Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Էս տունը փակ ա, էն տունը փակ ա, էս էլ ա փակ, այ էն մյուսն էլ ա փակ, էն մյուս տան կողքի տան մեջ մի հոգի ա ապրում: Ամբողջ գյուղում էս վիճակն ա», -Տավուշի մարզի սահմանամերձ Այգեպար գյուղի բնակիչ Սամվել Վիրաբյանն է ներկայացնում իրենց թաղի վիճակը, որից միակ եզրակացությունը մեկն է` ամեն երկրորդ տունը փակ է: «Ուզում եք գնանք գյուղի էն ծերից նայելով գանք, կտեսնեք ինչ վիճակ է. հիմնական աշխատող մասսան գնացել ա, մնացել են միայն ծերերը ու կանայք»:

1937 թվականին հիմնադրված Այգեպար գյուղի գյուղապետ Անդրանիկ Այդինյանը բնակչության միայն պաշտոնական թիվը կարող է ասել. այժմ սահմանամերձ այս գյուղում ապրում է 638 մարդ, այնինչ մինչև պատերազմը գյուղն ունեցել է 1400 բնակչություն: «Մեզ մոտ սեզոնային արտագաղթ է. շուրջ 9 հոգի ապրիլին գնում են Ռուսաստան աշխատելու, բայց հոկտեմբերին գալիս են», -ասում է նա:
Նախկինում այս գյուղում ծխախոտի ու պահածոների գործարան է աշխատել, բացի այդ, գյուղը նաև օդանավակայան է ունեցել:

Սակայն այժմ այդ գործարանները` պատերին ծխի ու փամփուշտի հետքերով, սև խոռոչներով ավերակներ են, որոնք միայն պատերազմն են հիշեցնում: Գյուղացին այստեղ անգամ սեփական հողը չի կարողանում շահագործել. հակառակորդն է անընդհատ կրակոցներով խանգարում: Մի քանի օր առաջ գյուղացիները ստիպված մառախուղի ժամանակ են աշխատել հողամասերում, սակայն մառախուղից հետո դարձյալ կրակել են: «Հողը մշակելու ուրիշ ձև չկա», -ասում է գյուղապետը:

Արտագաղթի սեզոնը գյուղում շուտով կսկսվի. գյուղի բնակիչ Վիրաբյանն ասում է, որ մի քսան օրից ինքը և իրենց թաղի բոլոր տղամարդիկ բռնելու են արտագաղթի ճանապարհը ու «ռուսաստաններում» կաշխատեն մինչև նոյեմբեր-դեկտեմբեր:
«Ես գնում եմ Մոսկվա, Ռուսաստանի տարբեր քաղաքներ: Իմ տղեն ոստիկան ա, 90 հազար դրամ ա ստանում: Ամուսնացած ա, ընտանիք ունի, չի կարում նույնիսկ իր կարիքները հոգա: Պետք ա չէ՞ մի բանով ապրել», -Ռուսաստան գնալու պատճառներն է ներկայացնում Սամվել Վիրաբյանը:

Նա բարձրագույն կրթություն ունի, ավարտել է պոլիտեխնիկական ինստիտուտը, աշխատել շինարարության վրա, այժմ էլ իր կարողություններն օգտագործում է ռուսական շինարարության մեջ: Հետաքրքիր հաշվարկներով համեմատություններ է անցկացնում. «Կոմունիստների ժամանակ մեր գյուղ 200 ռուբլի աշխատավարձ էր մտնում, որը հավասարազոր ա էսօրվա 250 հազար դոլարին: Մենք ունենք մի քանի պայմանագրային զինծառայող, 15 ուսուցիչ և գյուղապետարանի մի հինգ աշխատող ու թոշակառուներ. իրար հետ գյուղում ընդհանուր 20 հազար դոլարի եկամուտ ա մտնում»:

2005 թվականից (այդ ժամանակ 25 տարեկան է եղել- հեղ.) անընդմեջ գյուղապետ ընտրված Անդրանիկ Այդինյանը երիտասարդ է, ունի երկու մանկահասակ երեխա, չի հեռացել գյուղից` իր հոր «պատիվը գետնով չտալու համար»: Բայց չի ցանկանում, որ իր երեխաները կամ գոնե նրանցից մեկը մնա գյուղում ու ապրի նույն դժվարությունները. ծրագրում է որդիներից մեկին հեռացնել գյուղից իր պապու հայրենիք` Լեռնային Ղարաբաղ, Ասկերանի շրջան:

«Իմ հայրը զոհվեց գյուղի համար ճակատագրի բերումով: Ես էլ իմ հոր պատիվը գետնով չտալու համար, մնացի գյուղում: Էլ չեմ ուզում, որ իմ երեխաները էդ ծանրությունը տեսնեն: Ոչ մի ծնող, ոչ մի զավակ, անգամ ոչ մի կենդանի չի ուզի, որ իր երեխաները վատ տեղ ապրեն: Կյանքի ու մահու շեմին ենք կանգնած: Էսօր հիմա նստած ստեղ խոսում ենք, կարող է դուրս գանք, մեր վրա կրակեն: Սպասում ենք տենանք, երբ ենք հրաման ստանալու կռվի հետ կապված, սաղ գյուղացիները զինված են, սաղ բորբոքված: Բոլորը պատրաստ են կռվելու», -ասում է գյուղապետը:

Սամվել Վիրաբյանը, սակայն, այդ հարցում կասկածներ ունի: Ասում է, 90-ականներին երբ գյուղապետը երեխա էր, ինքը մասնակցել է գյուղի ինքնապաշտպանական մարտերին ու հայրենասիրական ոգով տոգորված մարտնչել թշնամու դեմ: Սակայն այժմ իրավիճակը փոխվել է` «մարդիկ կոտրված են, մարդիկ սոված են»: «Ինքը ոնց կարա ասի, որ ուժ կա, եթե գյուղում ում ուզում եք, խոսացրեք ծերեր են: Գյուղապետի ասած այդ հայրենասիրությունը չկա, դա կլինի, եթե կենտրոնից հոգատար վերաբերմունք լինի: Այսինքն դեպի սահման նայեն, ասեն` մեղք են ժողովուրդը: Մի բան կազմակերպեն, որ ժողովուրդը լավ զգա, չգնան ստեղից: Եռանդը կա, ավտոմատ էլ կարանք բռնենք, թուրքին հետ դնենք, չթողնենք մտնի, նույն ձևի սխրագործությունը պատրաստ ենք անել, բայց հարցը դա չի: Այլ խնդիրն էն ա, որ 25 տարի այս գյուղում ոչ մի բան չի արվել, թող ցույց տան թե ինչ է արվել, որ ժողովուրդն իրեն լավ զգա», -նշում է հուսահատ գյուղացին:

Ադրբեջանական դիրքերից շուրջ 2 կմ այս կողմ գտնվող այս գյուղի բնակիչների համար միակ հույսը գյուղում արտադրություն ստեղծելն ու մարդկանց աշխատատեղերով ապահովելն է: «Գյուղից մի երկու կմ հեռավորության վրա, որ կրակոցները չխանգարեն, պետք է աշխատատեղ ստեղծվի, մի ինչ-որ արտադրություն գոնե մի 100 հոգու համար, որ գնան աշխատեն, չլքեն երկիրը: Էս ծերերը որ մեռան, մի հինգ տարի հետո էս գյուղը փակվելու ա», -ասում է Վիրաբյանը:

Գրեթե ամեն այգեպարցու տան տանիքին, լուսամուտներին կամ պատերին հակառակորդի փամփուշտի հետքերն են: Գյուղի քարքարոտ ու փոշոտ փողոցներում հիմնականում տարեցներ են հանդիպում` տարիների հոգսերից կորացած մեջքով, ջուր կրելիս: Գյուղի տարբեր վայրերում ծորակներ են դրված, որտեղից էլ մարդիկ դույլերով խմելու ջուր են կրում տուն:

Պետության կողմից անուշադրության մատնված գյուղացիների շրջանում մի հոգս էլ է ավելացել. Կարմիր խաչի անցկացրած ջրերի խողովակների վրա ջրաչափեր են դրվել ու ջուրն օգտագործելուց գումար պետք է վճարեն: «Մենակ ստեղ ա սենց բան: Անամոթ երևույթ ա: Ջրաչափ ա դրված: Ամոթա` գյուլլի տակ մարդիկ աշխատում ապրում են, փոխանակ սուբսիդավորեն գազը, ջուրը, որ չթողեն հեռանան գյուղերից, ջրի վրա ջրաչափ եք դնում: Ամոթ ա, հայավարի մոտեցում չի էլի: Ստեղ ոչ բամբաներկա յա պետք, ոչ ձեթ, ստեղ ժողովրդին աշխատանք ա պետք: Պետք չի, որ բերեն մեզ խաբեն, ընտրությունից ընտրություն: Աշխատանք ա պետք, որ չգաղթեն», -ասում է Սամվել Վիրաբյանը:

Մի լուսավոր երևույթ գյուղում, այնուամենայնիվ, կա` գյուղապետն ասում է, որ գյուղը երիտասարդանում է. «2005-2007-ին մանկապարտեզում եղել է 3 երեխա, հետո` ութ, հիմա 24-ն են: Այսինքն ծնելիությունը աճել է, երիտասարդները ամուսնացել են ու մնացել գյուղում»: Այստեղ միակ աշխատատեղը պայմանագրային զինծառայությունն է:

Հ. Գ. Լրագրողների այցը Տավուշի մարզի սահմանամերձ գյուղեր կազմակերպվել է Պատերազմի և խաղաղության լուսաբանման ինստիտուտի (IWPR) օգնությամբ: