Ձեր վստահելի աղբյուրը

Կայացած քաղաքական համակարգ ունեցող երկրներում այս հարցը կարող է անտեղի և անիմաստ թվալ: Ընտրություններից անմիջապես հետո ընդդիմությունում հայտնված ուժը (-երը) միանգամից այլընտրանք է դառնում կառավարություն ձևավորած ուժին (-երին): Մեզ մոտ իրավիճակն այլ է:

Այլընտրանքի մասին խոսում են բոլորը, անգամ իշխանությունում եղած կամ էլ առկա ուժեր: Պարզ է, որ մեզ մոտ այդ մասին խոսողները մի քիչ այլ բան են ենթադրում, քան զարգացած քաղաքական մշակույթ ունեցող երկրներում: Սակայն խոսքը այժմ դրա մասին չէ: Բոլորովին վերջերս էլ արդեն «Այլընտրանք» անվանումով հասարակական-քաղաքական նոր նախաձեռնություն ձևավորվեց: Միանգամից ասենք, որ բացի այդ ամբիցիոզ անվանումից շատ ավելի լուրջ հիմքեր էլ կան այս նոր շարժումը մյուս բոլորից տարբերելու համար: Սակայն այժմ խոսքը այդ մասին էլ չէ:

Մենք մի քանի հարցեր ունենք: Առաջինը` այլընտրանք ինչին, գործող քաղաքական համակարգին, թե` գործող իշխանություններին: Այս հարցի պատասխանը մինչ այժմ չի տրվել, կամ էլ եթե տրվել էլ է, ապա ոչ այնպես, որ հասկանալի լինի մեզ համար: Իսկ համաձայնեք, որ միայն վերջին դեպքում է, որ քաղաքական ակտորների կողմից ձևակերպված դրույթներն ու պատասխանները դառնում են հասարակական պատվեր:

Կարծում ենք, այս հարցի պատասխանը կամ գոնե մեկնաբանումը կարևոր է առնվազն մի քանի հարթություններում. նախ զուտ տեսական` քաղաքական-գաղափարական, ապա իրավիճակային` խոսքը վերաբերում է այլ քաղաքական ակտորների հետ փոխհարաբերություններին, վերջապես` ամենապրագմատիկ, զուտ տեխնոլոգիական խնդիրներ լուծելուն:

Ասվածը պարզաբանելու համար գոնե մի դրույթ բերենք: Պարզ է, Հայաստանի քաղաքական համակարգը մարգինալացվում է: Ավելին` այն տրամաբանությունը, ինչի հիմքով ձևավորվել է գործող քաղաքական համակարգը, չէր էլ կարող չմարգինալացվել: Սա էլ դեռ վերջը չէ: Այս քաղաքական համակարգը շատ քիչ շանսեր ունի մեյնսթրիմ դուրս գալու: Զուտ քաղաքական գործիքները վերանալու աստիճան դեֆորմացվել են: Նորերն էլ, կարծես թե, չեն ստեղծվում:

Իսկ գաղտնիք չէ, որ զարգացման ուղի (մեյնսթրիմ) հնարավոր է դուրս գալ միայն քաղաքական գործիքներով: Խոսքն իհարկե, հարցի ձևական կողմի մասին չէ: Այս առումով մեզ մոտ կարծես թե, ամեն ինչ կարգին է: Խոսքը առաջին հերթին այն հարթակների և կանոնների մասին է, որտեղ և որոնցով հանուն իշխանության պայքար է գնում, կամ էլ` հանուն սեփական գաղափարների, կամ էլ ինչ-ինչ այլ նպատակներով:

Այժմ արդեն վերադառնանք մեր հարցին: «Այլընտրանքը» քաղաքական նոր գործիքներ է ստեղծում, թե` այլընտրանք է ձևավորելու արդեն այն գործիքներով, ինչ հրապարակում կան:

Հիմա էլ անդրադառնանք հարցի քաղաքական-գաղափարական կողմին: Ասվում է, մենք ուժեղ ենք, որովհետև հստակ գաղափարներ ունենք: Իսկապես, «Այլընտրանքի» կողմից գաղափարների և տեսակետների բավականին կառուցիկ և ամբողջական համակարգ է առաջարկված, և այս առումով «Այլընտրանքը» շահեկանորեն տարբերվում է մյուս քաղաքական ակտորներից:

Ճիշտ է, ամենակարևոր երեք հարցերի պատասխանը այդպես էլ չի տրվել. Ղարաբաղի հարցի կարգավորումը, կոռուպցիայի դեմ պայքարը և վերջապես ներքին կառուցվածքային բարեփոխումների ուղղությունը: Սակայն խոսքն անգամ այս մասին էլ չի: Ի վերջո, անարդարցի կլիներ պահանջել, որ մեկ քաղաքական միավորում (թեկուզև ամենաուժեղներից մեկը) ի վիճակի լիներ տալ Հայաստանի առջև կանգնած այս ամենածանր հարցերի ամբողջական պատասխանը:

Խնդիրն այլ է: Անցած արդեն մի քանի ամիսների ընթացքում այդպես էլ փորձ չի եղել ձևավորելու այն քաղաքական հարթակները, որտեղ հնարավոր կդառնար հրապարակ նետել այս և մյուս հարցերի շուրջ գաղափարները և վերջնական ձևակերպումներ գտնել: Բնական ճանապարհով այնպես է ստացվել, որ քաղաքական փորձը և գաղափարներն «Այլընտրանքի» ամենաուժեղ կողմն են, իսկ նախաձեռնողների գնահատականով էլ` առայժմ իրենց հիմնական ռեսուրսը:

Սակայն հենց այս հարթությունում «ճեղքում» անելու փոխարեն մեզ, կարծես թե, բոլորովին այլ տեղ են կանչում (համենայնդեպս ձիերի և խրամատների մասին խոսակցություններ եղել են)` կարծես թե մոռանալով ընդամենը մի քանի ամիս առաջ հրապարակված լուրջ և հիմնարար փաստաթղթի մասին:

Այս հարթությունում այլ` շատ ավելի կարևոր խնդիր էլ կա: «Այլընտրանքը» իրեն մեր Շարժման քաղաքական, գաղափարական և որ ամենակարևորն է` արժեքային ժառանգորդն է համարում: Սա արդեն առանցքային հարց է և վերաբերում է մեզ բոլորիս: Շարժումը, դրա արժեքային համակարգը մեր նոր ինքնության առանցքային էլեմենտներից է, եթե ոչ` դրամ հիմքում:

Եթե դրա (արժեքային համակարգի) հետ անզգույշ վարվենք և փոշիացնենք կամ կորցնենք այն, հետևանքներն ավելի ծանր են լինելու, քան մեզանից որևէ մեկը կարող է այժմ պատկերացնել: Հենց այդ արժեքներով էր, որ մենք ժամանակին ճեղքեցինք մեզ շրջապատող «պարիսպը», ճանաչելի դարձանք և սկսեցինք հաղորդակցվել աշխարհի հետ:

Սակայն մի շատ կարևոր հարց այդպես էլ անլուծելի մնաց: Այդ բոլոր արժեքները այդպես էլ չվերածվեցին քաղաքական և հասարակական ինստիտուտների, չդարձան մեր փոխհարաբերությունների կառուցվածքային հիմքը: Մեր անկախության առաջին տարիներին ինստիտուտներին փոխարինում էր հեղափոխության էներգիան: Երբ այն մարեց, տեղը դատարկ մնաց:

Հիմա իրավիճակն այլ է: Այդ էներգիան չկա և չի լինելու: Սա և վատ է, և լավ, բայց իրողությունը սա է: Հիմա, մեզ մոտ տպավորություն կա, որ «Այլընտրանքի» լիդերները անտեսում են այս գործոնը: Այժմ հեղափոխական ոչ մի էներգետիկա էլ, եթե անգամ ինչ-որ հրաշքով այն հայտնվի, ինստիտուտներին չի փոխարինելու: Պետք է ինստիտուտներ նախագծվեն: Ավելին` գործունեության ծավալման ընթացքում մոդելավորվեն այդ ինստիտուտները: Վերադարձ 90-ականների առաջին կեսին այլևս չի լինելու:

Վերջապես` կառույցների և մարդկանց մասին: Անիմաստ զբաղմունք ենք համարում լիբերալ թևի միասնության, այնուհետև էլ` ընդհանրապես ընդդիմության միասնության, մասին ծամծմված մտքերը կրկին հրապարակ բերելը: Կամ էլ մեկ-մեկ հաշվել, թե «Այլընտրանքի» հայտնի ժողովում (ասենք, բավականին տպավորիչ) հայտնի գործիչներից ով կար, ով` ոչ: Միասնությունը իրականում այլ հարթությունում է` հասարակությունում: Քաղաքական ակտորների խնդիրն էլ միայն այդ միասնությունը ձևակերպելն է` ոչ ավել: Հետո էլ չենք հասկանում, ինչ միասնություն կարող է լինել «ոչինչ չանողների» և «ինչ-որ բան անելու» պատրաստակամ մարդկանց միջև:

Խնդիրն այլ է: Որքանով է ադեկվատ ընտրված կառուցվածքային սկզբունքը նախ` իրենց, հետո էլ` մեր բոլորի խնդիրների տեսանկյունից: Կարծում ենք, շարժման գաղափարը (զուտ կառուցվածքային սկզբունքների առումով) ավելի շատ զուտ կոնյուկտուրային էր, քան` խորը մտածված նախագիծ: Ասելով կոնյուկտուրային, ի նկատի ունենք զուտ պրագմատիկ խնդիրների հարթությունը: Նախ պետք էր տարբերվել մյուսներից: Հետո, կառուցվածքային այս սկզբունքով կարծես թե լուծվում են լիդերի և դրանից բխող ամբիցիաների հետ կապված հարցերը:

Վերջապես, կարելի է ենթադրել, որ այս հարթությունում Շարժման նմանակումը տեխնոլոգիական ինչ-ինչ հիմնավորումներ ունի: Անկախության շարժման ընթացքում իրական և արդյունավետ ցանցային կառուցվածք էր ձևավորվել: Այն նախագծային չէր` տարրերային էր` հիմքում ունենալով նույն հեղափոխական էներգիան: Այժմ հասարակությունն այլ է: Մեզ դուր է գալիս, թե` ոչ, այն կառուցվածքայնացված է:

Եվ արդեն ներկա իրողություններում հույսը դնելով միայն տարրերային ստեղծագործության և հեղափոխական էներգիայի վրա, ցանցային կառուցվածք ձևավորել դժվար է լինելու: Ճշգրիտ քաղաքական գործիքներ են պետք: Իսկ քաղաքական գործիքը դա կուսակցությունն է (խոսքը արդարադատության նախարարությունում գրանցվելու մասին չէ): Ի վերջո ով է ասել, որ կուսակցությունը չի կարող ցանցային սկզբունքի վրա հենվել: Կամ էլ նույն այդ ցանցային տիպի կառույցները կարող են չէ ձևավորվել կուսակցության շուրջ:

Վերը մենք խոսում էինք մոդելավորման մասին: Կարծում ենք, ճիշտ կառույցները այդ մոդելավորման էլեմենտներից են: Ասում ենք, անկախության 15-16 տարիների ընթացքում իրենց որպես քաղաքական նույնացնող միավորումները այդպես էլ մնացին քվազիհամակարգերի մակարդակում, չնայած հիմա արդեն սրանից էլ հետընթաց կա: Հենց այս տեսանկյունից նորից վերադառնալ քաղաքացիական շարժման գաղափարին` մի տեսակ հետընթաց է թվում այն ամենից, ինչ արդեն ունեցել ենք: