Հարցազրույցներ 10:00 13/04/2015

Ինչպես և ինչ պայմաններում է կառուցվել Հայոց ցեղասպանության հուշահամալիրը (տեսանյութ, լուսանկարներ)

Պատվանդանը՝ Տապան, կենտրոնում՝ հավերժ կրակով կոնաձև ծավալը: Համալիրի աջ կողմում և այցելուին ընդառաջ՝ վերածննդի երկփեղկված տեսքով Հուշասյունը, իսկ ձախ կողմում՝ Հուշապատը: Նկարագրությունը՝ Հայոց ցեղասպանության հուշահամալիր: Նկարագրող՝ հուշահամալիրի ճարտարապետներից Սաշուր Քալաշյան:

«Մեր հիմնական գաղափարն էր՝ ստեղծել հավաքական, ազգային տապան, որի տակ աճյուններ չկան, բայց հոգիներ կան, նրանց ցավն է, որ կրակի միջոցով արտահայտվում է: Հոգու ցավն էլ նշանակում է՝ տապանը պետք է պատռվեր ու բացվեր: Պատռվեց ու բացվեց, առաջացավ 12 սյուն: Սյուների քանակը որոշվում էր գեղեցկության չափորոշիչներով»,- ասում է ճարտարապետը:



Նա նաև ներկայացրեց, թե ինչպես որոշվեց կառուցել Հայոց ցեղասպանության Հուշահամալիր, ինչպես ստեղծվեց նախագիծը, ինչպես ընթացավ շինարարությունը և ինչպես կայացավ բացումը:

«1964 թվականն էր: 29 տարեկան, նոր ասպարեզ մտնող պատանի մասնագետ էի: Ճարտարապետների միությունում հերթական համաժողովն էր: Նիստերից մեկի վերջում մեծանուն արվեստագետ Ռաֆայել Իսրայելյանը ձայն խնդրեց: Դիմելով միության անդամներին ու հիշեցնելով Հայոց Մեծ եղեռնի 50-րդ մոտալուտ տարելիցը, ասաց, որ ճարտարապետներն անձեռն չպետք է մնան, իրենց մասնակցությունը պետք է ունենան: Լսում էի ու չէի հասկանում՝ ինչի մասին է խոսքը: Ինձ նման շատ կային: Անցնում է այդ նիստից երկու ամիս: Ինձ է մոտենում իմ կոլեգաներից Արթուր Թարխանյանը, ասում է, որ տնօրենն իրեն առաջարկել է Ցեղասպանության հուշարձանի էսքիզային նախագիծ անել, կհամաձայնվե՞մ միասին անել: Իհարկե, համաձայնվեցի:

  

Երեք օր անց կանչում են կառավարություն Անտոն Քոչինյանի մոտ: Այլ ճարտարապետներն էլ կային: Կարճ զրույց տեղի ունեցավ: Տեղեկացրեց, որ ներկա պահին շրջանառվում է Հայոց ցեղասպանության 50-րդ տարելիցը նշելու միջոցառման երկու տարբերակ՝ հիմնել այգի՝ տնկելով մեկուկես միլիոն ծառ, կամ Ճարտարապետների միության կողմից առաջարկ կա՝ նախագծել և կառուցել հուշարձան: Սակայն եթե հուշայգու դեպքում պարզաբանման կարիք չկար, ապա հուշարձանի պարագայում պարզ չէր, թե ճարտարապետական ինչ առաջադրանքով է, որ այն պետք է նախագծվի: Նրա խնդրանքն էլ հենց դա էր՝ մտորել ու մեկամսյա ժամկետում ներկայացնելու մեր պատկերացումները հուշարձանի բովանդակության ու կերպարի վերաբերյալ:

Որպես հուշարձանի տեղադրման տարածք առաջարկվեց Ծիծեռնակաբերդ քաղաքային այգու հենց այն հատվածը, որտեղ և այն հետագայում կառուցվեց:

Շփոթ վիճակում էինք, այդ թեմային այդքան ծանոթ չէինք, քանի որ Հայոց ցեղասպանության մանրամասները, սցենարը մեր սերնդից շատերին ծանոթ չէր: Արգելված թեմա էր: Մինչև նախագծելը պետք է ծանոթանայինք թեմային, խնդրի էությանը, քանի որ եթե չգիտես նյութը, այդ նյութի էությանը, հուշարձան չես կարող նախագծել: Գտանք արխիվային նյութեր, լուսանկարներ, մեծ ու փոքր պատմվածքներ: Բայց այդ նյութերն այնքան տպավորիչ ու ազդեցիկ էին, որ մենք չգիտեինք, թե մեր բողոքն ինչպես արտահայտենք այդ հուշարձանի մեջ՝ մեր մասնագիտական լեզվով: Ինչ-որ տարբերակ արեցինք, երկու ամիս անց ներկայացրեցին կառավարությանը:

Հանձնաժողով էր ստեղծվել, կազմում հայտնի մտավորականներ էին՝ Պարույր Սևակ, Հրաչյա Քոչար և ուրիշներ: Ներկայացվեցին էսքիզները: Բոլորի մոտ նույն գաղափարն էր՝ դժոխքի պատկեր՝ հայերեն մակագրությամբ: Վերջում Քոչինյանը շնորհակալություն հայտնեց ներկայացված նյութերի համար, բայց ասաց, որ բոլոր աշխատանքները կենտրոնացած են ողբերգության, դժբախության վրա, բայց չէ որ մենք վերածնվել ենք, նոր երկիր ենք կառուցել, փայլուն ապագա ունենք: Նա շեշտեց, որ հուշարձանը մենակ սուգ չպետք է լինի, պետք է ապացուցի, որ մենք կենդանի ենք, պայքարում ենք: Քոչինյանն ասաց, որ կհայտարարեն մրցույթ, որի մեջ ներկայացված կլինի նաև պահանջները:

1965-ի մարտի 17-ին հանրապետության կենտրոնական օրաթերթերում հրապարակվեց «1915 թվականի Հայոց Մեծ եղեռնի զոհերի հիշատակի հավերժացմանը նվիրված հուշարձանի կառուցման մասին» ՀԽՍՀ Մինիստրների խորհրդի որոշումը, իսկ մեկ շաբաթ անց՝ մարտի 25-ին, հրապարակվեցին նաև այդ նախագծի մշակման հանրապետական բաց մրցույթի ծրագիրն ու պայմանները: Ինչպես և սպասվում էր, մրցույթի պայմաններում շեշտադրված էր հուշարձանի կերպարում ազգի վերածննդի ու նոր բարձունքների նվաճման աներեր կամքի արտահայտման պահանջը: 1965-ի մարտի 22-ին նախագիծը՝ «ՀԽՍՀ դրոշ» ծածկապատկերով, ներկայացվեց մրցութային հանձնաժողովի դատին: Մրցույթին ներկայացվել էր ավելի քան 70 նախագիծ: Ընտրվեց մերը:  

Իմ կարծիքով, երևի միայն մենք էինք, որ պատասխանել էինք առաջադրանքին՝ անդրադառնալով վերածննդի թեմային:

Հուշարձանի նախագծումն ավարտվեց 1965-ի սեպտեմբերին: Նախագծի շինարարական արժեքը կազմեց մոտ 700 հազար ռուբլի: Նախագիծն իր վերջնական հավանությունը ստացավ Նիկիտա Զարոբյանին ներկայացնելուց հետո, և նույն ամսին սկսվեցին շինարարական աշխատանքները:

Երևանում 1965 թվականի ապրիլին աննախադեպ զանգվածային ցույց եղավ: Կառավարությունն անհանգստացած էր: Իհարկե, կառավարությունը դեմ չէր հուշարձանի կառուցմանը, բայց մտահոգված էր, որ եթե այսպիսի թեժ մթնոլորտը շարունակվի, հուշարձանի կառուցումը կձախողվի: Հրահանգ եղավ, որ շինարարության ընթացքը որևէ տեղ չլուսաբանվի: Մինչև հուշարձանի շինարարության ավարտը՝ մոտ 2,5 տարի, դրա մասին որևէ տեղ չգրվեց»:

Մանրամասները՝ տեսանյութում:



 

Շինարարության ընթացքում պարբերաբար շինհրապարակ էին այցելում նաև անվանի մտավորականներ՝ Սիլվա Կապուտիկյանը, Հրաչյա Քոչարը, Պարույր Սևակը և այլք: Այցելում էին նաև պետական գործիչներ, որոնց թվում՝ Անտոն Քոչինյանը:



1968 թվականին հուշարձանը ներկայացվեց երիտասարդ ճարտարապետների լավագույն ստեղծագործությունների համամիութենական ամենամյա ստուգատեսին և արժանացավ առաջին կարգի դիպլոմի: Նույն տարվա ամռանը միջհանրապետական համագործակցության ծրագրի շրջանակներում Երևան ժամանած ԽՍՀՄ ճարտարապետների միության պատվիրակությունը նախագահ Գրիգորի Օռլովի գլխավորությամբ այցելեց նաև Ծիծեռնակաբերդ: Հավանաբար, տեղում ստացած տպավորության ազդեցությամբ՝ ԽՍՀՄ ճարտարապետների միության վարչության 1968 թվականի դեկտեմբերի 3-ի նիստի որոշմամբ, ի թիվս այլ օբյեկտների, ԽՍՀՄ 1969 թվականի Պետական մրցանակի առաջադրվեց նաև  Հուշահամալիրը: Ոչ ոք չէր խնրդել իրենց: Այդ որոշումն ուղարկվել էր Հայաստանի ճարտարապետների միությանը, որն իր հերթին, վարչության 1968 թվականի դեկտեմբերի 10-ի նիստի որոշմամբ միացավ Մոսկվայի որոշմանը: Հուշարձանին վերաբերող փաստաթղթային ու ցուցադրական բոլոր նյութերն ուղարկվեցին Մոսկվա: Բնական է պետական մրցանակ չստացաք: Քաղաքական խնդիր էր,  որ տային, թուրքերը կնեղանային:

Ի սկզբանե Հուշարձանի բացման արարողությունը ծրագրվում էր 1967-ի ապրիլի 24-ի: Մեզ չհաջողվեց նշված ժամկետներում շինարարությունն ավարտել: 1967 թվականի նոյեմբերի 29-ին կայացավ բացման պաշտոնական արարողությանը: Հուշարձանը հանդիսատեսին ներկայացավ առանց թեք մույթերն ավարտող եզրաքարերի ու առանց երկարաձիգ Հուշապատի:

Լուսանկարները Panorama.am-ին է տրամադրել Սաշուր Քալաշյանը:

Այս շարքից՝
1966 թվական. «Միլիցիոներները նրան բռնեցին, որովհետև կանգնել էր Կոմիտասի շիրիմի մոտ ու լուռ լացում էր»
Ինչպես նախապատրաստվեց ու անցկացվեց Հայոց ցեղասպանության 50-րդ տարելիցը. ներկայացնում է վավերագիրը (լուսանկարներ)


 



Աղբյուր` Panorama.am
Share |
Տեքստում սխալ կամ վրիպակ նկատելու դեպքում, ուղարկեք խմբագրին հաղորդագրություն` նշելով տվյալ սխալը, այնուհետև սեղմելով Ctrl-Enter:

Լրահոս

18:28
Արփի Դավոյանը կնշանակվի ՊՎԾ պետ
Oragir.News-ի տեղեկություններով, առաջիկայում ԱԺ «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցության պատգամավոր Արփի Դավոյանը կնշանակվի ՊՎԾ պետի...
Աղբյուր` Panorama.am
18:12
Ազգային ողբերգություն է ունենալ մի իշխանություն, որը լեգիտիմացնում է Ցեղասպանությունը․ Լիլիթ Գալստյան
 «Հայաստան» խմբակցության պատգամավորնոր Լիլիթ Գալստյանը գրում է․ «Ազգային ողբերգություն է ունենալ մի իշխանություն, որը...
Աղբյուր` Panorama.am
18:04
Դժբախտ պատահարի հետևանքով մաhաgել է Հայաստանի կարատեի առաջնությունների բազմակի չեմպիոն Մկրտիչ Ղազարյանը
Այսօր դժբախտ պատահարի հետևանքով կյանքից անժամանակ հեռացել է Հայաստանի կարատեի ազգային ֆեդերացիայի մարզիկ Մկրտիչ Ղազարյանը: Լուրը հայտնում...
Աղբյուր` Panorama.am
18:00
Ախալքալաքում տարածված է կոկսակի վիրուսը
Ախալքալաքի մունիցիպալիտետում վերջերս տարածում է ստացել կոկսակի վիրուսը։ Jnews-ի հաղորդմամբ, հիվանդությունն Ախալքալաքում առաջին անգամն է...
Աղբյուր` Panorama.am
17:53
Բնակարանային գողությունը բացահայտվել է դատագենետիկական փորձաքննության եզրակացության արդյունքում
Այս տարվա  հունիսի 1-ին` ժամը 10։30-ին, անհայտ անձը Երևան քաղաքի Մամիկոնյանց փողոցի բնակարաններից մեկի պատուհանից ապօրինի մուտք էր գործել...
Աղբյուր` Panorama.am
17:44
Հայտնի են 2025 թվականի տարվա թռչնի քվեարկության արդյունքները
Հայտնի են «Տարվա թռչուն 2025» քվեարկության արդյունքները։ Ձայները բաժանվել են հետևյալ կերպ. 1․ Հայկական որոր (Larus armenicus)՝...
Աղբյուր` Panorama.am
17:30
Թալանում ու թալանում են, խաբելով, ստով ո՞ւմ փորն է կշտանում. Քաղաքացիները՝ թանկացումների մասին
Այս տարվա ընթացքում առաջին անհրաժեշտության տարբեր ապրանքներ, ծառայություններ թանկացել են, թեև ոչ աշխատավարձը, ոչ թոշակը գրեթե չի բարձրացել։...
Աղբյուր` Panorama.am
17:30
ՃՏՊ Աշտարակ-Ապարան ավտոճանապարհին․ կան տուժածներ
Նոյեմբերի 22-ին, ժամը 15:28-ին Արագածոտնի մարզային փրկարարական վարչության ճգնաժամային կառավարման կենտրոն ահազանգ է ստացվել, որ Աշտարակ-Օհանավան...
Աղբյուր` Panorama.am
16:59
2024 թ.-ին մեկնարկած թանկացումներն ավելի մեծ թափով կշարունակվեն 2025 թ.-ին
Չկարողանալավ տնտեսության մեջ իրական աճ ապահովել՝ Հայաստանի կառավարությունը որդեգրել է ծառայությունների, գների թանկացման և հարկերի բարձրացման...
Աղբյուր` Panorama.am
16:37
Սիսիան-Կապան ավտոճանապարհին ավտոցիստեռնը բախվել է բետոնե արգելապատնեշին, վնասել ջրագիծը և հայտնվել Որոտան գետում
Նոյեմբերի 22-ին, ժամը 11:10-ին Սյունիքի մարզային փրկարարական վարչության ճգնաժամային կառավարման կենտրոն ահազանգ է ստացվել, որ Շամբի ՀԷԿ-ի...
Աղբյուր` Panorama.am
16:37
Նոր կառուցվող էլիտար շենքի շինհրապարակում բետոնախառնիչը կողաշրջվել է. Կա վիրավոր
Այսօր՝ նոյեմբերի 22-ին, արտակարգ դեպք է տեղի ունեցել Երևանում: Shamshyan.com-ը հայտնում է, որ ժամը 12:40-ի սահմաններում Արշակունյաց 23/7...
Աղբյուր` Panorama.am
16:30
Հոկտեմբեր ամսվա տաք մեկնարկը և ցրտաշունչ ավարտը
Օդի միջին ամսական ջերմաստիճանը Հայաստանում կազմել է 7․1°C
Աղբյուր` Panorama.am
16:25
Հայաստանի հավաքականն Ազգերի լիգայի փլեյ-օֆֆում կխաղա Վրաստանի հետ
Նոյեմբերի 22-ին ՈւԵՖԱ-ի շտաբ-բնակարանում՝ շվեյցարական Նիոն քաղաքում, կայացել է ՈՒԵՖԱ Ազգերի լիգայի B/C լիգաների փլեյ-օֆֆի վիճակահանությունը։...
Աղբյուր` Panorama.am
16:11
Մարությանը համաձայնեց բանավիճել Տիգրան Ավինյանի հետ
«Սիրելի հայրենակիցներ, Ընդունում ենք Factor TV-ի առաջարկը՝ բանավեճ անցկացնել Տիգրան Ավինյանի հետ՝ իշխանության բերած տրանսպորտի թանկացման...
Աղբյուր` Panorama.am
15:41
Ալեն Սիմոնյանը Վիետնամից լուսանկար է հրապարակել ընդդիմադիր պատգամավորի հետ
Ալեն Սիմոնյանի գլխավորած պատվիրակությունը պաշտոնական այցով Վիետնամում է։ Ալեն Սիմոնյանն ինսթագրամի սթորի բաժնում ակտիվորեն լուսակարներ է...
Աղբյուր` Panorama.am
15:35
Հայաստանում ալկոհոլից կախվածությամբ հաշվառված է 6312 անձ. ԱՆ
Ալկոհոլը հոգեակտիվ, տոքսիկ նյութ է և կարող է կախվածություն առաջացնել։  Այն խաթարում է կենտրոնական նյարդային համակարգի աշխատանքը՝ մեծացնելով...
Աղբյուր` Panorama.am
15:24
«Արտաշատ» ԲԿ-ում կրքերը չեն հանդարտվում. կլինի վարչական հատվածի փոփոխություն
«Արտաշատ» ԲԿ-ում կրքերը չեն հանդարտվում։ Այսօր կենտրոն է շտապել առողջապահության նախարարի պաշտոնը զբաղեցնող Անահիտ ավանեսյանը։...
Աղբյուր` Panorama.am
15:17
Սանիտարահիգիենիկ նորմերի կոպիտ խախտումներ հանրային սննդի կետում
Սննդամթերքի անվտանգության տեսչական մարմնի ղեկավարի որոշմամբ կասեցվել է անհատ ձեռնարկատեր Լուսիկ Կարապետյանին պատկանող հանրային սննդի օբյեկտի...
Աղբյուր` Panorama.am
14:37
Վանաձոր-Դիլիջան ճանապարհին բեռնատար է այրվել
Լոռու մարզային փրկարարական վարչության ճգնաժամային կառավարման կենտրոն նոյեմբերի 22-ին, ժամը 11:28-ին ահազանգ է ստացվել, որ Վանաձոր-Դիլիջան...
Աղբյուր` Panorama.am
14:27
Արմենուհի Հարությունյանն ազատվել է փոխնախարարի պաշտոնից
Նիկոլ Փաշինյանի որոշմամբ, արդարադատության նախարարի տեղակալի ժամանակավոր պաշտոնակատար Արմենուհի Հարությունյանն ազատել է զբաղեցրած պաշտոնից:...
Աղբյուր` Panorama.am
14:10
Հայրենի՞ք, հա՞յ, մարդկային կյա՞նք... դուք տենց բաներ չեք լսել. Մամիջանյանը՝ ՔՊ-ին
«Սպասում եք անցած անգամվա նման կես տարի տանջեք մարդկանց Բաքվի բանտում ու ընտրություններից մի քանի շաբաթ առաջ գերիների առողջության գնով մի երկու ձայն ավել պոկեք»
Աղբյուր` Panorama.am
13:59
ԱԺ նախագահի հայտարարությունը՝ Նարեկ Զեյնալյանի հրաժարականի դիմումի մասին
ՀՀ ԱԺ նախագահը հայտարարություն է տարածել ԱԺ պատգամավոր Նարեկ Զեյնալյանի հրաժարականի դիմումի մասին։  ««Ազգային ժողովի...
Աղբյուր` Panorama.am
13:49
Ադրբեջանին և Թուրքիային անհրաժեշտ է, որ Փաշինյանի միջոցով Հայաստանը դառնա պանթյուքիզմի ֆուռերի համար «պռոխոդնոյ դվոր». Շարմազանով
«Նիկոլ Փաշինյանը Հայստանը տանում է դեպի վերջնական գահավիժման, Երրորդ հանրապետության դե ֆակտո և դե յուրե կործանում,  դեպի Հայաստանի...
Աղբյուր` Panorama.am
13:27
Գարիկ Սարգսյանը չի թույլատրում Վեդիում կազմակերպել «Կատարյալ ապուշը» ֆիլմի ցուցադրությունը. Տիգրան Նալչաջյան
Արդեն երկու անգամ Վեդու համայնքապետարանը թույլ չի տալիս քաղաքում ցուցադրել ռեժիսոր Տիգրան Նալչաջյանի «Կատարյալ ապուշը» ֆիլմը։...
Աղբյուր` Panorama.am
13:13
Կկատարվի քահանայական ձեռնադրություն
Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի տարբեր կառույցներում սպասավորող վեց սարկավագներ կարժանանան քահանայական օծման և ձեռնադրության
Աղբյուր` Panorama.am
13:07
Ջերմաստիճանը կնվազի 6-10 աստիճանով
Երևանում նոյեմբերի 22-ի ցերեկը, 23-24-ին, 27-ի ցերեկը սպասվում է առանց տեղումների եղանակ։ Նոյեմբերի 25-26-ին, 27-ի գիշերը սպասվում են...
Աղբյուր` Panorama.am
12:53
Ալեքսիս Օհանյանը ցուցադրել է գերհազվագյուտ հայկական մետաղադրամ
Ամերիակահայ գործարար, Reddit-ի հիմնադիր Ալեքսիս Օհանյանը X սոցիալական ցանցում (նախկինում՝ Twitter) ցուցադրել է Արտաշեսյանների տոհմից Մեծ Հայքի...
Աղբյուր` Panorama.am

Տեսանյութեր

Թալանում ու թալանում են , խաբելով, ստով ո՞ւմ փորն է կշտանում. Քաղաքացիները՝ թանկացումների մասին
17:35 22/11/2024

Թալանում ու թալանում են , խաբելով, ստով ո՞ւմ փորն է կշտանում. Քաղաքացիները՝ թանկացումների մասին

Հետևեք մեզ և ծանոթացեք թարմ լուրերին!

Ամենից շատ կարդացված նյութեր

{"core.blocks.header.spell_message1":"\u0546\u0577\u057e\u0561\u056e \u057d\u056d\u0561\u056c\u0568` ","core.blocks.header.spell_message2":"\u0548\u0582\u0572\u0561\u0580\u056f\u0565\u055e\u056c \u0570\u0561\u0572\u0578\u0580\u0564\u0561\u0563\u0580\u0578\u0582\u0569\u0575\u0578\u0582\u0576 \u057d\u056d\u0561\u056c\u056b \u0574\u0561\u057d\u056b\u0576:"}