Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ֆին հոգևորական Սերաֆիմ Սեպալան երկար տարիներ ուսումնասիրել է հայկական մշակույթն ու պատմությունը և ունի մի շարք հրապարակումներ այս թեմայով, այդ թվում 500 էջանոց մի գիրք հայ մշակույթի մասին, իսկ ներկայումս նա աշխատում է հայոց ցեղասպանության թեմայի շուրջ մի նոր գրքի վրա: Panorama.am-ին տված հարցազրույցում նա պատմում է իր գործունեության, ինչպես նաև Հայաստանի հետ ունեցած իր յուրահատուկ կապի մասին: Ըստ նրա Հայաստանը Միջին Արևելքի մշակույթների վերջին անկյունն է, որտեղ հին քրիստոնեական ավանդույթները դեռևս պահպանվում են և նա անվանում է Հայաստանը իր հոգու տունը:

-Հայր Սերաֆիմ, Դուք մի քանի տարի է, ինչ զբաղվում եք հայագիտությամբ և ունեք մի քանի հրապարակումներ հայկական մշակույթի մասին: Ինչպե՞ս Դուք, լինելով ֆին ուղղափառ վանական, սկսեցիք հետաքրքրվել Հայաստանով: Մասնավորապես ի՞նչ թեմաներ եք ուսումնասիրել:
-Ես հետաքրքրված էի Հայաստանով նախքան ուղղափառություն ընդունելը. դա երկար պատմություն է: 1990-ականներին, երբ երիտասարդ ուսանող էի, ես ցանկանում էի դառնալ քրիստոնյա, բայց դեռ չգիտեի, թե ինչպիսի քրիստոնյա էի ուզում լինել: Հելսինկիում կային բազմաթիվ դավանանքներ ունեցող եկեղեցիներ և ես դրանք բոլորն այցելեցի: Ուղղափառ եկեղեցին իմ ցանկի վրա վերջինն էր: Իսկ մինչ այդ ես արդեն այցելել էի մի հայկական եկեղեցի Ստամբուլում: Ես ուսումնասիրում էի արևելագիտություն և սեմական լեզուներ Հելսինկիում և շատ գրքեր էի կարդում քրիստոնեության պատմության մասին: Ես համոզվեցի, որ քրիստոնեությունը իր ոգով արևելյան կրոն է, և որ արևելյան եկեղեցիները ամենամոտն են ակունքներին: Հետո ես գնացի Երուսաղեմ մեկ տարով և ծանոթացա այդ բոլոր եկեղեցիների հետ` սիրիական, ղպտի և եթովպական ուղղափառ եկեղեցիների, ինչպես նաև հայկական եկեղեցու հետ: Այնտեղ ես ապրում էի հայկական թաղամասում` մի հայկական տան տանիքում: Այսպիսով, դա ինձ համար և՛ ակադեմիական և՛ անձնական փորձառություն էր: Ես թարգմանում էի հոգևոր գրականություն սիրիակ (արամեերեն) լեզվից ֆիներեն, բայց այդպես էլ հնարավորություն չունեցա սովորել հայերեն: Հետո ես ընդունեցի ուղղափառություն և դրանից մի քանի տարի անց դարձա վանական: Վանական տարիներին մեծ զբաղվածություն ունեի: Ամեն օր 14 ժամ եկեղեցում էի և աշխատանքի մեջ, իսկ երեկոյան աշխատում էի իմ դոկտորական թեզի վրա: Հետո ես անսպասելիորեն ստացա աշխատանքի հրավեր համալսարանից և եկեղեցին հավանություն տվեց, որ ես ստանձնեմ այդ աշխատանքը: Միայն այդ ժամանակ ես հնարավորություն ստացա իրականացնել իմ երազանքը և ավելի խորը ուսումնասիրել Հայաստանը:

-Ի՞նչ հետաքրքիր բացահայտումներ եք արել Հայաստանն ուսումնասիրելիս:
-Ինձ համար հայկական ամեն բան, որ գոյություն է ունեցել ցեղասպանությունից առաջ ընկած ժամանակաշրջանից ի վեր, բարձրագույն գեղեցկության արտահայտում է: Վասպուրականի մանրանկարները, դուդուկի եղանակները, շարականները, Սայաթ Նովան, Արցախի կարպետները և անգամ լարախաղացների պարերը: Ես երբեք ոչ մի տեղ նման գեղեցկություն չեմ տեսել: Այս ամենի համադրությունը ցեղասպանություններով և արյունահեղություններով լի պատմության հետ հիրավի յուրօրինակ է: Այս բոլորը իմ հոգու տունն է: Ես ցավ եմ զգում ամեն անգամ, երբ տեսնում եմ, որ այս թանկարժեք մարգարիտները փոխարինվում են արևմտյան աղբով Երևանում: Հայաստանը Միջին Արևելքի մշակույթների վերջին անկյունն է, որտեղ հին քրիստոնեական ավանդույթները դեռևս պահպանվում են ողջ մշակույթի մեջ` օպերաներից մինչև սրբավայրերը: Այս ամենն այնքան մեծ արժեք ունի: Ես իհարկե տեսնում եմ Հայաստանի ներկայիս խնդիրները, բայց խնդիրներ կան բոլոր երկրներում: Մի ծայրահեղ օրինակ բերեմ` ինքնասպանությունների թիվը ֆինական զարգացած գյուղերում անհամեմատ ավելի մեծ է, քան հայկական ամենաաղքատ գյուղում: Ինչու՞: Միգուցե այն պատճառով, որ դեռ մի շատ թանկագին բան կա աղքատ հայկական գյուղերում, մի բան, որ ֆիները չունեն…

-Դուք ուսումնասիրել եք հայոց ցեղասպանության փիլիսոփայությունը, ինչպես նաև ցեղասպանությանը հաջորդող ժամանակաշրջանի հայկական արվեստը: Կարո՞ղ եք մի փոքր խոսել Ձեր այս աշխատանքի մասին:
-Այո, ես ուսումնասիրել եմ ցեղասպանությանը հաջորդող ժամանակաշրջանի մշակույթը, թե ինչպես է ցեղասպանությունն ու դրա ժխտումը ազդել և ինչպես է այն արտացոլվել հայկական մշակույթի, կերպարվեստի, ֆիլմերի, գրականության և ընդհանրապես հայկական ինքնության վրա: Ես զգացի, որ որքան ավելի եմ խորանում իմ ուսումնասիրության մեջ, այնքան ավելի մեծ ցավ եմ զգում: Ցեղասպանություն տերմինը այսօր շատ թույլ իմաստով է օգտագործվում: Երբ մի քանի հազար մարդ է մահանում օրինակ միջին արևելքի հակամարտություններում, քաղաքական գործիչները միանգամից դա անվանում են ցեղասպանություն: Իրական ցեղասպանության ժամանակ մահացածների թիվը, լինի դա հազարներ, թե միլիոններ, իրականում երկրորդական հարց է: Ես դիտարկում եմ ցեղասպանությունը որպես գոյաբանական իրադարձություն` համակարգված հարձակում տվյալ ազգի գոյության դեմ բոլոր մակարդակներում` անցյալի, ներկայի և ապագայի վրա: Հայերի անցյալը ոչնչացվել է և շարունակում է ոչնչացվել Թուրքիայի կողմից: Ներկան հափշտակվել էր այդ 1.5 միլիոն նահատակներից: Իսկ ցեղասպանության հետևանքով առաջացած իրական խնդիրը ազգի ապագան է և ողջ կենսակերպը: Նստել և զրուցել եկեղեցու բակում Լոս Անջելեսում նույնը չէ, ինչ որ նստել և զրուցել Աղթամարում: Աղոթքների, ազգային երգերի, գորգագործության, ավանդույթների հազարավոր տարիների կենսափորձը հողին հավասարեցվեց - սա՛ է ցեղասպանության բուն էությունը: Այս պահին ես արդեն գրում եմ իմ երրորդ գիրքը ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցի առիթով: Այս անգամ ես ցանկանում եմ նկարագրել Արևմտյան Հայաստանի գյուղերից մեկի կյանքը` իր խնջույքներով և ավանդույթներով, ինչպես նաև ներկայացնել մի քանի մարտիրոսության դեպքեր հիմնված ականատեսների պատմությունների վրա: Ես երբեք չեմ գրում քաղաքական գործիչների կամ դիվանագետների մասին: Ինձ համար նրանք երկրորդական են: Այն, ինչ կարևոր է, ժողովուրդն է և նրա ոգին` իր ոգեղենության և արվեստի մեջ:

-Հայր Սերաֆիմ, Դուք նաև հրատարակել եք 500 էջանոց գիրք ֆիներեն լեզվով վերնագրված «Արարատից արևելք», որը ներկայացնում է հայկական մշակույթը, պատմությունը, արվեստը և կրոնը: Կարո՞ղ եք մի քանի խոսքով ներկայացնել գրքի բովանդակությունը:
-Ես 15 տարի ապասում էի, որ որևէ մեկը գիրք գրի հայկական մշակույթի մասին ֆիներեն լեզվով, բայց ոչ ոք չէր գրում: Այսպիսով ես հասկացա, որ ես ինքս պետք է դա անեմ: Այս գիրքը մշակույթի պատմություն է, որը ներկայացնում է հայոց պատմության տասներկու ամենակարևոր գլուխները: Ես փորձեցի դա ներկայացնեմ այնպես, որ այն չլինի կայսրությունների, առաջնորդների և իշխանավորների հարաբերությունների մասին պատմող չոր նկարագրություն, այլ ներկայացնի հայկական ինքնությունը պատմական հարթության մեջ: Ես խոսում եմ այն մասին, թե ինչու այնպիսի երևույթներ, ինչպիսին են Ավարայրը, կաթողիկոսը, այբուբենը, Նարեկացին, Ազնավուրը և այլք մաս կազմում հայկական ինքնության:

-Արդյո՞ք գիրքը թարգմանվելու է հայերեն կամ անգլերեն:
-Ցավոք, կարծում եմ, որ ոչ: Այն նախատեսված է ֆին ընթերցողների համար: Ի ուրախություն ինձ, արդեն հարյուրավոր ֆիներ կան, ովքեր ճամփորդել են Հայաստան այս «աղյուսն» իրենց ձեռքերում: Նրանք ասում են, որ Հայաստանում նրանք տեսնում են իրենց հետաքրքրող շատ բաներ և շատ խորն են ամեն ինչ վերապրում, հետո նրանք կարդում և հասկանում են: Ճիշտն ասած ինձ թվում է, որ ես նպաստել եմ Ֆինլանդիայում մի զարմանալի ենթամշակույթի ստեղծմանը: Մեզ մոտ բազմաթիվ մարդիկ կան, ովքեր մեծապես սիրում են Հայաստանը, իր բոլոր թերություններով հանդերձ, և անգամ ունեն իրական կարոտի զգացում Հայաստանի հանդեպ: Իմ ընկերների մեծ մասը եղել է Հայաստանում արդեն մոտ հինգ անգամ և որքան ավելի շատ են նրանք այցելում, այնքան ավելի են խենթանում: Հենց այս պահին նրանցից մեկը ձիով գնում է Ջերմուկից Սևան:

-Իսկապես շատ հաճելի է բացահայտելը, որ մենք ունենք այսպիսի լավ ֆին ընկերներ, ովքեր այսպես սիրում են Հայաստանը: Հետագայում Հայաստան այցելելու ի՞նչ ծրագրեր ունեք:
-Տարին երկու անգամ ես խումբ եմ բերում Ֆինլանդիայից: Հոկտեմբերին տանում եմ նրանց Հյուսիսային Հայաստան, իսկ մայիսին տանելու եմ Արցախ և Սյունիք: Հուսով եմ կկարողանամ նոր տարին էլ անցկացնել Հայաստանում: Չեմ կարող երկար ամիսներ ապրել առանց Հայաստանի:

-Հայր Սերաֆիմ, շնորհակալություն հետաքրքիր զրույցի, ինչպես նաև Ձեր կատարած հայանպաստ աշխատանքի համար:

Հեղինակ` Նվարդ Չալիկյան