Ձեր վստահելի աղբյուրը

Տևական ժամանակ հաստատված հարաբերական անդորրից հետո Բաքվում այնուամենայնիվ որոշում կայացվեց խախտել Իրան-Ադրբեջան հարաբերություններում հաստատված «հրադադարը»: Անցած օրերի ընթացքում տեղի ունեցան երկու միջադեպ, որոնք բացահայտեցին իրանա-ադրբեջանական հարաբերությունների իրական պատկերը:

Առաջին. Սեպտեմբերի 8-ին Բաքվում տեղի ունեցավ հակաիրանական, անջատողական գաղափարախոսություն կրող այսպես կոչված «Ադրբեջանցիների համաշխարհային կոնգրեսի» (ԱՀԿ) հերթական նիստը, որի ընթացքում կրկին շահարկվեցին իրանցի ազարիների խնդիրները, իսկ Իրանի հյուսիսային նահանգները հիշատակվեցին որպես «Հարավային Ադրբեջան»:

Ադրբեջանում Իրանի դեսպանությունը հանդես եկավ խիստ քննադատությամբ՝ պաշտոնական Բաքվից պահանջելով կանխել հակաիրանական ուղղվածություն ունեցող կառույցների գործողությունը: 

Այն, որ առանց Ադրբեջանի բարձրագույն իշխանության իմացության, այդ երկրում ոչ մի կառույց չի կարող իր նախաձեռնությամբ նմանատիպ միջոցառում կազմակերպել, կասկածից վեր է:

Երկրորդ. ԱՀԿ-ի հավաքից ընդամենը մի քանի օր առաջ էլ Իրանի ԶՈւ հակահրթիռային պաշտպանության ուժերի կողմից Նաթանզի շրջանում վնասազերծվել էր իսրայելական արտադրության անօդաչու սարք: Իրանի ԶՈւ ԳՇ պետի տեղակալ Սեյյեդ Մասուդ Ջազայերին հայտարարել էր, որ անօդաչուն Իրանի տարածք է ներխուժել երկրի հյուսիսում գտնվող ԽՄՀՄ նախկին հանրապետություններից մեկից ՝ անուղղակիորեն ակնարկելով Ադրբեջանին:

Իրանի իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսի (ԻՀՊԿ) հրամանատարներից մեկը՝ Մանսուր Հաղիղաթփուրը, որը ներկայում զբաղեցնում է ԻԻՀ Մեջլիսի ազգային անվտանգության և արտաքին քաղաքականության հարցերով հանձնաժողովի փոխնախագահի պաշտոնը, հանդես եկավ հայտարարությամբ՝ սպառնալով պատժել իսրայելական անօդաչուին թռչելու իրավունք տված երկրին: 

Թեև Ադրբեջանի նախագահի և պաշտպանության նախարարի՝ Թեհրան կատարած այցի ընթացքում ադրբեջանական կողմը հայտարարեց, որ պատրաստ է բարելավել Իրանի հետ ունեցած հարաբերությունները, սակայն վերոնշյալ իրադարձությունները վկայում են, որ խնդիրներն այնքան շատ են, որ արհեստականորեն հնարավոր չէ ձևավորել կայուն հարաբերություններ:

Իրանական հաղորդմամբ՝ առաջիկայում նախատեսվում է ԻԻՀ նախագահ Հասան Ռոհանիի այցն Ադրբեջան, թեև այցի ժամկետների վերաբերյալ դեռևս հստակ տեղեկատվություն չի հաղորդվում. եթե դեպքերն այդպիսի ընթացք ունենան, գուցե և այցն անորոշ ժամանակով չեղյալ հայտարարվի:

Ներկայում Իրանի քաղաքական իշխանությունների օրակարգում հարաբերությունների կարգավորման միջոցով Ադրբեջանում տնտեսական և քաղաքական ազդեցության մեծացումն է: Իրանի հիմնական նպատակն Ադրբեջանում՝ Թուրքիայի ունեցած ազդեցության թուլացումն է, ինչի հետևանքով Թեհրանը կարող է չեզոքացնել հյուսիսային նահանգների հանդեպ Ադրբեջան-Թուրքիա դաշինքի կողմից պարբերաբար իրականացվող ոտնձգությունները:

Ակնհայտ է, որ Իրանի ռազմական և քաղաքական ղեկավարություններն Ադրբեջանի հետ հարաբերությունները կառուցելու հարցում ունեն տարբեր դիրքորոշումներ. Զինվորականները, նկատի ունենալով վերջին տարիներին Ադրբեջանի կողմից Իրանի դեմ կատարված բազմաթիվ սադրիչ գործողությունները, կասկածանքով են վերաբերում Ադրբեջանի իշխանությունների՝ հարաբերությունները կարգավորելու վերաբերյալ արած հայտարարություններին:

Իսկ քաղաքական ղեկավարությունն իր նպատակներին հասնելու համար փորձում է Ադրբեջանի հետ ունեցած փխրուն հարաբերությունները չփչացնել: Թերևս այդ նպատակով էր, որ անօդաչուի կործանումից հետո, Ադրբեջանում Իրանի դեսպան Մոհսեն Փաք Այինը «Ասրիրան.քոմ» կայքին տված հարցազրույցում նշեց, որ ադրբեջանցի պաշտոնյաներն իրեն վստահեցրել են, թե իսրայելական թռչող սարքն Ադրբեջանի տարածքից մուտք չի գործել:

Ամփոփելով նյութը՝ նշենք, որ Ադրբեջանի իշխանությունների օրակարգում Իրանի հարցում ոչ մի փոփոխություն էլ տեղի չի ունեցել, պարզապես պաշտոնական Բաքուն կարճաժամկետ առումով Թեհրանից քաղաքական դիվիդենտներ կորզելու նպատակով փորձեց ցույց տալ, թե իբր պատրաստ է Թեհրանի հետ հարաբարերությունները կարգավորել:

Այդ հանգամանքը չէր կարող չմտահոգել Ադրբեջանի ռազմավարական դաշնակիցներ Թուրքիային և Իսրայելին. գուցե ինչ-որ պահի իրանա-ադրբեջանական հարաբերություններում ընթացող զարգացումները դուրս գային իրենց վերահսկողությունից: Ուստի Թուրքիայի նախագահն ու Իսրայելի պաշտպանության նախարարն, այցելելով Ադրբեջան, Իլհամ Ալիևին հիշեցրեցին, թե իրականում Իրանի հարցում ինչպիսի քաղաքականություն պետք է վարել:

Արմեն Իսրայելյան, իրանագետ