Ձեր վստահելի աղբյուրը

Զինվորականների նամակները, որ ստացվել են ռազմաճակատից, Հայրենական մեծ պատերազմի տարեգրության մի մասն են կազմում։ Իսկ տարեգրության ամենավառ վկայությունը զինվորի օրագիրն է, որտեղ նկարագրվում են մահվան դեմ կանգնած մարտիկի ապրումները:

Ներկայացնում ենք Հայրենական մեծ պատերազմի մասնակից Բաբկեն Քալանթարյանի օրագրից մի հատված: Օրագիրը գրված է գեղեցիկ, վայելուչ և ընթեռնելի ձեռագրով՝ մաքուր հայերենով։ Օրագիրը գրել է 1941 թ-ին և ավարտել 1943թ-ին: Նամակները և օրագիրը, որը գրվել է պատերազմի պայթյունների տակ, դեռ պահում է այդ ժամանակվա մահացու շունչը: Զինվորի օրագիրը մինչ օրս մասունքի նման պահում են զավակները:

Բ.Քալանթարյանը ռազմաճակատ է մեկնել 17 տարեկանում` կամավոր: Ավագ եղբայրը` Մելիք Քալանթարյանն այդ ժամանակ արդեն ռազմաճակատում էր: Ցավոք, 1944թ-ին եղբայրը զոհվեց և այդ կորուստը մինչև  կյանքի վերջ նրան հանգիստ չէր տալիս:

Հատված զինվորի օրագրից.

Հունիսի 6

Ահա 27 օր է, որ պառկած եմ Օլգինկայի հոսպիտալում` ձախ ոտքից վիրավոր: Մինչև այժմ պարզապես չեմ կարողացել լրացնել օրագիրս: Այժմ որոշել եմ ինչ գնով էլ լինի գրաշարել անցած դեպքերը:

Մայիսի 6-ին սկսեցինք մոտենալ առաջնային գծին և տեղավորվեցինք մի ձորակում: Քիչ հետո 3-րդ դասակը հրաման ստացավ գնալ առաջնային գիծ և այնտեղից մի քանի վաշտերի հետ անցնել հարձակման: Մեր նպատակն էր դուրս քշել ԴՈՏ-երից և ԴԶՕՏ-ներից գերմանացիներին, որոնք կառուցված էին Դոլգայա սարի գագաթին: Չանցած մեկ ժամ հրամայվեց, որպեսզի 2-րդ դասակը ևս շարժվի առաջ: Ես էլ որոշեցի առաջ գնալ նրանց հետ: Սարսափելի մութ էր, մեզ տրվեց մեկ կապավոր, որպեսզի հեռախոսական լարի օգնությամբ դասակին ուղեկցի անտառի նեղ արահետով: Վաշտի հրամանատար տխմար Վաշչենկոն գնում էր կապավորի հետևից, իսկ ես հետևում էի նրանց: Այնուհետև միաշար մեր ետևից գալիս էր դասակը, իսկ ամենավերջում` Բաղդասարյանը: Հենց որ հասանք կրակային գոտուն, որտեղ զգացվում էր կյանքի թանկություն, կապավորը հրաժարվեց առաջ շարժվել: Մորթապատ Վաշչենկոն հրամայեց ինձ բռնել լարից և ուղեկցել դասակը, իսկ ինքը սրտատրոփ իրեն գցեց այն խուլ ձորակը: Մի կերպ տեղ հասանք և պառկելով շղթա կազմեցինք: Հրամանատարները առաջ անցան հարձակման տվյալներ կազմելու: Կողքիս պառկած էր սերժանտ Իոզայտեսը, որն իրեն հավկուրի տեղ էր դրել, իսկ մյուս կողքիս պառկած էր Բարանովը: Մեկ էլ այն տեսնեմ, որ վերևում սկսվեց կատաղի փոխհրաձգություն: Նայում եմ կողքերս, ձայն տալիս, բայց սատանան տանի` ոչ մեկ չկա, միայն երեքս ենք մնացել: Պառկած սպասում եմ, թե երբ Բարանովը կբարեհաճի հրամայել առաջ շարժվելու, սակայն ապուշը մտադրություն էլ չունի: Իոզայտեսի ձեռքին կար մեկ տուփ գնդացրի փամփուշտ: Առաջարկեցի նրան, որպեսզի փամփուշտները տեղ հասցնենք: Բարձրացանք մինչև հակառակորդի կողմից պատրաստված լարացանցերին, որտեղ ավտոմատչիկներն էին գրոհում, իսկ մերոնք չկան: Որոշեցի նրանց հետ մի քիչ մասնակցել մինչև որ լսվի գնդացրի ձայնը, այնուհետև կկողմնորոշվեմ: «Կույրս», որը պառկած էր ինձնից մի քանի քայլ հետ, արդեն մի քանի անգամ ասել է` «Կալանտարյան յա իդու վ վորոնկու», իսկ ես պատասխանում էի սառը տոնով. «Նու կակայա ռազնիցա, իլի տուտ լեժատ, իլի վ վորոնկե»: Բայց իհարկե տարբերությունը շատ էր: Մոտ 20 րոպեից որոշեցի նորից գնալ մերոնց որոնելու: Ձայն եմ տալիս «պոչիս», իսկ նա անհայտացել է: Գրողը տանի, արյունը գլուխս տվեց` փախել էր որկրամոլ վախկոտը: Սողալով գնացի դեպի աջ թևը, ոչ ոքի չհանդիպեցի: Այնուհետև անցա դեպի ձախ: Ռակետներ էին, որ թռչում էին, գնդակներ էին լուսատու ու ռազրիվնոյ, որոնք կոտրվող ծառի ճարճատյուն էին բարձրացրել: Ձախ թևում, արկից առաջացած մի խոր փոսում նկատեցի հանդիսավոր գնդացիրը: Սողալով ընկա մեջը և ինչ տեսնեմ` 3-րդ դասակի կոմ. պոմ. վզվոդ սերժանտ Կոլելիշվիլին, իսկ մյուսը` կրտսեր սերժանտ Զիբրովը: Ընդամենը մնացել էր 30 փամփուտ: Որոշեցի հենց այդտեղ էլ մնալ:

Հունիսի 13, Օլգինկա

Գտնվում եմ Սոչու հիվանդանոցներից մեկում: Թե ինչպես եմ զգում ինձ, այդ հետո: Շարունակենք կիսատ մնացած նյութն ու հաջորդականությամբ գանք:

Առանց թշնամու կրակին պատասխանելու, գիշերը մի կերպ լուսացրինք: Լուսադեմին տղաները մի քանի արկղ փամփուշտ բերեցին, բայց մեր չար բախտից փամփուշտները լցրած էին ձեռքի գնդացրի շղթաների մեջ, որը հաստոցավոր գնդացրին պիտանի չէր: Սկսեցինք մի շղթան դատարկել, մյուսը լցնել: Երբ ամեն ինչ պատրաստ էր, տղաներին հետ ուղարկեցի: Նորից մնացինք երեքով թշնամու քթի տակ: Մեր կարծիքով` թշնամին գտնվում էր ուղիղ մեր դիմաց` 30 մ հեռու և աջ կողմում` նույն հեռավորության վրա: Իսկ ձախ կողմից խրամատները կարծում էինք, թե մերն է: Դրա համար այն կողմի վրա բոլորովին ուշադրություն չէինք դարձնում: Փոքր անց մեզ մոտ եկավ հակատանկային վաշտի փոխվաշտապետը, ավագ լեյտենանտը: Հանկարծ նկատեցինք, որ գնդակները երեք կողմից են մեզ վրա ճարճատելով տեղում, իսկ ձախ կողմից` ավելի ուժեղ: Ամեն ինչ պարզ էր այժմ: Ավագ լեյտենանտը իր զենքը ուղղեց ձախ և լսվեց խլացուցիչ կրակի ձայնը: Մենք կարծեցինք, թե նրա կտորներն էլ չի ճարվի, բայց ի զարմանս մեզ` տեսնենք մեկ էլ մյուս ծայրից է կրակում: Մի քանի անգամ կրակեց, բայց` անօգուտ: Պարզ տեսնում էին, թե ինչպես էր խրամատի մեջ վազվզում` փոխելով կրակային դիրքը: Նրա կրակոցների շեշտակիությունից զգացինք, որ գործ ունենք մի վարպետ սնայպերի հետ: Սկսեցինք զգուշանալ, բայց նրա ներկայությունը ձախ կողմում մեզ խելքահան էր անում: Հրացանս վերցրեցի ու սկսեցի հետևել նրան: Կրակում էի այնտեղ, որտեղից քիչ առաջ ծուխ էր բարձրացել նրա կրակողից: Մոտ 10 փամփուշտ այրելուց հետո տեսա, որ ոչինչ դուրս չի գալիս, որից հետո հետ քաշվեցի: Այդ ժամանակ Կոլելիշվիլին ջղայնանալով սնայպերի հմտության վրա, վերցրեց հրացանը և հայհոյելով սկսեց կրակել:

Չգիտեմ քանի գնդակ էր կրակել, երբ հակառակ կողմից արձակված գնդակը խփվելով մի քարի, ջարդեց ու քարի կտորներն ինչպես ասեղներ, թափանցելով շորերը` ցավ պատճառեց մեզ: Այդպիսի մի փոքրիկ կտոր դիպավ աջ ականջիս և սկսվեց մի խայտառակ արյունահոսություն: Մինչև ավագ լեյտենանտը կկապեր գլուխս, լսվեց երկրորդ պայթյունը և մի խորը խռռոց: Առանց հետ նայելու` ասացի, որ խփվեց Կոլելիշվիլին: Գնդակը կպել էր ուղիղ գլխի մեջտեղին ու դուրս եկել ծոծրակից քիչ վերև` ցրելով հետևից ամբողջ գանգը: Մոտ մի րոպե այդպես խռխռացրեց և յուրաքանչյուր խռռոցի ժամանակ գլխից դուրս էր ժայթքում արյունախառն ուղեղը և մեռավ...

Քիչ անց կրակել սկսեցին մերոնք, սակայն նորից տուժողը մենք էինք: Արկերը պայթում էին նորից մեզ մոտ, քանի որ գտնվում էին թշնամու տերիտորիայում: Եւ այդպես երկու կողմից էլ հյուրասիրվում էինք: Արկերի ազդեցության տակ այնքան էինք կծկվել ու գլուխներս կոխել հողը, որ ներվային էինք դարձել: Երբեմն իմ շնչառությունից կծկվում էի` կարծելով, թե ական է գալիս: Շատ դժվար է այդպիսի վայրկյաններ ապրել, երբ ամեն մի արկ իրեն հետ մահ է բերում: Այդպիսի ժամանակ րոպեն թվում է շաբաթ, իսկ ժամը` տարի: Զրկվում ես անգամ մտածելու կարողությունից: Երբեմն կրակի րոպեաչափ դադարի ժամանակ սկսում էի մտածել տան, ծնողներիս մասին: Հետաքրքիր է` ինչ են անում նրանք այս րոպեին, երբ իրենց որդու կյանքը մազից է կախված և գուցե մի քանի վայրկյան հետո կտրվի: Արդյոք զգո՞ւմ են...

Բայց երևի ճակատագիրս այդ չէր, փրկվում էի ամենուրեք...