Հայ-վրացական տնտեսական կապեր. «միմյանց հետ» բայց տարբեր կառույցներում
Նախօրեին ավարտվեց նախագահ Սերժ Սարգսյանի երկօրյա պաշտոնական այցը Վրաստան: Ջերմ մթնոլորտում կայացած բարձրաստիճան պաշտոնյաների հանդիպումները ևս մեկ անգամ կարևորեցին երկու երկրների համագործակցության և հարաբերությունների ավելի խորացման անհրաժեշտությունը:
Այցի շրջանակներում, ինչպես իր խոսքում նշեց ՀՀ նախագահը` Հայաստանն ու Վրաստանն ուժեղ են միմյանցով և միմյանց հետ:
Այս գիտակցման շնորհիվ է, որ մեկուկես տարվա ընթացքում արդեն երեք անգամ բարձարստիճան պաշտոնյաների մակարդակով փոխայցելություններ են տեղի ունեցել: Սակայն հետաքրքիր զուգադիպությամբ, երկու հարևան պետությունները հաշված օրեր անց կհայտնվեն ինտեգրացիոն տարբեր կառույցների շրջանակներում:
Հարկ է արձանագրել, որ սա աննախադեպ երևույթ է, քանզի պատմության` գոնե վերջին երկու հարյուր տարվա ընթացքում երկու հարևաններն եղել են կամ նույն կայսրության, կամ նույն վերազգային միության շրջանակներում, իսկ ահա այս տարվա հունիսի 27-ին Վրաստանը կստորագրի ԵՄ-ի հետ ասոցացման, իսկ Հայաստանը` ԵՏՄ-ին անդամակցելու համաձայնագիր, որով երկու երկրները կշարունակեն իրենց զարգացման ուղին տարբեր կառույցների շրջանակներում: Չնայած նրան, որ Հայաստանն ու Վրաստանը դրանով չեն կատարում քաղաքակրթական ընտրության, սակայն տնտեսական և անվտանգային հարցերից ելնելով իրենց տարբեր ընտրությունները չեն կարող ազդեցություն չունենալ երկկողմ տնտեսական հարաբերությունների վրա: Ահա այս համատեքստում կարևոր է գնահատել թե ինչքանով երկու հարևան երկրները կմնան «միմյանց հետ» և ինչքանով ուժեղ կլինեն այսուհետ: Սակայն մինչ այդ հարկ է պարզաբանել, թե անկախության շրջանում երկու հարևանների տնտեսական հարաբերությունները զարգացման ինչ փուլում են գտնվում և հետագայում ինչ ռիսկեր կամ հնարավորություններ առաջ կգան:
Հայ-վրացական տնտեսական հարաբերությունների առանձնահատկությունները
Հայ-վրացական տնտեսական հարաբերությունները բնորոշող կարևոր ցուցանիշներից մեկը երկու երկրների ապրանքաշրջանառության ծավալն է: ՀՀ ԱՎԾ տվյալներով` 2012թ-ին ապրանքաշրջանառությունը կազմել է 120մլն դոլար, որից 70.1 մլն` Հայաստանից դեպի Վրաստան արտահանումն է, իսկ ներմուծումը` 40.9 մլն:
2013թ-ին գրանցվել է ապրանքաշրջանառության 26.9% աճ` ընդհանուր ծավալները հասնելով 151 մլն դոլարի: Հայաստանից արտահանվող ապրանքների կառուցվածքում կարևոր տեղ են զբաղեցնում հայկական սուրճն ու թեյը, որոնք մի քանի տարի առաջ վրացական շուկայում անհայտ ապրանքներ էին, սակայն այսօր լայն ճանաչում և պահանջարկ ունեն: Վրացական շուկայում իրենց մասնաբաժինն ունեն նաև հայկական ոգելից և ոչ ոգելից խմիչքները, աղը, ծծումբը, դեղագործական մթերքը, ապակին և պլաստմասան: Վրաստանից ներմուծվում են միրգ` հատկապես ցիտրուսային, խմիչքներ, պարարտանյութեր, անօրգանական քիմիական միացություններ, փայտ և փայտնյութեր: Վրաստանի վիճակագրական ծառայությունը այլ տվյալներ է ներկայացնում և չեն համընկնում հիմնականում Վրաստանից ներմուծման թվերը: Օրինակ` վրացական կողմը 2012-ին ներկայացնում է, որ Հայաստան արտահանումը կազմել է 260 մլն դոլար, այնինչ ՀՀ ԱՎԾ-ի տվյալներով այդ ցուցանիշը կազմում է 40.9 մլն դոլար: Խնդիրն այն է, որ թվերի տարբերությունը բացատրվում է ոչ միայն հաշվարկների տարբերությամբ և մեթոդիկայով, այլև նրանով, որ տարանցիկ ապրանքաշրջանառության մի մասը վրացական կողմը հաշվում է սեփական արտահանման տողում։ Խոսքը վերաբերում է հատկապես արտասահմանյան մեքենաների վերաարտահանմանը, որի մի մասը Վրաստանը ներկայացնում է, որպես արտահանում դեպի Հայաստան:
Հայ-վրացական տնտեսական հարաբերությունների մեջ կարևոր նշանակություն ունի հատկապես Վրաստանի` տարանցիկ երկիր լինելու փաստը: Հայաստանի ապրանքաշրջանառությունը արտաքին աշխարհի հետ 70%-ով կատարվում է Վրաստանի տարածքով: Վրաստանի տարածքով է անցնում «Հյուսիս-Հարավ» գլխավոր գազատարը, որով Ռուսաստանից գազ է մատակարարվում Հայաստանին։ «Արտաքին աշխարհից» վրացական տարածքով դեպի Հայաստան ապրանքաշրջանառությունն իրականացվում է գերազանցապես Փոթիի և Բաթումի նավահանգիստներով և թուրքական ավտոճանապարհով: Արժե հիշատակել, որ Թուրքիայի հետ չունենալով բաց սահման, վերջինիս հետ գրեթե ամբողջ ապրանքաշրջանառությունը կատարվում է Վրաստանի տարածքով, որը կազմում 200մլն դոլարից ավելին:
Երկու երկրների տնտեսական հարաբերությունների կարևոր բաղադրիչներն են նաև փոխադարձ ներդրումները և զբոսաշրջությունը: Ի սկզբանե պետք է արձանագրել, որ վրաց գործարարների կողմից Հայաստանում գրեթե ներդրումներ չեն կատարվում: Պատճառը այն չէ, որ Հայաստանում ներդրումային միջավայրի բարենպաստությունը շատ է զիջում Վրաստանի միջավայրին, այլ այն, որ Հայաստանը, լինելով մոնոէթնիկ պետություն, որտեղ չկա վրացական համայնք և բավարար թվով վրացիներ, ովքեր տեղյակ կլինեին հայկական բիզնեսի նրբություններին: Ինչը չի կարելի ասել Հայաստանից դեպի Վրաստան ներդրումներին:
Վրաստանը իր երկու հարևանների համեմատ` ունենալով զարգացած զբոսաշրջություն (տարեկան 1 մլրդ դոլար` կամ ՀՆԱ 6.2%) բարենպաստ ներդրումային միջավայր է ապահովել հատկապես ծովափնյա շրջաններում օտարերկրյա ներդրումների ներգրավման համար, որից օգտվում են նաև հայաստանյան գործարարները` հյուրանոցային բիզնեսի և ծառայությունների ոլորտում ներդրումներ կատարելով: Հայ գործարարները վերջին տարիներին ներդրումներ են կատարում նաև Սամցխե-Ջավախք հայաբնակ շրջաններում` հատկապես սննդի արդյունաբերությունում: Զբոսաշրջության ոլորտում Հայաստանից տարեկան հարյուր հազարավոր զբոսաշրջիկներ են այցելում Վրաստանի ծովափնյա շրջաններ: Նման մեծ հոսքը պայմանավորված է հանգստյան վայրերի հասանելիությամբ և համեմատաբար մատչելիությամբ:
Հայաստանը` ԵՏՄ անդամ, Վրաստանը` ԵՄ-ին ինտեգրվող երկիր. Կզարգանա՞ն, թե կդանդաղեն երկկողմ տնտեսական հարաբերությունները
Օրեր անց Հայաստանն ու Վրաստանը կհայտնվեն երկու տարբեր ինտեգրացիոն բլոկների «բարիկադների» տարբեր կողմերում և նախագահ Ս. Սարգսյանի այցի շրջանակներում երկու երկրների ղեկավարների կարևոր խնդիրը պետք է լիներ հստակեցնել այն վնասներն ու առավելությունները, որոնք առաջ են գալու ասոցացման և անդամակցության համաձայնագրերի ստորագրումից հետո: Նախօրեին երկրի ղեկավարների ելույթներում ևս արտացոլվեց այս հարցը, չնայած որ այն դիտարկվեց հիմնականում լավատեսական լույսի ներքո:
«Ես խորապես վստահ եմ, որ Վրաստանը հունիսի 27-ին ստորագրելով Ասոցացման համաձայնագիր և մաս դառնալով Ազատ առևտրի պայմանագրին՝ հնարավորություն է ստեղծում հայ գործարարների համար, որոնք տեսնում են իրենց մասնակցությունը եվրոպական շուկայում, ներդրումներ կատարել Վրաստանում և հակառակն եմ տեսնում՝ Մաքսային միությանը Հայաստանի անդամակցելուց հետո հեռանկար է բացվում այն վրացի գործարարների համար՝ ներդրումներ կատարելու Հայաստանում, ովքեր ունեն կամ կարող են ունենալ շուկա Ռուսաստանի Դաշնությունում կամ Մաքսային միության այլ երկրներում»- նման կերպ մեկնաբանեց նախագահ Ս. Սարգսյանը:
Ակնհայտ է, որ կորուստների և օգուտների մասին հստակ պատկերացում կազմելը առայժմ դժվար է, քանի որ դեռ հրապարակված չեն երկու կողմերի բանակցված և ստորագրվելիք փաստաթղթերը, սակայն հաշվի առնելով որ երկու ինտեգրացիոն կառույցները նախևառաջ ունեն սեփական չափորոշիչներն ու ստանդարտները, որոնց միանալու են Վրաստանն ու Հայաստանը, ապա հստակ է, որ գոնե գյուղմթերքի և սննդային այլ ապրանքների գծով տարբեր ստանդարտեր են լինելու երկու երկրների շուկաներում, որն էլ ազդելու է ընդհանուր ապրանքաշրջանառության ծավալների վրա: Իսկ ինչպես վերևում պարզ դարձավ սննդային ապրանքները ապրանքաշրջանառության կառուցվածքում գերակշռող դիրք են զբաղեցնում: Ինչ վերաբերվում է Վրաստանից մեքենաների ներկրմանը, ապա այս հարցում կարծես նախնական հստակություն մտցրեց Սերժ Սարգսյանի այն հայտարարությունը, որ դա որպես զգայուն հարց առնվազն առաջիկա 5 տարիների ընթացքում դրույքաչափեր չեն փոփոխվելու մինչև կհամապատասխանեցվի շուկան ԵՏՄ-ի պայմաններին:
Այնուամենայնիվ, թե ինչքանո՞վ կխթանվեն երկու երկրների տնտեսական հարաբերությունների տարբեր իտեգրացիոն կառույցների շրջանակներում, պարզ կդառնա առաջիկայում, բայց ՀՀ նախագահի` Վրաստան կատարած պաշտոնական այցի շրջանակներում կողմերը հստակ պատրաստակամություն հայտնեցին, որ ամեն ինչ արվելու է, որպեսզի ինտեգրացիոն գործընթացները երկկողմ հարաբերությունների դանդաղեցման պատճառ չդառնան, ընդհակառակը` նպաստեն նոր շուկաներ ներթափանցելու գործում:
Հակոբ Սաֆարյան, տնտեսագետ
Նախորդող հրապարակումներ`
«Հայ-վրացական հարաբերությունները պետք է լինեն առանցքային ՀՀ արտաքին քաղաքականության համար». տեսակետներ
Սերժ Սարգսյան. Հայաստանն ու Վրաստանը ուժեղ են միմյանցով և միմյանց հետ
Հարակից հրապարակում`
Կ. Ճշմարտիրյան. ԵՏՄ-ին անդամակցելուց հետո Հայաստանը եվրոպական շուկան չի կորցնի
Լրահոս
Տեսանյութեր
Հովհաննես Ավետիսյան. Ոստիկանությունը գտնվում է պատանդի կարգավիճակում
