմ տեսել, իսկ այստեղ դա զգացվում է ամենուր: Ես այնպիսի տպավորություն ունեմ, որ երիտասարդությունը իր ազատությունը արդեն տեսնում է և իր պարտքն է համարում պահպանել այն: Աստված տա, շատ եմ ցանկանում, որ իմ ժողովրդի երիտասարդներն էլ այդ զգացումը ապրեն:

-Ղարաբաղում ոչ ոք չի բացառում պետերազմի հեռանկարը: Բոլորն էլ սպասում են, որ պատերազմը ինչ-որ մի պահի նորից կսկսվի: Այս առումով Ադրբեջանում ազգային փոքրամասնությունների շրջանում ինչ որ բան փոխվե՞լ է, թե՞ կրկին կհայտնվենք խրամատների տարբեր կողմերում:

-Աստված չանի: Ես  չեմ ցանկանում, որ թալիշները մասնակցեն այդ պատերազմին: Ես այստեղից կոչ եմ անում: Դա չի լինի մեր պատերազմը: Դա մեզ պետք չէ: Ես դիմում եմ նաև  մյուս բոլոր ժողվուրդներին: Ինչո՞ւ վտանգի ենթարկել Աստծո դրված կյանքը մի պատերազմում, որը մեզ ոչինչ չի տա: