Ձեր վստահելի աղբյուրը

Տևական ժամանակ արդեն քննարկումներ են ընթանում ընտրակարգի փոփոխության կամ դրա անհրաժեշտության մասին, սակայն մի կարևոր հանգամանք մշտապես մնում էր այդ քննարկումներից դուրս: Հավանաբար, դա այդպես էլ աննկատ կմնար, եթե ԲՀԿ քարտուղար Արամ Սաֆարյանն այսօր խնդրո առարկան ուղղակի չձևակերպեր:

«Համամասնական ընտրակարգով ընտրվող պատգամավորների քանակի մեծացումը կբերի քաղաքական կուսակցությունների կշռի ավելացմանը»,- հայտարարել է  քաղաքական գործիչն ու նշել, որ խնդրի լուծում կարող է լինել ոչ թե 100%-անոց համամասնականին անցնելը, այլ՝ համամասնականի տեղերի ավելացումը։ Ըստ էության, Արամ Սաֆարյանը հրաշալի կերպով ձևակերպել է հարցը քաղաքական օրակարգ բերողների մոտիվացիան: Մինչ դրան անցնելը, սակայն, մի քանի դիտարկում, այնուամենայնիվ,մ պետք է:

Որտեղի՞ց է համոզվածությունը, որ ընտրակարգի փոփոխությունը կհանգեցնի կուսակցությունների կշռի ավելացմանը: Կայացած երկրներում, անկախ ընտրական համակարգից, առկա են նորմալ, կշիռ ունեցող կուսակցություններ: Օրինակ, Մեծ Բրիտանիայում հարյուր տոկոսանոց մեծամասնական ընտրակարգ է գործում և այնտեղի կուսակցություններն իրենց կշիռով չեն զիջում իտալական կուսակցություններին, որոնք ընտրությունների մասնակցում են համամասնական ընտրակարգով: Ավելին` եթե մի փոքր խորքային հետազոտություն կատարվի, կպարզվի, որ մեծամասնական ընտրակարգի պայմաններում քաղաքական կուսակցությունները շատ ավելի խոշոր են, ինստիտուտացված ու մեծ կշիռ ունեցող: Առիթի դեպքում դրա պատճառները կքննարկենք: Այս պահին փաստենք, որ կուսակցությունների կշիռը ընտրակարգից չի ածանցվում:

Վերադառնանք Արամ Սաֆարյանի հայտարարությանը` խնդրի լուծում կարող է լինել ոչ թե 100%-անոց համամասնականին անցնելը, այլ՝ համամասնականի տեղերի ավելացումը: Ուշադրություն դարձրեք, որ խնդիր` որպես այդպիսին, չի ձևակերպվում, չի սահմանվում բայց` առաջարկվում է դեղատոմս: Այս պայմաններում խնդիրը պետք է ձևակերպի, հավանաբար կողքից քննարկումներին հետևողը, իսկ դրա համար բանալի ունի միայն ներկայացված դեղատոմսը:

Այսպիսով` ի՞նչ խնդիր կարող է լուծել համամասնական տեղերի ավելացումը: Գործնականում այդ կերպ լուծելի միակ խնդիրն այն է, որ ձայների միևնույն պաշարի դեպքում հնարավոր է դառնում ավելի շատ մանդատներ ձեռք բերել: Օրինակ, նախորդ ընտրություններում ԲՀԿ-ն ստացել էր ընտրողների ձայների 15.13%-ը, ինչը համապատասխան բանաձևի կիրառման արդյունքում հանգեցրեց այն բանին, որ ԲՀԿ-ն ստանա համամասնական 90 մանդատներից 18-ը (մեկ հինգերորդը): Եթե որոշվում է համամասնական մանդատների թիվն ավելացնել և հասցնել, դիցուք` 100-ի, ապա միևնույն արդյունքներով ԲՀԿ-ն կունենար 20 մանդատ, այսինքն` 2-ով ավելին: Նույնը մյուս կուսակցությունների դեպքում` ՀՅԴ-ն էլ կստանար երկու, իսկ «Ժառանգություն»-ն ու ՕԵԿ-ը մեկական ավել մանդատ: Հիմա համեմատեք՝ ո՞րն է հեշտ` երկու լրացուցիչ մանդատը ընտրակարգերի հարաբերակցությունը փոխելու՞ գնով, թե՞ երկու ընտրատարածքում «կենաց մահու կռվով», որտեղ գործում է «ամեն ինչ կամ ոչինչ» սկզբունքը: Թվում է,մ ամեն ինչ տրամաբանական է ու հասկանալի:

Այնուհանդերձ կա մի բայց: Երբ քաղաքական ուժը վստահ է իր հաղթանակին և գնում է այդ հաղթանակի հետևից, մեխանիզմներն ու ընտրակարգերը դառնում են երկրորդական: Հիշում եք, որոշ ժամանակ առաջ առանձին կուսակցություններ աջ ու ձախ վստահեցնում էին, որ 50%+1 ձայներ են հավաքելու: Բանն այն է, որ երբ քո էլեկտորատն իսկապես հասարակության կեսից ավելին է, ընտրակարգի հարցը երկրորդական է դառնում: Ավելին` մեծամասնականը գերադասելի է, որովհետև այդ դեպքում գործում է` «հաղթողը վերցնում է ամեն ինչ» սկզբունքը, և մրցակիցները, համապատասխանաբար, զրկվում են «ամեն ինչից»: Ստացվում է, որ քաղաքական պրոցեսի այն մասնակիցները, ով իսկապես վստահ է իր հաղթանակի մեջ, պետք է ձգտի մեծամասնական ընտրակարգի: Ճիշտ է նաև հակառակը` նրանք, ովքեր խուսափում են մեծամասնականից, սեփական հաղթանակի մեջ վստահ չեն:

Եթե ընտրակարգի խնդրի արծարծումը դիտարկենք այս բանաձևի շրջանակներում, որն ի վերջո հանգում է հետևյալին` սահմանեք 100%-անոց համամասնական, եթե ոչ` ավելացրեք համամասնական տեղերը, ապա կստացվի, որ թեման շոշափողներն ընդամենը մի քանի ավել տեղ պոկելու խնդիր են լուծում և ընտրություններից առաջ կանխատեսում են իրենց պարտությունը: