Ձեր վստահելի աղբյուրը

2011 թվականի հողային հաշվեկշռի և ՀՀ ԱՎԾ-ի հաշվետվության համաձայն, Հայաստանի Հանրապետությունում 164 հազար հա չմշակվող վարելահող կա, որը կազմում է ամբողջ հողային ֆոնդի 36.5%-ը: Մշակվող հողատարածքների քանակն ավելացնելու ուղղությամբ տարվող աշխատանքների վերաբերյալ Panorama.am-ը զրուցել է ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարության հողերի օգտագործման և մելիորացիայի վարչության պետ Արթուր Բաղդասարյանի հետ:

- Պարոն Բաղդասարյան, վարելահողերի մշակման ինչպիսի՞ միտում է առկա:
-Մինչև 2010 թվականը ցանքատարածությունների նվազման միտում էր նկատվում: 2010 թվականից 449.2 հազար հա վարելահող կա, որից օգտագործվել է 63.2 տոկոսը, 2011 թվականին մի փոքր աճ է գրանցվել` 63.5 տոկոսը, իսկ 2012 թվականին օգտագործվող վարելահողերի մակերեսը բավականին աճել է, հասնելով 67.6 տոկոսի:

- Ինչի՞ շնորհիվ է գրանցվել այդ աճը:
- Ցորենի սերմնաբուծության ծրագրի շնորհիվ, երբ ցորեն է ներկրվում և բաժանվում գյուղացիներին, այնուհետև դիզվառելիքի, պարարտանյութերի աջակցման ծրագրերի, ինչպես նաև վերցվող վարկերի տոկոսների որոշ մասի` կառավարության կողմից սուբսիդավորման շնորհիվ:

Մենք հարցումներ ենք անցկացրել, որտեղ գյուղացիները պետք է նշեին թե ինչ պատճառներով չեն մշակում իրենց հողատարածքները 185 համայնքում ուսումնասիրություն կատարվեց և առանձնացվեց 14 հիմնական պատճառ: Բայց ըստ էության, ամենահիմնական պատճառը ցածր եկամտաբերությունն է:

- Ո՞րն է ցածր եկամտաբերության պատճառը:
-Տեսեք, այսօր հողակտորների շատ ուժեղ մասնատվածություն կա: Փոքր հողակտորների վրա նորմալ գյուղատնտեսություն կազմակերպել, նորմալ բերք ստանալը շատ դժվար է: Գումարած դրան, ցածր է մեր հողերի բերրիության աստիճանը: Այժմ ստեղծված է միջգերատեսչական աշխատանքային խումբ, մտածում ենք ելքեր, որպեսզի գյուղատնտեսության կազմակերպումը լինի ավելի արդյունավետ և ներկրելն ավելի ձեռնտու չլինի, քան տեղում աճեցնելը:

Հասկանում եք, տարիներ շարունակ վառելիքաէներգետիկ բազան, թանկացել է վառելանյութը, պարարտանյութերը, վարի հետ կապված և այլ ծառայություններ: Եվ ահա, դրան որևէ փոխհատուցում չի եղել, իսկ հացահատիկի գինը տարներ շարունակ նույնն է մնացել: Միայն վերջերս հացահատիկի միջազգային գների բարձրացման հետ կապված մեր հացահատիկի գինը բարձրացավ, իսկ մինչ այդ տատանվում էր 100 դրամի սահմաններում, ինչը չէր գերազանցում նույնիսկ ինքնարժեքի չափը:

- Ինչպե՞ս կարելի է նվազեցնել ինքնարժեքը:
-Եթե հացահատիկ ես մշակում, պետք է ավելի մեծ տարածքներ ընդգրկես, 5-10 հեկտարից պակաս հացահատիկ մշակողը այս պայմաններում չի կարող եկամուտ ապահովել: Այսինքն` տարածքների մեծացում է հարկավոր: Երկրորդ խնդիրը տեխնիկայի խնդիրն է: Գյուղացին չի կարող տեխնիկա վարձակալել, որը բավական թանկ արժե: Եթե մեծ տարածք ունի, նրան պետք է լիզինգային տեխնիկա տրամադրել: Երրորդը պարարտանյութի խնդիրն է, որ պետությունը պետք է ինչ-որ չափով սուբսիդավորի, պարարտանյութ տրամադրի: Նույնը կապված նաև վառելանյութի հետ:

-Ձեր նշած առաջին երկու խնդիրների լուծումները, կարծեք թե կոոպերացիաների ստեղծման մեջ է, այո՞:
-Ես գտնում եմ, որ հատկապես բարձրադիր շրջաններում, որտեղ առկա է աղքատության բարձր մակարդակ, անպայման պետք է գնալ հողերի խոշորացման և կոոպերատիվների ստեղծման ճանապարհով:

- Ներկայումս ի՞նչ փուլում է այդ գործընթացը:
-Գործընթացը շարունակվում է, բայց կապված է բարդությունների ու մարդկանց հոգեբանության հետ: Կամավոր սկզբունքներով կոոպերատիվների ստեղծումը շատ բարդ գործընթաց է: Անհրաժեշտ է ուժեղացնել խորհրդատվական աշխատանքը, փորձել մի քանի կոոպերատիվների փորձի ներդրման միջոցով քարոզչություն իրականացնել, ցույց տալ, որ` հենց այս տարբերակում է, որ դուք կամրանաք հողին, շահույթ կունենաք և չեք լքի երկիրը:

-Կոոպերացինաերի ստեղծման ճանապարհին Դուք ինչպի խնդիրներ ու դրանց լուծման ինչպիսի մեխանիզմներ եք տեսնում:
-Կոոպերացինաերի ստեղծման հարցում պետությունն առաջին հերթին պետք է ներդրումներ կատարի, կոոպերատիվներին տեխնիկա տրամադրի, պարարտանյութ ու վառելանյութ տա: Այսինքն` առաջին քայլը պետք է պետությունը կատարի, հակառակ դեպքում, հողօգտագործողների հեգեբանական բարիերը թույլ չի տա նրանց միավորվել: Բայց պետք է հաշվի առնել, որ կոոպերատիվները ոչ մի դեպքում չի կարելի ստեղծել ստիպողաբար: Ուղղակի մենք պետք է հասնենք այն բանին, որ գյուղացին ի վերջո ընդունի, որ մեծացնելով հողատարածքը, դրանից միայն կշահի:

Հիմա մենք ուզում ենք շեշտը դնել հացահատիկային մշակաբույսերի արտադրության վրա, քանի որ այն կապված է անվտանգության խնդիրների հետ, ինչպես նաև մենք մեծ քանակությամբ հացահատիկ ենք ներկրում, հետևաբար սպառման խնդիր չենք ունենա: Իսկ բանջարանոցային մշակաբույսերի հետ կապված, այնտեղ ձեռքի աշխատանքը շատ է և մենք չենք կարող այդքան մեծ տարածքներ ընդգրկել ու կրճատել չմշակվող հողատարածքների քանակը:

-Իսկ, ինչո՞վ է պայմանավորված գյուղացիների համաձայն չլինելու հանգամանքը կոոպերացինաերի ստեղծման հարցում:
-Գյուղացիներից մեկը լավ հող ունի, բերրի է, մյուսինը` ոչ, մեկը աշխատող է, ուզում է գյուղատնտեսությամբ զբաղվի, մյուսն ընդհանրապես չի ուզում գյուղատնտեսությամբ զբաղվել, մեկն այլ զբաղմունք ունի, մանկավարժ է, հողը չի հետաքրքրում…

-Բայց այս հարցերի շուրջ հնարավոր է պայմանավորվել:
-Իհարկե հնարավոր է, կարող են մարդիկ հավաքվել և որոշել, եթե կոոպերատիվի անդամ ես ու միայն հողդ ես տրամադրում, բնականաբար քո բաժինը համապատասխան կլինի, եթե և´ հողն ես ներդնում, և´ աշխատանք ես կատարում, դա էլ համապատասխան եկամուտ կստանա: Դրանք լուծվող խնդիրներ են:

- Իսկ այդ ուղղությամբ աշխատանքներ տարվո՞ւմ են, գյուղացիների հետ բանակցություններ ընթանո՞ւմ են:
-Հիմա ոչ, ներկայումս կոոպերացիաների մասին օրենք է մշակվում: Հանձնարարականներ էլ կան` արագացնել այդ կոոպերացիաների ստեղծումը, ուղղակի այդ գործընթացն է դանդաղ ընթանում:

-Ի՞նչն է պատճառը:
-Գյուղացիների մոտ անվստահություն կա, սեփականատիրոջ հոգեբանություն կա: Սա իմն է ու վերջ: Մարդիկ խառնում են նախկին կոլխոզների հետ: Բայց սա ուրիշ է: Մոնոլիտ տարածք ստեղծելու խնդիր կա, հողակտորները տարանջատված են: Մի մասը միավորվում է, հանկարծ այդ շարքում մեկն ասում է ես չեմ ուզում, իմ գործը չի: Հարց է առաջանում` ինչպե՞ս միավորել մեկ ընդհանուր մոնոլիտ տարածքի մեջ:

- Մշակվո՞ւմ է մեխանիզմ, թեկուզ վարձակալության պայմաններով ներգրավել այդպիսի հողակտորները:
-Այո, նույնիսկ փոխանակման տարբերակներ առաջարկվեցին, բայց դրանք էլ բարդությունների հետ են կապված: Շատ կարևոր է շահագրգռման մեխանիզմները: Օրինակ` եթե միանաք, կոոպերացիա ստեղծեք, պետությունն էլ ձեր կոոպերատիվին բացի ընդհանուր սուբսիդավորումից այս-այս բաներով էլ լրացուցիչ կօգնի: Ներկայումս մենք հենց այդ մեխանիզմներն ենք մշակում: Մենք պետք է հասնենք նրան, որ ապագայում բոլոր հողերը մշակվեն և այդ հողերը մարդիկ իրար ձեռքից ձեռք փախցնեն:

- Պարոն Բաղդասարյան, իսկ ի՞նչ մեխանիզմներ կան օգտագործելու այն հողատարածքները, որոնց սեփականատերերն ընդհանրապես երկրում չեն:

- Մենք մեր առաջարկներում այդ խնդիրն էլ ենք առաջ քաշել: Գուցե ինչ-որ քաղաքական որոշում ընդունվի այդ հարցը լուծելու համար: Հողային օրենսգրքում դրույթ կա, որ եթե հողը երեք տարի նպատակային չի մշակվում, մեխանիզմ կա այդ հողը ետ վերցնելու, բայց դա չի կիրառվում, որովհետև դա կարող է սոցիալական պայթյուն առաջացնել, առավել ևս, որ չմշակման օբյեկտիվ պատճառները շատ-շատ են: Ոզում ենք մեխանիզմներ մշակել` գուցե հարկման տարբերակով, գուցե սանկցիաների, պատժամիջոցների կիրառման տարբերակներով, որի արդյունքում ստացվի, որ եթե ես ունեմ հող, ինձ ավելի ձեռնտու լինի մշակելը, քան չմշակելը: Կամ մշակում եմ ու ծառայեցնում եմ նպատակին, կամ վաճառում եմ: Լեռնային շրջաններում տեղ կա, որ հողերի 60 տոկոսի սեփականատերերը գտնվում են արտերկրում: Գուցե ինչ-ինչ պայմաններով դրանք ժամանակավորապես տրվեն այլ անձանց` մշակելու համար:

Հարցազրույցը` Դավիթ Պետրոսյանի:

***
Panorama.am-ի անդրադարձը հարցազրույցին.
- Ինչի՞ շնորհիվ է գրանցվել այդ աճը:
- Ցորենի սերմնաբուծության ծրագրի շնորհիվ..:

Սա ցավոտ «աճ» պիտի որ լինի. մանավանդ` այս տարվա ցորենի արկածներից հետո: Հիշեցնենք, եթե մոռացողներ եղել են, ցորենը, որ ներկրվել էր ու բաժանվել գյուղացիներին, «Էլիտար» դուրս եկավ թարսի պես. վաղահաս, բոյը կարճ այնքան, որ մեքենան չի առնում, որ հնձի : Մնաց գյուղացին կամ ձեռքով հնձի, կամ, անցյալ տարիների պես, երբ բերքը անսպասելի անիրացնելի էր «դուրս գալիս», անասնակեր որպես օգտագործի: Կաղամբի բերքն էլ հիշեցնենք, որ անցյալ տարի տոննաներով մնաց դաշտերում, որովհետև գյուղնախարարությունը նախ ասել էր` ցանե~ք, տեր եմ, հետո հրաժարվել էր տեր կանգնելուց:
Յութուբում հիմա էլ կարող եք կադրերը տեսնել` բեռնատարներով գյուղացիները կանգնած, ձյունը կաղամբին նստած, կաղամբ արածող ձի:

Հիմա` ցորենը: Ընդ որում` իշխանությունները, որ այդ ցորենը կապել են գյուղացու վզին, իրենց տոկոսն ուզում են, անկախ նրանից, թե բերքն ինչպիսին է ու ում մեղքով է: Այսինքն`«Էլիտարի տեր» գյուղացին պիտի՞ վազի կրկին ռուսաստաններ պետության պարտքը փակելու. Այո, շատ հավանական է: Պիտի՞ նրա հողը, կինն ու երեխան մնան «անվար». Անշուշտ: Ու ի՞նչ է անելու պետությունը:

Եկեք մի անգամ էլ ուշադիր կարդանք ու հասկանանք, թե ինչ է սպասվում.
«Ուզում ենք մեխանիզմներ մշակել` գուցե հարկման տարբերակով, գուցե սանկցիաների, պատժամիջոցների կիրառման տարբերակներով, որի արդյունքում ստացվի, որ եթե ես ունեմ հող, ինձ ավելի ձեռնտու լինի մշակելը, քան չմշակելը»:

Հասկացա՞ք: Պատկերացրեցի՞ք: Այսինքն` գյուղացին կդրվի այնպիսի վիճակում, որ կամ կշարունակի վնասով հող մշակել, քանի որ չմշակելը ավելի վնաս է, կամ կխնդրի պետությանը կամ որևէ ֆեոդալի, որ հողը գնեն իրենից, հոգին ազատի պատժամիջոցներից:

Թե լավ չհասկացանք, ավելի լավ` կներեք: