Ձեր վստահելի աղբյուրը

Վաղը կայանալիք ՀԱԿ հերթական հանրահավաքը հաջորդում է մի կողմից` Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հրապարակած 15 կետանոց վերջնագրին, մյուս կողմից` ներքաղաքական հարցերի շուրջ Սերժ Սարգսյանի տված որոշ մեկնաբանություններին: Հենց այդ պատճառով էլ ՀԱԿ վաղվա հանրահավաքը խոստանում է բեկումնային լինել: Պատճառները նշված երկու ելույթների շեշտադրումներն են:

Նախ` Լևոն Տեր-Պետրոսյանի մարտի 1-ի ելույթի մասին: Ընդդիմադիր մամուլում այն մեկնաբանվեց որպես` «քաղաքական վերջնագիր»: Սա թույլ է տալիս հայտարարությունը վերլուծել թե բովանդակության, թե լեզվական, իմաստային առումով:

Բովանդակությունն, իհարկե, քաղաքական անվանելը դժվար է, քաղաքական` նեղ իմաստով: Որովհետև Լևոն Տեր-Պետրոսյանի շարադրած պահանջները տրամաբանված ու հասցեական չեն, ենթակա չեն կատարման (այն էլ` 15 օրյա ժամկետում), հակասում են հայտարարության ոգուն ու իր իսկ առաջադրած օրակարգին, և ի վերջո դեմագոգիկ են ու հաշվարկված են զանգվածների էմոցիոնալ տրամադրությունների վրա:

Օրինակ, Տեր-Պետրոսյանն առաջարկում է կրկնապատկել աշխատավարձերը` ի հաշիվ խոշոր ձեռնարկատերերի տարիներով չվճարած հարկերի: Ենթադրենք` երկրում կա ոմն ձեռնարկատեր, ում չվճարած հարկերի կուտակային ծավալը բավարար է բոլոր բյուջետային աշխատողների աշխատավարձերը կրկնապատկելու համար: Ի՞նչ եք կարծում, եթե պետությունը մի գիշերվա մեջ որոշի կոմպենսացնել տարիների կորուստը, այդ ձեռնարկատերը կներկայանա՞ պետգանձարան, թե՞ իր «խնայողություններով» հանդերձ պարզապես կլքի երկիրը: Կամ անգամ, եթե միամիտ գտնվի ու ներկայանա, ի՞նչ կլինի եթե իսկապես պետությունը որոշի ու կրկնապատկի բոլորի աշխատավարձը: «100 քայլի» հեղինակները չե՞ն մտածել, որ դա կարող է հանգեցնել համախառն պահանջարկի շեշտակի աճի, ինչն էլ կնպաստի կտրուկ գնաճին: Հետևաբար` ո՞րն է այս պահանջի տրամաբանությունը:

Կամ մեկ այլ օրինակ: ՀԱԿ-ը պահանջում է «վերացնել փողոցային առևտուրն արգելող որոշումը»: Կոնկրետ ի՞նչ որոշում չի նշվում: Բայց եթե մի փոքր վերլուծենք, պարզ կդառնա, որ օրվա իշխանություններն ընդամենը փորձում են կյանքի կոչել մի որոշում, որն ընդունվել է դեռևս Տեր-Պետրոսյանի իշխանության օրոք: Ո՞րն է խնդիրը: Երևանում փողոցային առևտուրն արգելող որոշում կայացվել է դեռևս Վահագն Խաչատրյանի քաղաքապետ եղած ժամանակ: Հաջորդ բոլոր քաղաքապետերը կամ նման մի որոշում էլ իրենք են արձակել, կամ էլ նախորդ որոշումների կիրառման մասին են որոշում արձակել: Իսկապես, հնարավոր է գործող քաղաքապետը լավագույն տեղն ու ժամանակը չի ընտրել (հաշվի առնելով սոցիալական խնդիրների հրատապությունը), բայց օրենքի գերակայություն հաստատելու նրա մոտեցումը միանգամայն տրամաբանական է ու ընդունելի: Գուցե կարելի էր ժամկետների շուրջ որոշակի փոխշահավետ պայմանավորվածությունների գալ (ինչպես տաքսիների արտոնագրման դեպքում), բայց դրա անհրաժեշտությունը կասկածից վեր է: Այսինքն` այստեղ ևս ՀԱԿ-ի պահանջի մեջ տրամաբանություն չկա:

(Փակագծերում նկատենք, որ էթիկայի կանոններից ելնելով` չենք քննարկում մարտի 1-ի զոհերի հարազատներին փոխհատուցելու հայտարարությունը: Բայց նաև, կարծում ենք, որ նույն էթիկայի կանոններից ելնելով` ՀԱԿ լիդերը նույնպես չպետք է նման հարց բարձրացներ:)

Պահանջների մեջ ՀԱԿ-ը շփոթել է նաև հասցեատերերին: Օրինակ` իշխանություններից, պետությունից պահանջում է «վերականգնել ներմուծվող ապրանքների փոխադրավարձ-մաքսավճարների նախկին չափը»: Բանն այն է, որ այս հարցում պետությունն անելիք չունի. դա մասնավոր հարաբերությունների տիրույթում է: Դա ծառայություն է (որի օրինականության ու սակագնի հարցն առանձին խոսակցության թեմա է), և դրա վաճառքի ու գնման հարցում միջամտելու գործիք պետությունը չունի: Դիցուք` ես հողագործ եմ, բայց ալարում եմ ինքս հերկել իմ հողը ու դրա համար բանվոր եմ վարձում: Արդյո՞ք ես կարող եմ պետությունից պահանջել սահմանել բանվորի աշխատանքի սակագին: Սա անհեթեություն է ու կարելի է պատկերացնել միայն բոլշևիկյան երկրում:

Բոլշևիզմի մեկ այլ դրսևորում. Տեր-Պետրոսյանը պահանջել էր, որպեսզի պետությունն, ի դեմս Կենտրոնական բանկի, դուրս գրի «առևտրային բանկերի հանդեպ գոյացած ժամկետանց (գյուղացիների) վարկային պարտավորությունները»: Սա ոչ միայն տրամաբանված չէ, այլև չափազանց վտանգավոր է: Տեսեք ի՞նչ է ստացվում: Առևտրային բանկերը, որոնք մասնավոր սեփականություն են, փոխառություններ են տվել գյուղացիներին (գուցեև` բարձր տոկոսադրույքներով), որոնք հետագայում չեն կարողացել հետ վերադարձնել: Իրավունք ունի՞ արդյոք պետությունը «ջրել» այդ պարտքերը, ինչպես որ ՀԱԿ-ն է պահանջում: Գուցե: Բայց ո՞ւր մնաց սահմանադրական կարգը, որի անկյունաքարերից մեկը մասնավոր սեփականության հարգումն ու պաշտպանությունն է: Ի՞նչպես է ՀԱԿ-ը պատկերացնում այդ «կարգի վերականգնումը»` կարգը խարխլող պահանջով: Ըստ ամենայնի` չի պատկերացնում, կամ ավելի ճիշտ` հասկանում է դրա անհնարինությունը:

Ամենայն հավանականությամբ ՀԱԿ-ում հասկանում են նաև մեկ այլ պահանջի անիրականանալի բնույթը: Խոսքը գյուղատնտեսության սուբսիդավորման մասին է: Բանն այն է, որ այս խնդիրը միայն Հայաստանի որոշելիք հարցերի տիրույթում չէ: Գոյություն ունի Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն, միջազգային հանրություն, Հայաստանի ստանձնած պարտավորություններ, և ստացվել է այնպես, որ կոնկրետ գյուղատնտեսության սուբսիդավորման համար պետք է վերանայել այդ պարտավորությունների մի մասը, որը եթե անգամ հնարավոր լինի, ամիսներ ու տարիներ կխլի: Անհրաժեշտության դեպքում կարելի է ավելի մանրամասն խոսել այս մասին, բայց այն, որ ՀԱԿ պահանջն այսօր կամ մեկ ամսում իրականացնել հնարավոր չէ, գիտեն նաև պահանջների հեղինակները:

Կարելի է անվերջ խոսել այդ 15 կետերի շուրջ, զարմանալ ավելացված արժեքի հարկն «ապօրինի» որակելու վրա, քաղբանտարկյալների ազատումը՝ եվրազեկուցողների այցելության հետ կապելու, ղարաբաղյան հարցում՝ հայկական կողմին ռազմատենչության մեջ մեղադրելու և այլն: Բայց դրանից ընդհանուր գնահատականը չի փոխվի. մարտի 1-ի Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ելույթը քաղաքական հայտարարություն համարել չի կարելի` բովանդակության մասով:

Ինչ վերաբերում է իմաստայինին, ապա այստեղ գործ ունենք ավելի շատ ՀԱԿ-ին սատարող մամուլի գործունեության հետ: Բանն այն է, որ թեև Տեր-Պետրոսյանը նման արտահայտություն չէր արել, բայց ընդդիմադիր մամուլը ներկայացվածը որակեց ու շրջանառեց որպես «վերջնագիր»:

Մի փոքր բացատրություն է պետք այս առումով: Վերջնագիրը` ուլտիմատում, ընդհանրապես քաղաքական այնպիսի պահանջ է, որով ցուցադրվում է ցանկացած բանակցությունից հրաժարվելու ցանկություն և սպառնալիքներ` պահանջը սահմանված ժամկետում չկատարելու դեպքում: Կարճ ասած` վերջնագիրը երկխոսությունից հրաժարում է ու միաժամանակ պատերազմի սպառնալիք:

Ներքաղաքական առումով (և ոչ միայն) սա չափազանց լուրջ և վտանգավոր քայլ է, քանզի քաղաքական պրոցեսը տանում է անհաշտ դիմակայության հուն, որտեղ հանգուցալուծումը կարող է լինել միայն ուժային: Պատճառն այն է, որ այս դեպքում մի կողմից քաղաքական ակտորները հրաժարվում են կոմպրոմիսների գնալուց, իսկ մյուս կողմից հանրային քաղաքական տրամադրությունները գնալով ավելի ռադիկալ բնույթ են ստանում:

Այս դեպքում, բնական է, որ քաղաքականությունը, քաղաքական պրոցեսը, որպես իշխանության համար պայքարի, կոմպրոմիսների հնարավորություն, դադարում է գոյություն ունենալ` տեղը զիջելով «զրոյական արդյունքով խաղին» (որտեղ նպատակը քաղաքական հակառակորդին վերջնականապես ոչնչացնելն է):

Մեր ոչ վաղ անցյալի փորձը մեզ համապատասխան օրինակներ տրամադրում է: Հիշում եք` երբ 2007 –ին Լևոն Տեր-Պետրոսյանը վերադարձավ քաղաքականություն, (ըստ ամենայնի` PR նպատակներով) դաշտ նետեց «ավազակապետություն» եզրը: Այսկերպ նա հենց գործընթացի մեկնարկում սահմանեց մի ալգորիթմ, որը բացառեց որևէ կոմպրոմիս, ինչը վերջնահաշվարկում բերեց ուժային լուծման ու մենք ունեցանք «Մարտի 1»:

Այստեղ արդեն տեղին է խոսել Սերժ Սարգսյանի մեկնաբանությունների մասին: «Կարծում եմ, որ և իշխանությունները, և ընդդիմադիրները ճիշտ հետևություններ պետք է անեն անցյալի սխալներից, որպեսզի դրանք չկրկնվեն»,- Ծաղկաձորում մարտի 12-ին արված այս հայտարարությունը կարելի է ընկալել թե կոչ, թե զգուշացում, թե «վերջնագրի» պատասխան:

Բայց այս հայտարարությունը մեկ այլ նշանակություն ունի: Դրանով, ըստ էության, իշխանությունը պատրաստակամություն է հայտնում ճանաչել մյուս կողմի, ընդդիմության, տվյալ դեպքում` ՀԱԿ-ի քաղաքական համակարգում գոյության իրավունքը: Սա աննախադեպ է Հայաստանի քաղաքական ավանդույթում: Եվ սա մարտահրավեր է ՀԱԿ-ին: Մարտահրավեր, որը ենթադրում է ընդդիմության համարժեք արձագանքը:

Իսկ որ իսկապես Սերժ Սարգսյանի հայտարարությունը պետք է ընկալել հենց այդ հարթությունում, վկայում են նրա մյուս դիտարկումները: «Ընդդիմության դերը կայանում է հենց նրանում, որպեսզի տեսնի խնդիրները, քննադատի և հաջորդ ընտրություններում ունենալով կողմնակիցների մեծ բանակ` դառնա իշխանություն և այսպես շարունակ»,- նշել է Սերժ Սարգսյանը` մինչ այդ ասելով. «Մենք պատրաստ ենք լսել քննադատություններ, առաջարկություններ, միայն թե այդ քննադատությունը և առաջարկություններն ուղղված լինեն կոնկրետ խնդիրների լուծմանը, իրատեսական լինեն, կյանքում օգտագործելի լինեն, այլ ոչ թե այդ քննադատություններն ու առաջարկություններն արվեն, որպեսզի դրանցով շահարկեն, կարողանան էլեկտորատ ձեռք բերել, որպեսզի կարողանան ինչ-որ գործընթացների վրա ազդել»:

Ցանկության դեպքում կարելի է ասել, որ այս որակումները վերաբերում են Տեր-Պետրոսյանի ներկայացրած պահանջներին, բայց կարևորն այստեղ խոսելու, քննարկելու, կոպրոմիսների գալու պատրաստակամությունն է:

Բացի այդ` Սերժ Սարգսյանն առաջարկել է պրոցեսի զարգացման իր պատկերացրած ալգորիթմը. խոստանալով բարեփոխումների շարունակականություն և զարգացումներ կոնկրետ ոլորտներում (ոստիկանություն, դատաիրավական, մաքսային, հարկային համակարգեր)` Սերժ Սարգսյանը հստակեցրեց. «Այդ փոփոխություններն ի վերջո բերելու են նրան, որ քաղաքական մեծ կամպանիաների` ընտրությունների ժամանակ ժողովուրդը կարողանա կողմնորոշվել, թե ում է քվե տալիս»:

Ամփոփելով ներկայացվածը` կարող ենք նկատել, որ առնվազն խոսքի հարթությունում կողմերն այս փուլում միանգամայն տարբեր տերմիններ են օգտագործում. ընդդիմությունը` «պատիժ», «փոխհատուցում», «պահանջ», «ժամկետ», «վերջնագիր», իշխանությունը` «բարեփոխումներ», «ընդդիմություն», «ընտրություն», «ժողովուրդ», «քվե»:

Այս բանալի-բառերի (key-words) կամ կոդերի համադրումն իսկ վկայում է, որ ընդդիմությունը, որը երկու շաբաթ հարձակվողի դերում էր, այսօր` վաղվա հանրահավաքի նախօրեին պաշտպանվելու լուրջ խնդիր ունի: Իսկ խնդիրն այն է, որ ՀԱԿ-ին առաջարկվել է երկընտրանք. առաջ ընթանալ սեփական ալգորիթմով (ուժային լուծումների ճանապարհով), կամ ներգրավվել իրական քաղաքական պրոցեսի մեջ (ընդգրկվել քաղաքական համակարգում): Ըստ ամենայնի` ՀԱԿ-ի պատասխանը կհնչի մարտի 17-ի հանրահավաքում և այդ օրվանից կարելի է մտածել, թե ինչ զարգացումներ են սպասվում Հայաստանում առաջիկա մեծ կամպիանիաների համատեքստում: