Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հայաստանի հարևան Ադրբեջանը պարզապես մի երկիր է, որը թշնամի է, պատուհաս է քաղաքակրթությանը: Նման եզրահանգման է եկել Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող հիմնադրամի նախագահ, հուշարձանագետ Սամվել Կարապետյանը Ադրբեջանում հայկական հուշարձանների վերաբերյալ «Վարձք» հանդեսի երրորդ համարը կազմելիս:

Հանդեսն հրատարակելը բավականին բարդ է եղել այն պատճառով, որ նոր ու թարմ լուսանկարներ չկան, քանի որ Ադրբեջանի տարածք որևէ հայի արգելված է մտնել, առավել ևս լուսանկարել հուշարձաններ: Հետևաբար, ինչպես այսօր ասուլիսում տեղեկացրեց հուշարձանագետ Կարապետյանը, հանդեսում լույս տեսած լուսանկարների մեծ մասը տրամադրել է բելգիացի լուսանկարիչ Ֆրեդերիկ Դերլեմոնը, որը 2007-ին այցելել է Գանձակի շրջանի բազմաթիվ գյուղեր` Ոսկանապատ, Ազատ, Կամո, Գետաշեն և հենց Գանձակ քաղաք ու լուսանկարել տեղի հայկական հուշարձանները` եկեղեցիներ ու գերեզմանոցներ:

Հանդեսի հրատարակիչները Ադրբեջանի տարածքում գտնվող երբեմնի հայաբնակ տարածքներից լուսանկարներ են կարողացել ձեռք բերել նաև կրասնոդահայերից, ովքեր հատուկ ադրբեջանցիների են վարձել բարձր գումարներով ու խնդրել լուսանկարել իրենց ծննդավայրերը: Կարապետյանն ասաց, որ հանդեսում օգտագործվել են Google earth ծրագրի միջոցով ստացված լուսանկարներ: Մասնավորապես, նրանց հաջողվել է այդ ծրագրի միջոցով պարզել, որ Նախիջևանի Խաչակապ գյուղի Թարգմանչաց վանքի զանգակատունն այլևս գոյություն չունի, ավերվել է Աբրակունիս գյուղի Սբ. Կարապետ վանքը:

Ուսումնասիրության ընթացքում, հուշարձանագետը եզրակացրել է, որ հայկական հուշարձաններն Ադրբեջանում ոչնչացվել են խորհրդային տարիներին, ազատամարտի ընթացքում և շարունակում են ոչնչացվել նաև ազատամարտի տարիներից հետո, այժմ: Ընդ որում, Կարապետյանի խոսքով, ոչնչացվել են այն տարածքների հուշարձանները, որոնք հեռու են եղել ռազմական գործողությունների շրջանակից, հետևաբար, հուշարձանագետի խոսքով, նրանք չեն կարող պատճառաբանել, թե դրանք վերացվել են պատերազմի հետևանքով: Մասնավորապես, դրանցից են Բաքվի Սբ. Աստվածածին եկեեղցին կամ Բաքվի գերեզմանոցը, Նախիջևանի տարածքի պատմական բոլոր հուշարձանները:

Կարապետյանն ասաց, որ ադրբեջանցիները հիմնականում ոչնչացրել են այնպիսի հուշարձաններ, որոնք շեշտել են հայկականությունը` մատուռներ, վանքեր, եկեղեցիներ, խաչքարերով գերեզմաններ և այլն: Իսկ ահա հայկական միջնադարյան բերդեր, իջևանատներ, կամուրջներ, աղբյուրներ, Կարապետյանի խոսքով, չեն ոչնչացվում կամ առավելագույնը քերում-հանում են հայերեն արձանագրությունները ու օգտագործում են ուրիշ նպատակներով:

«Եզակի դեպքեր կան, որ եկեղեցիները չեն քանդում այլ հարամարեցնում են իրենց համար ցանկալի նշանակությամբ օբյեկտների: Ազատամարտից հետո պարզ դարձավ, որ օրինակ այդ ճակատագրին է արժանացել Գանձակ քաղաքի (այժմ` Գյանջա, նախկինում` Կիրովաբադ) Սբ. Հովհաննես մայր եկեղեցին` այն հիմա կամերային երաժշտության դահլիճ է, բայց որպեսզի գոյության իրավունքը վաստակեր, քերել, վրայից հեռացրել են դեռևս 1633-ից եկած շինարարական արձանագրությունները», -պատմեց հուշարձանագետը:

Ադրբեջանի տարածքում հայկական հուշարձանների ուսումնասիրությունը մասնագետին թույլ է տվել եզրակացնել, որ Ադրբեջանի կեցվածքը հայկական հուշարձանների նկատմամաբ բացահայտ թշնամական է:

«Իրենց համար որևէ նշանակություն չունի, թե իրենց ազգի քանի պատիկ անգամ ավել վաղեմության հուշարձաններ են, որ ոչնչացնում են, որովհետև կովկասյան թաթարները որ ցարական իշխանությունենրի պարտադրմամբ նստակյացության անցան 19-րդ դարի 2-րդ կեսին, որոնց ժառանգներն են այսօրվա ադրբեջանցիները, այսինքն մեկ ու կես դարվա պատմություն ունեցող մի հատ ցեղ են և մեկ դարի մեջ երեք անգամ էլ գիր փոխեցին ու դեռ որոնում են: Եվ այդ ցեղը հանդգնում է ձեռք բարձրացնել այն հուշարձանների նկատմամբ, որ իրենց ազգի պատմության տասնապատիկ-քսանապատիկ վաղեմության են: Կորուստը մերն է, բայց միևնույն ժամանակ նաև աշխարհի քաղաքակիրթ ժողովուրդներին է», -նշեց Կարապետյանն ու տեղեկացրեց, որ առաջիկա տասն օրերի ընթացքում նույն լուսանկարներով «Ադրբեջանը` քաղաքակրթության թշնամի» խորագրով ցուցահանդես է բացվելու, որին հրավիրվելու են նաև Հայաստանում հավատարմագրված օտարերկրյա դեսպաններ:

«Ես ենթադրում եմ` եթե աշխարհի ականջը հասցնենք հնարավոր է ադրբեջանցիները ձեռնպահ մնան մնացածը քանդելուց: Գոնե այդ ճանապարհով կարողանանք ազդել», -հույս ունի հուշարձանագետը:

Միևնույն ժամանակ, Կարապետյանը կարծում է, որ Ադրբեջանին պատժելու լավագույն միջոցը ամեն մի վնասված ու ավերված հուշարձանի համար Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան հայց ներկայացնելն է, ինչը պետք է արվի պետական մակարդակով:

Նկատենք, որ այդպիսի նախադեպ կա, երբ Հունաստանի կառավարությունը` Թուրքիայի դեմ 1600 հայց ներկայացրելով ու պահանջելով պաշտպանել Հյուսիսային Կիպրոսի տարածքում գտնվող հուշարձանները: Հայցը բավարարվել էր ՄԻԵԴ-ում, և Թուրքիան տուգանվել էր 1 մլն եվրոյով: «Մի բան պարզ է` մինչև գրպաններից չհոսի, խելքներին չի հասնի: Պետք է ադրբեջանցիների գրպանին կպնել, ի վերջո անհրաժեշտ է նրանց պատասխանատվության կանչել»,- հավելեց Կարապետյանը: