Ձեր վստահելի աղբյուրը

Յուրաքանչյուր դարաշրջանում արվեստի տարբեր տեսակներ տարբեր գաղափարախոսություններ են քարոզել` կրոն, մարդ, պետություն, իշխանություն… Արվեստի յուրաքանչյուր տեսակ դա անում է իր «հնարավորությունների» սահմաններում:

Տեղեկատվական տեխնոլոգիաներով հարուստ այս դարաշրջանում ֆիլմը և կինոարվեստն ընդհանրապես մարդկանց ընկալումների վրա ներգործելու և հասարակական կարծիք ձևավորելու ամենաազդեցիկ միջոցներից են: Կան ֆիլմեր, որոնք կորցնում են իրենց գեղարվեստական արժեքն ու զուտ քարոզչություն ընկալվում («300 սպարտացիներ» ֆիլմում իրանցիներին զայրացրել է ֆիլմի ռեժիսորի մոտեցումը. սպարտացիները ներկայացված են որպես վեհ ու խիզախ զինվորներ, իսկ պարսիկները՝ դաժան և վայրենի։
Հոլիվուդյան պատվիրակության այցը Թեհրան ավարտվել է սկանդալով. ամերիկյան կինոարդյունաբերության ներկայացուցիչները պետք է հանդիպեին իրանցի գործընկերների հետ։ Սակայն Իրանի նախագահ Մահմուդ Ահմադինեժադի խորհրդական Ջավադ Շամակդարին հայտարարել է, որ հանդիպումը կկայանա միայն այն դեպքում, եթե ամերիկացիները պաշտոնապես ներողություն խնդրեն «300 սպարտացի» և «Ըմբշամարտիկը» ֆիլմերի համար):
Ըստ որոշ կարծիքի` ֆիլմում առկա քաղաքականությանը վերաբերող ցանկացած տարր քարոզչություն է, եթե ֆիլմում ինչ-որ բան է ասվում քաղաքականության մասին, ապա այն քաղաքական է:

Կա՞ հայկական այնպիսի ֆիլմ, որը կարելի է դիտել քարոզչություն կամ հակաքարոզչություն: Հայոց մեծ եղեռնի մասին կան նկարահանված բազմաթիվ ֆիլմեր, որոնցից յուրաքանչյուրն էլ պատմում է հայ մարդու ողբերգական մահն ու թուրքի դաժանությունը: Կան ղարաբաղյան պատերազմի մասին պատմող ֆիլմեր:
Մենք չունենք Հայոց պատմության մասին պատմող ֆիլմեր, որոնց միջոցով կարող ենք ցույց տալ հայ ժողովրդի անկոտրուն կամքը, հայրենիքի համար պայքարելու «մոլուցքը», հանուն հայրենիքի ամեն ինչի գնալու պատրաստ հայ մարդուն: Այսինքն, բոլորին ցույց տանք, որ մեզ այնքան էլ հեշտ չէ «կոտրել»:
«Ես չգիտեմ, ընդհանրապես չեմ հասկանում «պատմությանը վերաբերող ֆիլմեր» հասկացությունը: Եթե խոսքը վավերագրության մասին է` այլ հարց է, եթե խաղարկային ֆիլմերի` պատմական թեմաներով, այլ հարց է: Վատ եմ ընկալում, երբ գեղարվեստական ֆիլմերը դառնում են քաղաքական շահարկումների առարկա: Գեղարվեստական ֆիլմի մասին պետք է գեղարվեստական չափանիշներով խոսել, ոչ թե քարոզչական: Քարոզչություն ամեն բանի մեջ էլ կա, եթե ուզում ես տեսնել: Ցանկացած ֆիլմ ստեղծում է պատմություն, իհարկե, բայց դա շատ մեծ ու բարդ մի թեմա է, պատմությունը և կինոն, որը բազում շերտեր ունի, այդ թվում նաև պատմություն ստեղծելը: Վախով եմ մոտենում, երբ հատուկ նման բաներ են նկարում, որ ասեն` ա´յ մեր պատմությունը սենց է, նենց է: Ով ուզում է պատմությանը ծանոթանալ` թող վերցնի ու գիրք կարդա»,- Panorama.am-ին ասաց կինոգետ Միքայել Ստամբոլցյանը:

Կանադահայ ռեժիսոր, դերասան Արսինե Խանջյանն էլ ասաց. «Քարոզչություն բառը մտահոգում է, երբ գործածում ենք արվեստի, կինոյի հետ: Սակայն այսօր իրականությունն այն է, որ աշխարհը վարժված է լուրեր ստանալ պատկերի միջոցով` ավելի հստակ: Այսինքն` կինոն այլևս միայն արվեստի տեսակ չէ և շատ հաճախ դիտվում է որպես պրոպագանդայի զենք:
Ընդհանուր առմամբ, կինոն արվեստի արտահայտություն է, և ես կարծում եմ, որ բնական է, որ այդ ձևով ժողովուրդն ու մարդիկ ծանոթանում են աշխարհի տարբեր մշակույթներին, տարբեր ժողովուրդների պատմությանը, գաղափար են կազմում նրանց մասին: Անկասկած, կինոն այսօր շատ ավելի զորավոր է, քան 10-15 տարի առաջ էր: Անկախ ամեն ինչից, արվեստագետի գործն է իր ներաշխարհի արտահայտությունը, ինքնության արտահայտությունը: Եթե այդ ինքնության մեջ հարցեր կան, որ քաղաքական առնչություն ունեն, բնականաբար պետք է արտահայտվեն արվեստագետի գործերում, և դա աշխարհում ընդունված է»:

Ինչպես տեսնում ենք իրարամերժ կարծիքներ նույն հարցի վերաբերյալ: Միգուցե դա գալիս է նրանից, որ մեկը բնակվում ու գործում է Հայաստանում, իսկ մյուսը` Ամերիկայում, թեև արմատներով հայ է: Այսինքն, հայաստանցին չի մտածում քարոզչության մասին: Միգուցե հենց դա է պատճառը, որ շատ հարցերում մենք պարտվում ենք…

Հոլիվուդում նկարահանվում է «Բյուզանդիայից արևելք» անվամբ կինոնկար, որի ռեժիսորն է Ռոջեր Կուպելյան («Մատանիների տիրակալը» եռերգության, «Մեր հայրերի դրոշները» ֆիլմի լուսային էֆեկտների հեղինակ և այլն): Ֆիլմը ներկայացնում է քրիստոնեության ընդունումից մինչև Ավարայրի ճակատամարտ ժամանակաշրջանը` մոտ 2 դար: Իր հարցազրույցներից մեկում ռեժիսորն ասել է, որ այդ շրջանն է ընտրել, քանի որ իրադարձություններով ամենահարուստ շրջաններից մեկն է` քրիստոնեության ընդունում, գրերի գյուտ, ոսկեդար ու Ավարայրի ճակատամարտ: Ըստ նրա, ֆիլմն այն մասին է, թե ինչի շնորհիվ են հայերը գոյատևել: Նախատեսված է ֆիլմն ավարտել մինչև տարեվերջ:

Ի դեպ, Ռոջեր Կուպելյանը իր ռեժիսորական գործունեությունը սկսել է Dark forest in the mountains ֆիլմով, որտեղ պատմում է ղարաբաղյան պատերազմի մասին: Ինչպես ինքն է պատմել, իր ուղին կինոյի աշխարհ, սկսվել է 1994 թվականին, երբ ավարտվել էր ղարաբաղյան պատերազմը և ինքն էլ գնացել էր Ղարաբաղ:

Սովորաբար, ինչը նաև պետք է տրամաբանական լինի, Հայաստանի մասին պատմող ֆիլմ նկարահանողները դիմում են Հայաստանի կառավարությունը` ինչ-որ օժանդակություն ստանալու ակնկալիքով: Այս ֆիլմի անձնակազմը չի դիմել Սփյուռքի նախարարություն: Դիմել է մշակույթի նախարարություն ոչ թե գումարի համար, այլ այնպես անել, որ նկարահանումներից հետո ֆիլմը տարածում ունենա: Նախարարությունն էլ առաջարկել է ներկայացնել «Ոսկե ծիրան» միջազգային կինոփառատոն: Հուսանք, որ հաջորդ տարի այն ներկայացված կլինի:
Բայց և այնպես, չեք կարծում, որ մեկը, ով ծնվել է Աֆրիկայում ու բնակվում Ամերիկայում, թեև արմատներով հայ է, նկարահանում է ֆիլմ` հենց Հայոց պատմության մասին, մի քիչ տարօրինակ է: Իսկ ո՞ւր են մեր` հայրենական «կինոարտադրողները»: Պատասխանը միանշանակ է` զբաղված են «բրազիլիաոճ» սերիալներ նկարահանելով:
Մի՞թե մեր բոլոր հարցերը լուծված են, մնացել էր այդ մեկը` նկարահանել բազմաբովանդակ սերիալներ, որոնք մեր իսկ ազգի հակաքարոզչություն են:
Ղարաբաղյան խնդրի կարգավորում, Հայոց ցեղասպանության ճանաչում…
Կարծում եմ, այսօր հենց այս հարցերի վերջնական լուծումներն են մտահոգում հայ հասարակությունը: Ինչպե՞ս հասնել դրանց ու ինչպե՞ս աշխարհին ներկայացնել այդ խնդիրների իրական դրդապատճառները:

Այսօր, ինչպես նկատում ենք, մշակույթի տարբեր ճյուղերը շատ լավ են կատարում քարոզչի ու հակաքարոզչի դերը: Մեր փոխարեն չպետք է մեկ ուրիշը մեր գործը անի, թեև դա նրանք անում են մեծ սիրով ու պատասխանատվությամբ:
Իսկ ինչ է ասում տեղեկատվական անվտանգության հարցերով փորձագետ Սամվել Մարտիրոսյանն այս հարցերի մասին. «Դեռ Լենինն էր ասում, որ կինոն ` ամենահզոր քարոզչական մեթոդներից մեկն է: Նրա ժամանակ շատ ավելի թույլ էր ազդեցությունը, քան հիմա. ֆիլմն արդեն ձայն ունի, գույն ունի, ֆիլմը տարածելու տասնյակ մոթեդներ կան:

Ընդհանրապես, եթե նայենք, բոլոր այն պետությունները, որտեղ քարոզչությանը լուրջ տեղ են տալիս, հատկապես մեծ կայսրություններում, որտեղ խնդիր կա ոչ միայն արտաքին, այլ նաև ներքին ուժեղ քարզոչության, կինոն դիտվում է քարոզչության հիմնական մեթոդներից, քանի որ թույլ է տալիս ազդել ոչ անմիջական, ստեղծել գաղափարախոսություն և պատմություն: Ֆիլմերի միջոցով հնարավոր է պատմությունը նորից վերաթողարկել:
Որպես օրինակ. իզուր չէ, որ Թուրքիան նախորդ դարի 30-ական թվականներին դիմեց բոլոր հնարավոր միջոցներին, նույնիսկ իր դեսպանին հետ կանչեց ԱՄՆ-ից, որպեսզի Հոլիվուդում չնկարահավի «Մուսա լեռան քառասուն օրը»: Նման ֆիլմերի գեղարվեստական ազդեցությունը կարող է ավելի մեծ լինել: Ֆիլմը կարող էր ավելի հզոր բացասական ազդեցություն թողներ թուքական ներկա և պատմական պատկերի վրա, քան հազարավոր նամակներ, հրապարակումներ: Մարդկանց հիմնական զանգվածը շատ նաիվ են մոտենում կինոյին: Ոնց տեսնում են ֆիլմը, գիտեն` հենց այդպես էլ եղել է:

Հայաստանում կինոինդուստրիան, կարծես, կլինիկական մահ տարավ, իսկ հիմա արդեն վերակենդանանում է: Ընդհանրապես, այսօրվա դրությամբ, հայկական կինոմատոգրաֆը միակողմանի է զարգանում. հիմնական ուժն ու եռանդը տրվում է սերիալներին: Կինոմատոգրաֆը կարող է հասարակության լուրջ մաս դառնալ, ըստ իս, երբ որ արդիական գրականությունը նույնպես հասարակության համար արժեք է: Հայաստանում, ցավոք սրտի, այդ մշակույթը կորել է: Գրողների մասին հիշում ենք, երբ Գրողների միությունում սկում են իրար ծեծել, երբ ընտրում են նախագահի: Կինոն, գիրքը շատ սերտ կապ ունեն հասարակության ձևավորման մեջ: Հենց որ նոր ֆիլմ է դուրս գալիս, նոր վերահրապարակումների դրդրիչ ուժ է հանդիսանում: Իսկ սերիալները հասարակությունը մի մակարդակ ցած են իջեցնում: Ֆիլմի հերոսները երիտասարդների համար դառնում են օրինակներ: Շատ ժամանակ, ցավոք սրտի, ֆիլմերն ավելի մեծ ազդեցություն են ունենում, քան դպորցում սովորելը: Մեր պատմությունը, ազգային հերոսներին չգիտեն, իսկ դաստիարակության համար դրանց իմացությունը շատ կարևոր է: Ֆիլմը լավագույն կրթությունը չէ, ավելի լավ է գիրքը, բայց այսօր…

Այսօր մենք Հայոց պատմությունը վերաթողարկելու կարիք ունենք: Այսօրվա հայ հասարակությունը Հայոց պատմությունը մի քանի հատվածներով է պատեկարցնում` քրիստոնեություն, գրերի գյուտ, Ավարայր, հետո պարզ չէ` ինչ է եղել, այնուհետև Կիլիկյան Հայաստան: Պատմական ֆիլմերը կարող են այդ խնդիրը լուծել:
Այն ֆիմը, որը նկարահանվում է որպես արվեստի տեսակ ու իր մեջ ունի քարզոչություն, ավելի լավ է ընկալվում, քան այն, որ հենց ի սկզբանե նպատակ են դնում քարոզչական ֆիլմ նկարահանել:
Ֆիլմը նաև ծախստար է, և մեկ-մեկ արժե, որ ամերիկացիները նկարեն:

Ինչ վերաբերում է հակաքարոզչությանը, հարևանների հակաքարոչզություն անելը, դա ամենալավ գործը չէ, քանի որ, կարծես, ընկնում ենք իրենց հետևից: Եթե մեր պատմությունը նորմալ ներկայացնենք, ամեն ինչ արժե: Այ վավերագրական ֆիլմերն էլ կարող են մեծ ազդեցություն ունենալ և անմիջականորեն ուղղված լինեն հակաքարոզչությանը»:
Անկասկած, մենք պատմական ֆիլմերի կարիք ունենք ու այդ բացը հարկավոր է անհապաղ լրացնել: Ինչպե՞ս, պատմական ո՞ր իրադարձությունները ներկայացնելով` արդեն պետք է տեղական կինոարտադրողները որոշեն:
Պետք չէ ուշացնել, այլապես էլ ավելի վատ վիճակում ենք հայտնվելու, քան այսօր ենք, հայ երիտասարդներն ավելի են կորցնելու իրենց «ես»-ն ու հայ լինելը, քան այսօր: