Արթուր Ղամբարյան. Գերատեսչական շահերն ազդում են օրենսդրական քաղաքականության արդյունավետության վրա (Տեսանյութ)
Քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի նախագծի շուրջ «Փաստինֆո»-ի հարցերին պատասխանել է Իրավաբանական գիտությունների դոկտոր, դոցենտ Արթուր Ղամբարյանը:
- Պարոն Ղամբարյան Քրեադատավարական օրենսգրքի լայնածավալ փոփոխություններ են նախաձեռնվել, կուզեի հարցնել, թե ո՞րն է դրանց բուն նպատակը, ինչի՞ն են միտված այդ փոփոխությունները, ի վերջո ի՞նչ ենք ունենալու դրանց վերջնական արդյունքում:
- ՀՀ-ում դեռևս 2006 թվականից սկսվել են Քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի մշակման աշխատանքները, և ոչ թե գործող օրենսգրքի փոփոխություններ ենք նախաձեռնում, այլ 2006 թվականից փորձ է արվում ընդունել նոր Քրեադատավարական օրենսգիրք: Նոր օրենսգրքի ընդունման անհրաժեշտությունը պայմանավորված է 2 հիմնարար հանգամանքներով. առաջինն այն է, որ 2005թ. տեղի ունեցան սահմանադրական փոփոխություններ և դրանցով մի շարք քրեադատավարական երաշխիքների բովանդակությունը փոխվեց: Բացի այդ, արդեն 2002 թվականից ՀՀ-ն միացել էր Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին եվրոպական կոնվենցիային և մի շարք ինստիտուտների հետ կապված Եվրոպական դատարանն այլ իրավական դիրքորոշում էր արտահայտում, որը, բնականաբար, պետք է արտացոլվեր քրեական դատավարության օրենսգրքում: Սրանք հիմնական 2 ամենատարածված փաստարկներն էին, որոնք հիմնավորում են Քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի ընդունման անհրաժեշտությունը: Բայց, միևնույն ժամանակ, կարծում եմ, Քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի ընդունումը պայմանավորված է նաև այլ հանգամանքներով:
Օրինակ 1998 թվականից մինչև այսօր, երբ Քրեական դատավարության օրենսգրքն ընդունվել էր, օրենսգրքում կատարվեցին մի շարք համակարգային փոփոխություններ. Նախատեսվեցին նոր ինստիտուտներ, որոնք առհասարակ չէին տեղավորվում գործող օրենսգրքի գաղափարախոսության շրջանակներում, և առաջացան ներհամակարգային հակասություններ, օրինակ՝ Քրեական դատավարության օրենսգրքով նախատեսվեց արագացված դատաքննության ինատիտուտը, որը, բնականաբար, 1998 թ. չէր էլ պլանավորվում ընդունել: Եվ, բնականաբար, երբ մի օրենսդրական ակտը, որ կառուցված է ամբողջությամբ այլ գաղափարախոսության հիման վրա և ներմուծում ենք մի օրգան, որն օտար է տվյալ գաղափարախոսությանը, առաջանում են արդեն ներհամակարգային հակասություններ:
Նման ինստիտուտները բավականին շատ են: Մենք բարեփոխում էինք գործող Քրեական դատավարության օրենսգիրքը, նախատեսում էինք նոր ինստիտուտներ, բայց այդ ինստիտուտներն այնքան օտար էին գործող Քրեական դատավարության օրենսգրքի բովանդակությանն ու էությանը, որ միշտ առաջանում էին ներքին հակասություններ: Ուստի՝ ավելի շատ, կարծում եմ՝ պետք էր նոր Քրեական դատավարության օրենսգիրքը լուծեր նաև ներհամակարգային հակասությունների խնդիրները: Բացի այդ, 1998 թվականից մինչ այսօր կատարված օրենսդրական բարեփոխումների շրջանակներում գործող Քրեական դատավարության օրենսգրքում առաջացել է պետական պաշտոնատար անձանց ֆունկցիաների տարանջատման խնդիր: Խոսքը վերաբերում է մասնավորապես քննիչ-դատախազ- քննչական բաժնի պետ փոխհարաբերություններին: Նրանց գործառույթներն այնքան խճճված են գործող Քրեական դատավարության օրենսգրքում, որ միշտ հակասություններ են առաջանում գերատեսչությունների միջև, և դրանք ուղղակիորեն ազդում են մարդու իրավունքների բովանդակության վրա: Այսինքն՝ 2 պետական մարմին կարող էին ունենալ օրենդրական հակասություններ, վեճ` կոնկրետ իրավական նորմի վերաբերյալ, և դրա արդյունքում տուժում էր այն մարդը, ով ներգրավված էր քրեական դատավարությանը:
Օրինակ, նմանատիպ վեճեր առաջանում էր քրեական գործի վարույթը կարճելու, կարճումը վերացնելու իրավասութունների տարանջատման հարցում, որն ուղղակիորեն առնչվում է մարդու իրավունքներին: Կարծում եմ Քրեական դատավարության օրենսգրքի ընդունման անհրաժեշտությունը նաև միտված էր հստակ տարանջատելու դատավարության մասնակիցների` քննիչի, դատախազի, քննչական բաժնի պետի իրավասություննրն ու գործառույթները. յուրաքանչյուր պաշտոնական անձ քրեական դատավարությունում պետք է ունենա կոնկրետ լիազորությունների շրջանակ, որ իմանա՝ որտեղ են սկսվում իր իրավունքներն ու պարտականությունները և որտեղ են ավարտվում: Երբ որ պաշտոնատար անձանց լիազորությունները կրկնվում են, դա էապես նվազեցնում է քրեական արդարադատության արդյունավետությունը: Բայց կցանկանայի անդրադառնալ նաև այն հարցին, թե ինչու է այսքան ժամանակ ձգձգվում Քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի ընդունումը, որովհետև, ինչպես նշեցի, դեռևս 2006 թվականից սկսած ձևավորվել է աշխատանքային խումբ, որի շրջանակներում մշակվեց նախագիծը: Ի՞նչն է պատճառը, որ այդքան երկար տևեց: Ես մի փոքր հումորով նշում եմ, որ ցանկացած պետության իրավական համակարգ ունի 3 քաղաքական փաստաթուղթ. Սահմանադրությունը, Ընտրական օրենսգիրքը և Քրեական դատավարության օրենսգիրքը: Եթե մեզ հաջողվեց 2005-ից ի վեր ընդունել Սահմանադրություն, փոփոխել Ընտրական օրենսգիրքը, ապա մեզ առ այսօր չի հաջողվել ընդունել 3-րդ փաստաթուղթը:
- Պատճառը ո՞րն է:
- Պատճառը հետևյալն է. Քրեական դատավարությունը մեր իրավական համակարգի այն բացառիկ ոլորտներից է, որտեղ առկա են բազմաբևեռ շահեր: Ոչ միայն հանրային և պետական շահի տեսանկյունից, այլ նույն պետական ապարատի ներսում կան հակադիր շահեր, որոնք նաև իրենց կնիքն են թողնում այս ոլորտում օրենսդրական բարեփոխումների վրա: Մեր իրականությունից ելնելով՝ մենք պետք է ընդունենք այն հանգամանքը, որ շատ դեպքերում գերատեսչական շահերն ազդում են օրենսդրական քաղաքականության արդյունավետության վրա: Եվ, կարծում եմ, պատճառներից մեկն էլ հենց այն է, որ միմյանց հակասող հանրային շահերի, գերատեսչական շահերի հակադրման պատճառով՝ շատ գործընթացներ պարզապես ձգձգվում են: Դա օբյեկտիվ է, թե սուբյեկտիվ, չեմ կարող ասել, պարզապես կարող եմ ընդունել, որ քրեական դատավարությունը բազմաբևեռ շահերի ոլորտ է, շահերի բախումները շատ են:
Բացի այդ, ձգձգման մեջ ես տեսնում եմ նաև դրականը. թեև երկար տևեց, բայց այն փաստաթուղթը, որ հիմա մշակվել է` Քրեական դատավարության օրենսգրքի նախագիծը, եթե վեր կանգնենք առանձին դրույթների հետ համաձայն լինել- չլինելուց, ընդհանուր՝ որպես միասնական փաստաթուղթ դիտարելիս պետք է նշեմ, որ հեղինակներին հաջողվել է լուծել այն խնդիրները, որոնք ես քիչ առաջ նշեցի: Եվ պետական մարմինների պաշտոնատար անձանց իրավասություների տարանջատման հետ կապված հարցերը շատ հստակ դրված են, երբ որ նախագիծը կարդում ես, կարմիր թելի պես անցնում է ցակացած պետական մարմնի և պաշտոնատար անձանց գործառույթները, նրանց իրավասության սահմանները: Սա արդեն իսկ հսկայական առաջընթաց քայլ է, և նշեմ, որ այս պաշտոնատար անձանց իրավասությունների տարանջատելը ամենաբարդ, ամենավիճահարույց խնդիրն է եղել, և հեղինակները կարողացել են տարանջատումն ապահովել այս ոլորտում`չընկնելով ծայրահեղությունների մեջ: Էապես բարձրացել են նաև մարդու իրավունքների ապահովման որոշակի երաշխիքները:
Ընդհանուր առմամբ պետք է նշել, որ փաստաթուղթը՝ որպես ամբողջական ակտ, բավականին հաջողված է, և կարծում եմ՝ պետք է լուծի քրեական ադարադատության առջև ներկայում ծառացած հիմնական խնդիրները: Իհարկե, բնակաաբար, կան դրույթներ, որոնք խիստ վիճահարույց են, նույնիսկ անընդունելի են, դրանց մասին բազմիցս խոսվել է: Ե’վ մեղադրյալի խոստովանական ցուցմունքների դեպոնացումը, և’ առաջին անգամ մարդուն ծանր և առանձնապես ծանր հանցագործությունների հիմքով առանց պատճառաբանության կալանավորելու ինստիտուտը, սրանք այն ինստիտուտներն են, որ խիստ վիճահարույց են և իմ դիրքորոշումը՝ և’ գիտական հոդվածներում և’ առանձին մամուլում, ես ներկայացրել եմ, բայց ընդհանուր առմամբ, նորից կրկնեմ, որ փաստաթուղթը հաջողված է:
Հարցազրույցի շարունակությունը՝ սկզբնաղբյուր կայքում:
Լրահոս
Տեսանյութեր
ԱՄՆ-ում հրդեհների հետևանքով մոխրացել է Սահակ-Մեսրոպ հայ քրիստոնյա վարժարանը
