Անգլիացի դեսպանն անցավ ցինիկության սահմանը
«Մենք ճանաչում և ցավակցում ենք այն ահռելի տանջանքի համար, որին նախորդ դարասկզբին ենթարկվեց հայ բնակչությունը Օսմանյան կայսրությունում: Հավաստիացնում ենք, որ այդ տանջանքը չի մոռացվի: Բայց մենք կարծում ենք, որ առաջին հերթին թուրք և հայ ժողովուրդները պիտի քննարկեն ընդհանուր պատմության հարցերը»:
Այս հայտարարությունն օրերս արել է Հայաստանում Մեծ Բրիտանիայի արտակարգ և լիազոր դեսպան Չարլզ Լոնդսդեյլը: Արտաքուստ հայտարարությունը ձևակերպված է խիստ կոռեկտ, սակայն բովանդակային տեսանկյունից բրիտանացի դիվանագետը խոցելի տեսակետ է արտահայտել` մի քանի առումներով:
Ինչպես երևում է, պարոն Լոնդսդեյլն, արձանագրելով պատմական անցյալի կոնկրետ իրողություն, խուսափում է այն անվանել այնպես, ինչպես կա` ցեղասպանություն: Մոտ տաս օր առաջ բրիտանական «Գարդիան» թերթը հրապարակեց հարցազրույց փորձագետ Ջեֆրի Ռոբերթսոնի հետ, ով բրիտանահայերի կողմից լիազորվել էր ուսումնասիրել Միացյալ Թագավորության արտգործնախարարության վերջին տասնհինգ տարվա գրագրությունը:
Վերջինիս գնահատակը մեկն էր` լեյբորիստների կառավարությունը հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցում «ցինիկ է եղել»: Բանն այն է, որ թագուհու խորհրդական աշխատած, Սիեռա Լեոնեի հարցով ՄԱԿ-ի տրիբունալը ղեկավարած անվանի փորձագետը բացահայտել էր, որ Մեծ Բրիտանիայի կառավարությունը, ընդունելով խնդրի բարոյական արժեքը, թուրք-բրիտանական հարաբերությունները չփչացնելու դրդապատճառով որոշել է ձեռնպահ մնալ թեմայի արծարծումից, իսկ անհրաժեշտության դեպքում նաև սխալ տեղեկություններ է տրամադրել օրեսնդիրներին: Հաշվի առնելով, որ Չարլզ Լոնդսդեյլի անմիջական ղեկավարությունը հենց Մեծ Բրիտանիայի արտգործնախարարությունն է, հայտարարությունն այս իմաստով զարմանալի չէ. Ջեֆրի Ռոբերթսոնի բնորոշմած ցինիկության հերթական դրսևորումն է:
Դեսպան Լոնդսդեյլի հայտարարությունը մտահոգիչ է մեկ այլ տեսանկյունից: Այն, ակնհայտորեն, արվել է հայ-թուրքական կարգավորման գործընթացի համատեքստում: Իսկ եթե դա այդպես է, կնշանակի պարոն դեսպանն անցել է անգամ ցինիկության սահմանը: Ո՞րն է խնդիրը: Եթե, ըստ Ռոբերթսոնի դիտարկման, բրիտանական կառավարությունը հարցի բարոյական կողմը հաշվի առնելով, խուսափել է թեման շոշափելուց, ապա դեսպան Լոնդսդեյլի հայտարարության մեջ նկատելի է պատասխանատվությունից խուսափելու, մերժողականության տարր:
«Մենք կարծում ենք, որ առաջին հերթին թուրք և հայ ժողովուրդները պիտի քննարկեն ընդհանուր պատմության հարցերը»,- նշում է բրիտանացի դիվանագետը: Այս ձևակերպումը բավականին երկիմաստ է: Որևէ մեկը կասկած չունի, որ պատմական խնդիրների շուրջ երկխոսությունն անհրաժեշտ պայման է խաղաղ գոյակցության և համագործակցության համար: Սա, բնակնաբար, վերաբերում է նաև հայ և թուրք հասարակություններին: Սակայն պատմական խնդիրների շուրջ երկխոսել կամ պատմական հարցեր քննարկելը չի նշանակում պատմական իրողությունները կասկածի տակ առնել: Ասել է թե, Հայոց ցեղասպանության թեմայով պատմական քննարկումները` լինի դա հայ-թուրքական, կամ մեկ այլ ձևաչափով, ցեղասպանության փաստի եղելության հարց ներառել չեն կարող: Պատճառների, հետևանքների, հետևանքների վերացման կամ մեղմացման հարցեր քննարկել կարելի է և անհրաժեշտ: Բայց տեղի ունեցածը, պատմական փաստը կասկածի տակ առնող քննարկում անհնար է:
Հատուկ դեսպան Լոնդսդեյլի համար կարող ենք բերել օրինակ` Մեծ Բրիտանիայի պատմությունից: Հնդկական օվկիանոսում գոյություն ունի հրաշալի մի կղզիախումբ` Անդամանյան կղզիները: Այս տեղանքը բացառիկ է ողջ երկրագնդի մասշտաբով:
Կղզիախմբի բնակչությունը, այսպես կոչված, անդամանյան ժողովուրդները, լեզվական և գենետիկ տեսանկյունից առանձնանում են մոլորակի մյուս բնակիչներից, իսկ պատճառն այն է, որ շուրջ 30 000 տարի այդ մարդիկ ապրել են մայրցամաքից մեկուսացված և չեն շփվել քաղաքակրթության հետ: Եվ ահա 1789 թվականին անգլիացիները` Արչիբալդ Բլերի գլխավորությամբ, հայտնաբերում են այս կղզիախումբը և վերածում բրիտանական հերթական գաղութի: 1858-1952թթ. ժամանակահատվածում բացառիկ նշանակություն ունեցող կղզիախումբը վեր է ածվում աքսորավայրի, որտեղ տաժանակիր աշխատանքի են ուղարկվում հանցագործներ մոլորակն ընդգրկող կայսրության բոլոր ծայրերից: Մի խոսքով` տաժանակիրների ու գաղութատիրությամբ պայմանավորված մյուս դրսևորումների (ապստամբությունների ճնշում, աշխատանքի շահագործում և այլն) հետևանքով կղզիախմբի բնիկները հայտնվում են վերացման վտանգի առաջ: Այսօր էլ անդամանյան ժողովուրդների քանակը հասնում է մի քանի հարյուրի: Եվ սա այն դեպքում, որ Հնդկաստանի կառավարությունը մեծ ջանքեր է գործադրել բնիկների վերարտադրմանը նպաստելու համար (դեռևս Ինդիրա Գանդիի կառավարման շրջանից խստորեն սահմանափակված է ներգաղթը կղզիախումբ, չնայած հսկայական ռեսուրսներին, զբոսաշրջության զարգացմանը միտումնավոր զարկ չի տրվում ևայլն):
Ինչպես տեսնում ենք, պատմական իրողության ընդունումը, դրա պատճառների ու հետևանքների բացահայտումը (դրանց շուրջ երկխոսության միջոցով), հնարավորություն են տվել, որպեսզի կառավարությունները (թե Մեծ Բրիտանիայի, թե Հնդկաստանի) և միջազգային հանրությունը ջանքեր գործադրեն առկա բացասական հետևանքները վերացնելու ուղղությամբ, ինչպես նաև արձանագրված բացասական փորձը հասկանալու և դրա կրկնությունից խուսափելու համար: Այսօր արդեն միջազգային լրահոսում կարելի է հանդիպել տեղեկությունների, որ այս կամ այն տարածաշրջանում (հիմնականում` Ամազոնի ավազանում կամ խաղաղօվկիանոսյան կղզիներում) հայտնաբերվել է մեկուսի ապրող, մինչ այդ անհայտ ցեղախումբ, և երկրի կառավարությունը (դիցուք` Բրազիալիայի) որոշում է կայացրել սեփական միջոցներով կանխել արտաքին աշխարհի հետ նրանց շփումները` իրենց իսկ անվտանգության խնդիրներից դրդված: Ակնհայտ է, որ նման վերաբերմունքը Անդամանների փորձի արդյունքն է:
Իսկ ինչ կլինե՞ր, եթե Մեծ Բրիտանիան չընդուներ պատմական իրողությունը, պնդեր, որ այդ ժողովուրդների վերացումն իր քաղաքականությամբ պայմանավորված չէ և բրիտանական կառավարությունը շարունակելու է այն: Հավանաբար, Մեծ Բրիտանիայի տնտեսական ու քաղաքական գործընկերները, այդ թվում` Թուրքիան, կկրկնեին պաշտոնական Լոնդոնի տեսակետը, կամ հարցի բարոյական կողմն ընդունելով հանդերձ, լռության կմատնեին թեման, մինչև որ բնիկներն իսպառ վերանային:
Այնպես որ, ճիշտ կլիներ, որպեսզի Մեծ Բրիտանիան ներկայացնող գործիչը հոգ տաներ, որպեսզի նախ` սեփական, ապա նաև` թուրքական կառավարություններն չմերժեին պատմական իրողությունը, դրանից հետո միայն առաջ բերեր` դրանց շուրջ քննարկում ծավալելու հարցը:
Բրիտանացի դեսպանի հայտարարության խոցելիությունն այսքանով չի սպառվում: Հայտարարությունից ենթադրվում է, թե Հայոց ցեղասպանության և պատմական մյուս խնդիրների շուրջ կողմերը (տվյալ դեպքում` հայ և թուրք հասարակությունը) իրենք պետք է ընդհանուր հայտարարի գան ի միջազգային հանրությունն այստեղ անելիք չունի: Միանգամից նշենք, որ այս մոտեցման հետ համամիտ չենք, վստահ ենք` համամիտ չէ նաև բրիտանական կառավարությունը:
Հակառակ դեպքում, անհասկանալի կդառնան միջազգային հանրության, այդ թվում նաև Մեծ Բրիտանիայի կառավարության ջանքերը մյուս բոլոր ոլորտներում ու տարածաշրջաններում` լինի դա Մերձավոր Արևելքը, թե Աֆղանստանը, Հյուսիսային Կորեայի, թե Իրանի միջուկային ծրագրերը:
Խնդիրն այն է, որ միջազգային հանրությունը խաղաղ և անվտանգ ապագա կառուցելու հարցում լուրջ դերակատարություն և առաքելություն ունի: Ոչ ոք չի կարող պնդել, թե ահաբեկչության կանխումն ու դատապարտումն ավելի մեծ նպաստ է բերում խաղաղ գոյակցության ապահովմանը, քան` ցեղասպանության կանխումն ու դատապարտումը: Մինչդեռ մենք բազմիցս ենք ականատես դարձել, որ միջազգային հանրություն կոչվածը նման դեպքերում ընտրողաբար է վերաբերվել: Օրինակ` այդպես էլ պարզ չէ, թե ինչու Իրաք ու Աֆղանստան հակահաբեկչական առաքելություն ուղարկած բրիտանական կառավարությունն (ու մյուսները) այդպես էլ որևէ քայլ չեն ձեռնարկում Դարֆուրում շարունակվող ցեղասպանությունը կանխելու ուղղությամբ: Արյունահեղության շարունակմամբ, հավանաբար թույլ են տալիս, որ Սուդանի ու Դարֆուրի հասարակություններն ապագայում քննարկելու նյութ ունենան, իսկ Մեծ Բրիտանիան էլ կարողանա փաստը չճանաչելու դիմաց` ձեռնտու պայմաններով գործընկերություն ծավալել Սուդանի հետ:
Լրահոս
Տեսանյութեր
Լավագույն դրամատիկ տենորներից Արսեն Սողոմոնյանը համերգաշարով ցույց կտա՝ արվեստը չունի սահմաններ
