Ձեր վստահելի աղբյուրը

ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարության տեղեկատվության և հասարակայնության հետ կապերի բաժինը ներկայացրել է օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների գլոբալ, տարածաշրջանային միտումները և դրանց դինամիկան Հայաստանի Հանրապետությունում:
Ըստ նախարարության հաղորդագրության՝ վերլուծությունը կատարվել է Հայաստանում որոշակի ժամանակահատվածների կտրվածքով օտարերկրյա ներդրումների և մասնավորապես օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների (ՕՈՒՆ) վերաբերյալ բարձրացված որոշ հարցերի պարզաբանման նպատակով:

Վերլուծությունն իրականացվել է հետևյալ երեք հիմնական ուղղություններով` ՕՈՒՆ համաշխարհային միտումների և շարժի ուսումնասիրություն, տարածաշրջանային երկրների հետ համեմատությունների իրականացում և Հայաստանում ներդրումային հոսքերի վերլուծություն:

Նախ նշենք, որ ներդրումների համաշխարհային միտումները հաշվի առնելը խիստ կարևոր է Հայաստանի նման փոքր և բաց տնտեսություն ունեցող երկրների համար և ներկայացնենք որոշ տվյալներ պաշտոնական հրապարակումներից:

Համաձայն UNCTAD  (United Nations Conference on Trade and Development ) պաշտոնական հրապարակումների` համաշխարհային ՕՈՒՆ հոսքերը 2014 թվականին անկում են ապրել: Գլոբալ ՕՈՒՆ-ը կազմել են 1.23 տրիլիոն դոլար` կրճատվելով 16 տոկոսով, ինչը պայմանավորված է եղել հիմնականում համաշխարհային տնտեսության անկայունությամբ, ներդրումային քաղաքականության անորոշությամբ և հարակից աշխարհաքաղաքական ռիսկերով:
ՕՈՒՆ հոսքերը դեպի զարգացող տնտեսություններ կազմել են 681 մլրդ դոլար` աճելով 2 տոկոսով: Զարգացող տնտեսություններն այդպիսով ընդլայնել են իրենց առաջատարությունը համաշխարհային հոսքերի գծով, ընդ որում` ՕՈՒՆ-ը ավանդական աճող շուկաներից, ինչպես, օրինակ, զարգացող Ասիական և Լատինամերիկյան երկրներն են, սկսում են շարժվել դեպի քիչ յուրացված շուկաներ` աֆրիկյան երկրներ: Աշխարհում 10 խոշոր ՕՈՒՆ ընդունող երկրներից 5-ը զարգացող տնտեսություններ են (խոշորագույնը` Չինաստանն է):

Հոսքերի ցածր մակարդակը զարգացած երկրներում պահպանվել է նաև 2014 թվականին: Չնայած միաձուլումների և կլանումների վերսկսմանը` ՕՈՒՆ ընդհանուր հոսքերը դեպի տնտեսությունների այս խումբը կրճատվել են 28 տոկոսով` կազմելով 499 մլրդ դոլար:

Ինչ վերաբերում է այլ երկրների հետ համեմատական վերլուծություններին, ապա ընտրվել են լայն իմաստով «տարածաշրջանային» և հարևան երկրները` Ադրբեջան, Վրաստան, Թուրքիա, Ուկրաինա, Ղազախստան, Ռուսաստան և Բելառուս, քանի որ վերջիններիս տնտեսությունները որոշակիորեն կապված են Հայաստանի տնտեսության հետ, հարևան տնտեություններ են և ինչ-որ չափով համադրելի են ներդրումային տեսանկյունից:

Տարբեր երկրների ցուցանիշների համադրելիությունն ապահովելու նպատակով օգտագործվել են Համաշխարհային բանկի կողմից հրապարակվող վճարային հաշվեկշիռի օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների զուտ հոսքերը, քանի որ ընտրված երկրներում ՕՈՒՆ ներկայացման մեթոդաբանությունները տարբեր են:

Ներկայացվել և վերլուծվել են ոչ միայն ՕՈՒՆ զուտ հոսքերը, այլ նաև ՕՈՒՆ/ՀՆԱ հարաբերակցությունը, ինչը հնարավորություն է տալիս տարբեր մասշտաբների տնտեսությունները բերել համադրելիության:

Աղյուսակ 1-ում ներկայացված են տարածաշրջանային երկրներում կատարված ՕՈՒՆ զուտ հոսքերը:

Քանի որ երկրների տնտեսության մասշտաբների անհամադրելիության պատճառով բացարձակ թվերով վերլուծությունը ճիշտ պատկեր չի արտացոլում, ուստի վերլուծության հիմք է ծառայել յուրաքանչյուր առանձին երկրի աճի դինամիկան:

2013 թվականին մի շարք երկրներում` ներառյալ Հայաստանում, Ադրբեջանում, Թուրքիայում, Ուկրաինայում և Ղազախստանում, նախորդ տարվա համեմատ նկատվել է ՕՈՒՆ զուտ հոսքերի նվազում: Ամենամեծ նվազումը վերոնշյալ երկրների շարքում գրանցվել է Ադրբեջանում, որտեղ ՕՈՒՆ-ը կրճատվել են2 անգամ կամ շուրջ 50.5 տոկոսով և Ուկրաինայում` շուրջ 44.8 տոկոսով: Մնացած երկրներում անկումը համեմատաբար փոքր է եղել` Հայաստանում` 24.3 տոկոս, Թուրքիայում` 6.2 տոկոս, իսկ Ղազախստանում` 29.4 տոկոս:

Միևնույն ժամանակ Ռուսաստանում և Բելառուսում ՕՈՒՆ-ի զուտ հոսքերը նվազել են հաջորդ` 2014 թվականին: Այսպես, Ռուսաստանում անկումը եղել է մոտ 3 անգամ կամ 69.7 տոկոսով, իսկ Բելառուսում` 18.4 տոկոսով: 2014 թվականին անկում է գրանցվել նաև Ուկրաինայում` 81.2 տոկոսով կամ շուրջ 5 անգամ և Ղազախստանում` 1.8 տոկոսով: Հակառակ դրան 2014 թվականին Հայաստանում ՕՈՒՆ-ը աճել են 3.4 տոկոսով:

Աղյուսակ 2-ում ներկայացված է ՕՈՒՆ ներհոսքերի տեսակարար կշիռը ՀՆԱ-ի մեջ

Մի այլ ցուցանիշով ևս Հայաստանը վերջին տարիներին չի զիջել համադրելի երկրներին, իսկ շատերին նույնիսկ գերազանցել է: Ինչպես երևում է աղյուսակ 2-ից, 2012-14թթ ՀՆԱ-ի մեջ ՕՈՒՆ-ի ունեցած տեսակարար կշռով Հայաստանը դիտարկվող երկրների շարքում եզրափակում է առաջին քառյակը. վերջին երեք տարիների ընթացքում առաջատար եռյակը կազմել են Ղազախստանը, Ադրբեջանը և Վրաստանը:

Վերլուծությունից ակնհայտ երևում է, որ Հայաստանում ՕՈՒՆ դինամիկայի միտվածությունը համահունչ է և՛ համաշխարհային, և՛ տարածաշրջանային գլոբալ փոփոխություններին, ինչն էլ պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ Հայաստանը, լինելով փոքր և բաց տնտեսություն ունեցող երկիր, առավել զգայուն է արտաքին հատվածից փոխանցվող ազդեցությունների նկատմամբ:

2015 թվականին Հայաստանում կատարված օտարերկրյա ներդրումների վերաբերյալ վերլուծությունը կատարվել է ԱՎԾ կողմից հրապարակված առաջին կիսամյակի ընթացքում ՀՀ տնտեսության իրական հատվածում կատարված օտարերկրյա ներդրումների հիման վրա, քանի որ վճարային հաշվեկշռի տվյալները դեռևս հրապարակված չեն:

Այսպես, 2015 թվականի հունվար-հունիս ամիսներին օտարերկրյա պետությունների կողմից ՀՀ տնտեսության իրական հատվածում կատարված ընդհանուր ներդրումների զուտ հոսքերի (զուտ հոսքերը հաշվետու ժամանակաշրջանում օտարերկրյա ներդրումների գծով ստացումների և մարումների տարբերություններն են) ծավալը կազմել է 81.9 մլրդ ՀՀ դրամ (շուրջ 171.5 մլն ԱՄՆ դոլար)` նախորդ տարվա համապատասխան ժամանակահատվածի համեմատ աճելով 4.7 մլրդ դրամով (շուրջ 9.8 մլն ԱՄՆ դոլար): Օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների զուտ հոսքերը 2015թ. առաջին կիսամյակում կազմել են 30.7 մլրդ ՀՀ դրամ (շուրջ 64.3 մլն ԱՄՆ դոլար)` նվազելով 42.7 մլրդ դրամով (շուրջ 89.5 մլն ԱՄՆ դոլար):

 Հարկ է նշել, որ ընդհանուր ներդրումները ներառում են ուղղակի, պորտֆելային և այլ ներդրումները (վերջինում ներառվում են վարկերը և փոխառությունները, ապրանքների և ծառայությունների դիմաց վճարվելիք /ստացվելիք գումարները, ստացված/ տրված կանխավճարները): Օտարերկրյա ուղղակի ներդրումը մի երկրի ռեզիդենտի(ների) կողմից այլ երկրի ռեզիդենտ կազմակերպության կապիտալում ձայնի իրավունք տվող բաժնետոմսերի կամ բաժնեմասի 10% և ավելի ձեռքբերումն է:

Հետևաբար պարզ է դառնում, որ ՕՈՒՆ-ը հանդիսանում են ընդհանուր օտարերկրյա ներդրումների միայն մի տարրը, և վերջիններիս նվազումը չի նշանակում ընդհանուր ներդրումների նվազում:

Վերոնշյալ ժամանակահատվածում օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների նվազումը գլխավորապես պայմանավորված է եղել «ՀայՌուսգազարդ»-ում ՀՀ կառավարությանը պատկանող 20 տոկոս բաժնեմասի օտարմամբ, ինչի հետևանքով ավելացել է 2014թ. բազան, որի համեմատ էլ նվազել են այս տարվա ՕՈՒՆ-ը:

Պետք է նկատի ունենալ նաև, որ 2015 թվականից օտարերկրյա ներդրումների վերաբերյալ տեղեկատվությունը ԱՎԾ կողմից հրապարակվում է զտված տեսքով, այսինքն` որպես օտարերկրյա ներդրումների գծով ստացումների և մարումների տարբերություն:

Հաշվետու ժամանակաշրջանում առավել խոշոր ներդրող երկրները եղել են. Գերմանիան` 11.1 մլրդ ՀՀ դրամ (շուրջ 23.2 մլն ԱՄՆ դոլար), որին հաջորդել են Կիպրոսը` 11.0 մլրդ ՀՀ դրամ (շուրջ 22.9 մլն ԱՄՆ դոլար), ԱՄԷ` 9.3 մլրդ ՀՀ դրամ (շուրջ 19.6 մլն ԱՄՆ դոլար), Վիրջինյան կղզիները` 8.4 մլրդ ՀՀ դրամ (շուրջ 17.7 մլն ԱՄՆ դոլար), Արգենտինան` 7.8 մլրդ ՀՀ դրամ (շուրջ 16.3 մլն ԱՄՆ դոլար) և Կանադան` 6.0 մլրդ ՀՀ դրամ (շուրջ 12.7 մլն ԱՄՆ դոլար):

Գերմանիան գլխավորապես ներդրել է հիմնային մետաղների արտադրության ոլորտում, Կիպրոսը` հանքարդյունաբերության, հիմնային մետաղների արտադրության և մեծածախ առևտրի ոլորտներում, ԱՄԷ-ն` մանրածախ առևտրի և էլեկտրական սարքավորանքի արտադրության, Արգենտինան` գյուղատնտեսության և օդային տրանսպորտի գործունեության, իսկ Կանադան` սննդամթերքի և ծխախոտային արտադրատեսակների արտադրության ոլորտներում Ներդրումները հիմնականում ուղղվել են` մշակող արդյունաբերության (35.3 մլրդ ՀՀ դրամ կամ շուրջ 73.9 մլն ԱՄՆ դոլար), մանրածախ և մեծածախ առևտրի (13.1 մլրդ ՀՀ դրամ կամ շուրջ 27.4 մլն ԱՄՆ դոլար), հանքագործական արդյունաբերության (11.8 մլրդ ՀՀ դրամ կամ շուրջ 24.7 մլն ԱՄՆ դոլար) և տեղեկատվության ու կապի (11.5 մլրդ ՀՀ դրամ կամ շուրջ 24.0 մլն ԱՄՆ դոլար) ոլորտներ:

Մշակող արդյունաբերության ոլորտում բավականին մեծ տեսակարար կշիռ ունեն հիմնային մետաղների արտադրությունը (19.7 մլրդ ՀՀ դրամ), ծխախոտային արտադրատեսակների արտադրությունը (5.9 մլրդ ՀՀ դրամ), դեղագործական արտադրանքի արտադրությունը (5.5 մլրդ ՀՀ դրամ) և խմիչքների արտադրությունը (5.2 մլրդ ՀՀ դրամ):

Տեղեկատվության և կապի ոլորտում առաջատար են հեռահաղորդակցությունը (7.1 մլրդ ՀՀ դրամ) և ծրագրային ապահովման մշակումը (4.3 մլրդ ՀՀ դրամ):