Ձեր վստահելի աղբյուրը

 Ուկրաինական «Ռեպորտյոր» ամսագիրն օրերս հրապարակել է «Ռուսկիյ ռեպորտյոր» ամսագրի «Կացնով և գրչով» ծավալուն անդրադարձը Ակրամ Այսլիսլիի և Ռամիլ Սաֆարովի վերաբերյալ: Թարգմանաբար ներկայացնում ենք հրապարակումը:

«2004թ-ի փետրվարի 18-ին ադրբերջանական բանակի սպա Ռամիլ Սաֆարովը խանութից կացին գնեց: Բուդապեշտի սպայական հանրակացարանում նստած՝ նա ողջ գիշեր սրում էր կացինը: Դրանից մեկ ամիս առաջ Ռամիլը այնտեղ էր ժամանել դասընթացների մասնակցության համար, որոնք կազմակերպվել էին տարբեր երկրների զինվորականների համար՝ «Գործընկերություն հանուն խաղաղության» ծրագրի շրջանակներում:

Նրա հետ միասին դասընթացներին մասնակցում էին նաև երկու երիտասարդ սպաներ Հայաստանից: Միջանցքում Սաֆարովը մի քանի անգամ հանդիպել էր նրանց հետ: Սկզբում հայերը փորձել էին ողջունել Սաֆարովին, սակայն նա չէր արձագանքել: Վերջին անգամ նրան միջանցքում հանդիպելիս հայերը ժպտացել էին, մեկը մյուսին ինչ-որ բան էր ասել: Այդ ժամանակ Ռամիլը հասկացել էր, թե ինչ է անելու:

Գործընկերությունը հանուն խաղաղության նա իրականացրել էր այսպես. առավոտյան ժամը 5-ին մտել էր այն սենյակ, որտեղ ապրում էր Գուրգեն Մարգարյանը: Այն փակ չէր, միացրել էր լույսը և կացնի մի քանի հարվածներով կտրել քնածի գլուխը: Արթնացած հարևանը՝ հունգարացի սպան, բղավել էր և վախեցած դուրս թռել սենյակից: Ռամիլը ծխել էր ծխախոտը, այնուհետև այն հանգցրել մահացածի մարմնի վրա և գնացել երկրորդ հային փնտրելու: Փախչող զինվորակնները սկսել էին համոզել Ռամիլին, ով երկու մետր հասակ և սպորտային կազմվածք ուներ: Սաֆարովը վստահ չէր, որ ճիշտ սենյակն է գտել, հետևաբար, դադարել էր դուռը թակել, ևս մեկ ծխախոտ էր ծխել և ապա հանձվել այնտեղ ժամանած ոստիկանությանը:

Դատավարության ընթացքում նա ոչ մի րոպե չի զղջացել ՝ փոխարենը ափսոսանք է հայտնել, որ չի կարողացել գտնել երկրորդ հային: Նրան դատապարտեցին ցմահ ազատազրկման:

2012թ-ի օգոստոսին Ադրբեջանը պատրաստակամություն հայտնեց գնել հունգարական պետական պարտատոմսերը 3 մլրդ եվրո արժողությամբ: Անմիջապես այս ամենից հետո Ռամիլ Սաֆարովը արտահանձվեց Ադրբեջանին՝ պայմանով, որ պատժի մնացած մասը կկրի հայրենիքում՝ միաժամանակ այն երաշխավորությամբ, որ հայրենքիում չի հայտնվի ազատության մեջ: Նրան ազատ արձակեցին հենց օդանավակայանում, նախագահ Ալիևը նրան համաներում տալու հրամանագիր ստորագրեց, լեյտենանտի կոչումը բարձրացրեց մայորի կոչման, նվիրեց բնակարան և հրամայեց վճարել բանտում անցակցված 8 տարիների նրա աշխատավարձը: Ռամիլին դիմավորեցին որպես ազգային հերոսի: Հազարավոր մարդիկ էին դուրս եկել փողոց, հեռուստաընկերությունները օրեր շարունակ ցույց էին տալիս, թե ինչպես է Սաֆարովը ծաղիկներ դնում Հեյդար Ալիևի գերեզմանին և համեստորեն երախտիք է հայտնում հայերնակիցներին՝ իրեն աջակցելու համար: Նույնիսկ նրա հարսանինքն էր դարձել համաժողովրդական տոնակատարություն:

Այս ամենը տեսնելով՝ ծերունի գրող, ադրբեջանական գրականության դասական Աքրամ Այլիսլին որոշեց հրատարակության ուղարկել՝ վեց տարի իր սեղանին գտնվող ձեռագիրը: Դա «Քարե երազներ» անվամբ պատմվածքն էր, որը պատմում էր 1990-ականների ձմռանը Բաքվում իրագործված հայերի կոտորածների մասին:

2012թ.-ի դեկտեմբերին պատմվածքը լույս տեսավ մոսկովյան «Дружба народов» ամսագրում, հունվար ամսին այն արդեն սկսեցին կարդալ Բաքվում, և Աքրամը դարձավ դավաճան: Փետրվար ամսին նրա գրքերը արդեն սկսեցին վառել հրապարակներում, տարբեր քաղաքներում բողոքի ցույցեր ընթացան, մարդիկ վանկարկում էին. «Այլիսլին հայ է»: Կառավարող «Ենի Ադրբեջան» կուսակցության ակտիվ երիտասարդները Բաքվի փողոցներով նրա գրքերով լի դագաղ էին տեղափոխում և այրում էին նրա նկարները, որում ճակատին խաչ էին նկարել: Նույնիսկ նրա հարազատ գյուղում էին մարդիկ բողոքում և գրքեր այրում:

Կրթության նախարարությունը նրա ստեղծագործությունները հանեց դպրոցական կրթական ծրագրերից: Կնոջը և որդուն էլ աշխատանքից ազատեցին: Բոլորը, ով կարող էր՝ գրողներ, ակադեմիկոսներ, դերասաններ, անմիջապես խզեցին դավաճանի հետ ունեցած կապերը: Ադրբեջանի գրողների միությունը Այլիսլիին հանեց իր շարքերից, չնայած, որ վերջինս ինքնակամ էր լքել այդ շարքերը դեռևս 20 տարի առաջ: Խորհրդարանի պատգամավորները պահանջում էին նրա նկատմամբ գենետիկական վերլուծություններ անել՝ պարզելու համար, արդյո՞ք նա հայ չէ: Եվ վերջապես կառավարամետ «Ժամանակակից Մուսաֆատ» կուսակցությունը հայտարարեց, որ 12 հազար դոլար գումար կվճարի նրան, ով կկտրի գրողի ականջները»:

Նախորդիվ` 

Հատվածներ Ադրբեջանում աղմուկ հանած «Քարե երազներ» պատմվածքից

Աքրամ Այլիսլի. Եթե պետք է մեռնեմ՝ այդ երկու ազգերին իրար հետ չտեսնելով, ապա նման մահ ինձ պետք չէ