Ձեր վստահելի աղբյուրը

Սահմանադրության նախագծի 89-րդ հոդվածը (Ազգային ժողովի կազմի և ընտրության կարգի մասին) լայն քննարկվում է և վիճահարույց է:  Panorama.am-ը այդ հոդվածի շուրջ զրուցեց ՍԴ բարեփոխումների մասնագիտական հանձնաժողովի անդամ, ԵՊՀ իրավաբանական ֆակուլտետի դեկան Գագիկ Ղազինյանի հետ:

-Պարոն Ղազինյան Սահմանադրության նախագիծը հրապարակվեց և քննարկվող հիմնական թեման կառավարման մոդելի փոփոխությունն է: Բուռն քննադատության են արժանանում մեր իրականության մեջ խորհրդարանական համակարգին անցնելու փորձերը:

-Ցանկացած կառավարման մոդելի դեպքում էլ հնարավոր են ոչ հաճելի զարգացումներ, որովհետև մի բան է նախատեսել, կանխատեսել, կարգավորել օրենքով, նույնիսկ Սահմանադրությամբ, ուրիշ բան է դրա իրականացումը:
Խորհրդարանական մոդելի պարագայում ենք ունենք տարբերակներ` 1-ին` ընտրություններ և դրա ստացված արդյունքներով փորձել ձևավորել կոալիցիա, ինչ այսօր կատարվում է բոլոր երկրներում, մասնավորապես Թուրքիայում, որտեղ հաջողության չեն հասնում, որովհետև որևէ քաղաքական ուժ մեծամասնություն չի ստանում, իսկ մյուսներն էլ չեն ուզում կոալիցիա կազմել: Այս պարագայում նոր ընտրություն անցկացնելու հնարավորություն է առաջանում, ոչ թե երկրորդ փուլ, այլ նոր ընտրություններ` 0-ից: Այսպես կարող է լինել շարունակ, որևէ մեկը չի երաշխավորում, որ երբևէ ինչ-որ մեկը կունենա այդ մեծամասնությունը: Սա նշանակում է անկայունություն:

2-րդ տարբերակը եթե ուզում ենք խուսափել այդպես պերմանենտ ընտրություններից փորձենք հնարավորություն ստեղծել իրավակարգավորումների միջոցով ձևավորել հնարավորինս կայուն այդ մեծամասնությունը, որը գոնե առաջիկա հինգ տարում կարողանա փորձել կայուն զարգացում ապահովել, կառավարություն կազմել, որի փոփոխությունները պայմանավորված չեն լինի քաղաքական մեծամասնության տրոհմամբ:

3-րդ տարբերակը` ընտրություններում քաղաքական ուժը ստանում է ընտրողների ձայների մեծամասնությունը` կեսից ավելին, որը կձևավորի կառավարություն և, եթե չլինեն արտակարգ վիճակներ` ասենք` կառավարության հրաժարական, ապա դրանից հետո ընտրողը կկողմնորոշվի` այս քաղաքական ուժին, որ ես ձայն տվեցի, ինչքանո՞վ արդարացրեց, արդարացրե՞ց, ուրեմն հաջորդ անգամ նորից կտա ձայն նրան: Այդքան որ շահարկվում է` ինչպես կարող է նույն ուժը ստանալ վարչապետի պաշտոն կամ իշխել, դա պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ ընտրողը ձայնը տալիս է տվյալ քաղաքական ուժին: Օրինակ` Գերմանիայում Մերկելը արդեն 13 տարի վարչապետ է, նրա կուսակցությունը տարբեր դաշինքներով շահում է ընտրողների համակրանքը և ստանում ձայների մեծամասնությունը: Որևէ մեկի մտքով չի անցնում ասել` ինչքա՞ն կարողացար, էդ ինչո՞ւ այդքան տարի վարչապետ եղար, բայց չէ որ այդ համակարգը գործում է:

Ես ներկայացրի, թե որ դեպքում ինչ է սպասվում, սա իրավակարգավորումների դեպքում: Իրական կյանքում, ես ուզում եմ իրավականը առանձնացնել քաղաքականից. Իրավական դաշտում իհարկե, շատ բան կախված է, թե դա ինչպես կիրացվի, այսինքն` կունենա՞նք քաղաքական ուժեր, ովքեր լուրջ գաղափարախոսության հիման վրա պայքարի մեջ կմտնեն, ժողովուրդն էլ գաղափարների համար կըտնտրի որևէ մեկին: Եթե կունենանք նորմալ, լեգիտիմ ընտրություններ, արդյունքներ, ուրեմն համակարգը կարող է կայանալ, կայացնել քաղաքական դաշտը և կուսակցությունները, որովհետև այլ ճանապարհ չկա իշխանության հասնելու այս համակարգի պայմաններում, քան ունենալ լուրջ քաղաքական ուժ իր լուրջ գաղափարներով ու ծրագրերով, որոնցով պետք է շահեն ընտրողի համակրանքը և ստանան մեծամասնություն: Սա է ամբողջը:

Մենք ուրիշ ճանապարհ չունենք, եթե ուզում ենք երկիր կառուցել և ուզում ենք ապագա ունենալ, իհարկե պետք է լինեն նորմալ, լեգիտիմ ընտրություններ, օբյեկտիվ ազնիվ, յուրաքանչյուրն իմանա, որ իր ձայնն արժեք ունի: Վերջին հաշվով կառավարման ձևից շատ քիչ բան է կախված: Ունենք կառավարման տարբեր` նախագահական, կիսանախագահական, պառլամնտական համակարգերով աշխատող երկրներ, որտեղ ոչ պակաս հաջողությամբ ժողովրդավարություն է կառուցվում:
Մոդելի ընտրությունը ոչինչ չի նշանակում, ամեն ինչ կախված է իրականացումից:

-Պարոն Ղազինյան, որոշ շրջանակների մոտ տեսակետ կա, որ խորհրդարանը կլինի երկկուսակցական. բացարձակ մեծամասնություն կլինի մեկ կուսակցություն և միայն մեկը փոքրամասնություն:

-Սխալ է: 5 տոկոս կուսակցության համար և 7 տոկոս` դաշինքների համար շեմեր են դրվում Ընտրական օրենսգրքով, ովքեր հաղթահարեցին, նրանք իրենց տեղերը չեն կորցնում, եթե երկրորդ փուլ լինի` իրենց պատգամավորների քանակով ունենում են իրենց տեղերը: Երևի նկատել եք, որ ասում է առնվազն 101 պատգամավոր: Մնացածը այդ դեպքերի համար է, երբ երկրորդ փուլում արդեն բոնուսի կարգով առավելագույն ձայն ստացածը պետք է ստանա ձայներ, որոնք պետք է ապահովեն մեծամասնություն առաջին փուլում ձայներ հավաքած ուժերից:

Առաջին փուլում ընտրությունների արդյունքում ինչ ձայներ որ հավաքել էին, բոլորը պահպանում են, այսինքն կարող են մի քանի` 5-6 և ավելի քաղաքական ուժեր լինել ներկայացված իրենց փոքր մասնաբաժիններով: Իսկ 2-րդ փուլ լինում է այն դեպքում, երբ առաջին փուլի արդյունքում որևէ կուսակցություն չի հավաքում այնքան, որ ունենա մեծամասնություն և ձևավորի կառավարություն: Նպատակը դա է:

-Որքա՞ն է 2-րդ փուլի հավանականությունը:

-Երկու հնարավորություն կա մեծամասնություն ձևավորելու. 1-ին` այսօրվա գործող կարգով մեկ փուլով ընտրություններից հետո Ազգային ժողովում սկսվում են բանակցությունները և մենք ունենում ենք կոալիցիա: Մենք նման նախադեպ ունեցել ենք, երբ Հանրապետականը «Օրինաց երկիր»-ի հետ բանակցեց ու կազմեցին կոալիցիա: Սա գործող կարգն է, և միշտ էլ դաշինք ստեղծելու անհրաժեշտություն առաջանում է: Ես կասկածում եմ, որ որևէ քաղաքական ուժ, նորմալ ընտրությունների պարագայում, միանգամից կարողանա այդպիսի որոշիչ մեծամասնություն հավաքել: Հիմա մնում է մեկ հարց` ընտրություններից առաջ, թե հետո: Այսինքն` ընտրություններն ավարտվեն հետո՞ ձևավորվեն դաշինքները, որը ինչ-որ տեղ ստացվում է շրջանցում ընտրողի կամքի, որովհետև եթե ընտրողը քիչ ձայն է տալիս մի քաղաքական ուժի, որը հետո դառնալու է իշխող` միանալով առավել ձայն ստացածի հետ, ստացվում է, որ շրջանցվեց ընտրողի ձայնը: Այս դեպքում, ինչն առաջարկվում է, մինչև ընտրությունների ավարտը երկրորդ փուլով ուժերն իրավունք ունեն դաշինքներ ձևավորել: Պատկերացրեք` 1-ին, 2-րդ փուլ գրաված ուժերը նորից մտածում են, թե չեն կարողանա հաղթել, մեծամասնություն ունենալ և մտածում են դաշինքներ ձևավորել: Դրա շահագրգռվածությունն ունեն նաև քիչ ձայն ստացած կուսակցությունները: Երկրորդ փուլում արդեն ընտրողն ինքն է ձայնը տալիս դաշինքին` նաև հաշվի առնելով այդ դաշինքը ձևավորած կողմերին` ովքեր են, ինչ շահեր ունեն ևն: Կարծում եմ, որ ընտրողը վերջին հաշվով ինքը մասնակից է դառնում խորհրդարանում կայուն մեծամասնության ձևավորմանը: Նրա կամքը չեն շրջանցում: Ամեն ինչի մեջ տրամաբանություն կա, մնում է լավ աշխատեցնել:

-Այնուամենայնիվ, պարոն Ղազինյան, տարածվել ու մի տեսակ արմատացել է պնդումը, թե այս ամենն արվում է իշխանությունների վերարտադրվելու, մեկ կուսակցության մենիշխանության հաստատման համար: Ի՞նչ հակափաստարկներ կարող եք ներկայացնել այդ պնդման դեմ:

-Մենք խոսում ենք իրավական կարգավորումների մասին և արդեն որոշ կանխակալ դիրքորոշում հայտնեցինք, թե ցանկալի է, որ Սահմանադրության մեջ իրավական կիրառությունը լինի հավուր պատշաճի, այսինքն ես` բա որ հանկարծ և նման ոճի մյուս հարցերին չեմ անդրադառնա: Դրանք ոչ իմ, ոչ էլ մասնագիտական հանձնաժողովի խնդիրն են: Դա քաղաքական ուժերի, հասարակության խնդիրն է, որ հետևեն, որ լինիեն նորմալ, լեգիտիմ ընտրություններ և այն քաղաքական ուժը, որը իրոք արժանի է, ստանա իր ձայները և դրանք պահպանվեն: Եթե քաղաքական ուժը շահում է ընտրողների մեծ մասի համակրանքը, թող քաղաքական ուժի մենիշխանություն լինի, ինչպես Գերմանիայում է, որի մասին ասացի: Դրանից ավել քաղաքակիրթ երկիր կարող եք պատկերացնել: Մարդիկ արդեն 10-14 տարի ընտրում են այդ ուժին կամ դրա շուրջ ձևավորված դաշինքին: Գաղափարների դեմ չեմ կարծում, որ կլինի խիստ հիմնավոր հակափաստարկներ: Այդ խոսակցությունները հիմնված են «բա որ, բա եթե» մակարդակի խոսակցությունների վրա, որը, միգուցե, ունի հիմքեր: Չեմ վիճարկում: Բայց այս պահին մենք խոսում ենք իրավական կարգավորումների մասին այլ ոչ թե` ինչպես կիրացվեն:

-Պարոն Ղազինյան, հայտնի է, որ դուք խորհրդարանական կառավարման համակարգին դեմ էիք: Շարունակո՞ւմ եք պնդել, որ խորհրդարանական կառավարման մոդելը Հայաստանի համար չէ, թե՞ հիմա փոխել եք Ձեր տեսակետը:

-Այս պահին իմ մտավախությունները, վերապահումները փարատված չեն` պայմանավորված անվտանգության նկատառումներով, ինչպես նաև մեր քաղաքական դաշտի ոչ անհրաժեշտ մակարդակով կայացած լինելու հանգամանքով: Քաղաքական դաշտ ասելով նկատի ունեմ քաղաքական ուժերին, որոնք ունեն գաղափարախոսություն, որովհետև այս համակրգը ենթադրում է գաղափարախոսությունների, ծրագրերի պայքար: Այդ իմաստով որոշ վերապահումներ ես, և ինձ թվում է ցանկացածս ունենք. մեր դաշտում քանի քաղաքական ուժ գիտենք, որոնք հիմնված են գաղափարչախոսության հիման վրա, ունեն ծրագրեր, պոտենցիալ` դրանք իրականացնելու համար: Իմ վերապահումները դրան են վերաբերում: Տա Աստված` ես սխալված լինեմ: Հանձնաժողովի տեսակետը անհատներով պայմանավորված չէ, և եթե մեծամասնությունը գտնում է, որ սա ճիշտ ճանապարհ է, որին ես կողմ եմ` եկեք իրացնենք, ուրեմն թող իմ վերապահումները փարատվեն կենսագործման ընթացքում: Ես միայն ուրախ կլինեմ:

-Պարոն Ղազինյան, այդուհանդերձ, Հայաստանում Սահմանադրական բարեփոխումներ իրականացնելու անհրաժեշտությունը կա՞:

-Իրավական տեսանկյունից համոզված եղեք իրոք դրա անհրաժեշտությունը կար: Սահմանադրության տարբեր մասերում, տարբեր ինստիտուտների կարգավորումներում կան բազմաթիվ թերություններ, որոնց վերացումը կարող է նպաստել դրանց, ինչպես նաև երկրի զարգացմանը: Քաղաքական նկատառումներով հայտարարում են, թե Սահմանադրական բարեփոխումների կարիքը չկա, ավելի կարևոր գործեր ունենք: Իրավական առումով համոզված եմ` քիչ թե շատ խելամիտ մտածող մասնագետ չի կարող ժխտել, որ գործող Սահմանադրության մեջ կան խոչընդոտներ օրենսդրության և դրանով հանդերձ` երկրի զարգացման համար:

Գագիկ Ղազինյանը նաև տեղեկացրեց, որ այս օրերին աշխատում է Սահմանադրության նախագծի չհրապարակված գլուխների վրա: