Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ազգային Ժողովի ընտրությունների արդյունքներն ավելի քան կանխատեսելի էին: Նոր ընտրված պառլամենտում ով քանի՞ տեղ է ստացել, կամ` ո՞ր ուժն է դուրս մնացել և ո՞րը հայտնվել, տվյալ դեպքում այնքան էլ էական չէ: Շատ ավելի կարևոր է այն հետևությունը, որ ոչ Հայաստանի ներսում և ոչ էլ արտաքին քաղաքական հարթությունում առայժմ իրական, կառուցվածքային փոփոխություններ չեն լինելու և չէին էլ կարող լինել:

Նախորդող զարգացումների արդյունքում այնպես էր ստացվել, որ այս ընտրությունը վերածվել էր մի սովորական, վարչարարական միջոցառման, որի ընթացքում ընդամենը պահանջվում էր հերթական անգամ ամրագրել փաստացի այն իրավիճակը, որ ձևավորվել և հաստատվել էր արդեն տարիներ առաջ: Միջոցառման մասնակիցներն ընդամենը պետք է ճշգրտորեն իրացնեին սեփական գործառույթները, ինչն էլ տեղի ունեցավ:

Իհարկե, հանրային գործընթացներում անկանխատեսելության տարրեր միշտ էլ կան, սակայն այս անգամ, ինչպես և կանխատեսել էինք, հաղթեց, բացարձակի նշանակություն ձեռք բերեց իներցիան: Զուտ ներքաղաքական հարթությունում Հայաստանի նման երկրների համար այն սկզբունքորեն վատ բան չէ: Այլ, իրական բաղադրիչների բացակայության պայմաններում մեր քաղաքական համակարգի, ինչպես նաև հասարակության իներցիան որոշակի կայունություն է ապահովում: Բացի այդ էլ, զարգացմանը միտված նոր համակարգեր ստեղծելու կամ էլ գոնե այդ մասին «մտածելու» տեսանկյունից նույն այս իներցիան ժամանակ շահելու հնարավորություն է տալիս:

Եթե մի պահ վերանանք այն իրողությունից, որ Հայաստանն ընդամենը աշխարհի մի փոքր մասն է, որ մեր շուրջն ինչ-որ բաներ են կատարվում, որոնք անմիջական առնչություններ ունեն նաև մեզ հետ` շատ տեսանելի հեռանկարում հենց դրանցով է որոշվելու մեր քաղաքացիների բարօրությունը և անվտանգությունը, որ, ի տարբերություն «ներսի», «դրսում» իրական խաղացողներ են, և ոչ իրենք են «ժամանակի վրա խաղում» ու ոչ էլ քեզ են նման հնարավորություն տալիս, ապա ստեղծված իրավիճակը կարող էր և բավականին հարմարավետ թվալ: Կարծում ենք, մեր ներքաղաքական խաղացողները հիմնականում այդպես էլ մտածում են և դրան համապատասխան նաև սեփական ծրագրերը կառուցում: Համենայն դեպս վերջին բոլոր տարիների ընթացքում Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը նույքան անպտուղ և «ծիսական» է, ինչքան և ներքինը:


Եթե վերլուծենք Հայաստանի արտաքին քաղաքական նպատակները (այն ձևով, ինչպես դրանք հայտարարվում և իրականացվում են մեր երկրի պատասխանատուների կողմից), ապա դժվար չէ հիմնավորել, որ դրանք բոլորն էլ ըստ էության իրագործելի չեն, ասվում և արվում է ընդամենը հնչեղ, հնարավոր է նաև «գեղեցիկ» ու դյուրամարս ինչ-որ բան ասելու կամ էլ ինչ-որ բան անելու տպավորություն ստեղծելու համար: Հայաստանի հայտարարած արտաքին քաղաքական նպատակներից և ոչ մեկը որևէ այլ հարթությունում հնարավոր չէ փոխարկել իրական արժեքների և գործոնների, որոնք կարող էին հիմք դառնալ մեր երկրի անվտանգությունն ու կայուն զարգացումը, մեր քաղաքացիների բարօրությունը ապահովելու համար: Իսկ այսօր չի գտնվի որևէ մեկը, ում անհրաժեշտ կլինի ապացուցել, որ Հայաստանի անվտանգությունը և զարգացումը, մեզանից յուրաքանչյուրի բարօրությունը հենց այն գլխավոր արժեքներն են, ինչի ապահովմանը պետք է ուղղված լինի մեր պետության և ընդհանրապես ողջ քաղաքական համակարգի գործունեությունը: Բայց ստացվել է այնպես, որ ավելի քան պարզ ճշմարտությունը հնարավոր է եղել ծածկել, տարալուծել, քողարկել բազմաթիվ այլ` անիրականալի ու ծիսական դրույթներով ու խնդիներով, գոնե` առժամանակ:

Այսպիսով, որպես ինքնուրույն սուբյեկտ աշխարհի մնացած մասի հետ հաղորդակցվելիս` ի՞նչ էր մեզ պետք առաջին հերթին իրական խնդիրներ լուծելու համար: «Ղարաբաղի հարցի արդար ու հայանպաստ լուծումը» բանաձևն առայժմ մի կողմ թողնենք, իրականում Ղարաբաղին և կարևորն է` նրա քաղաքացիներին, պետք է նույն այն ամենը, ինչ Հայաստանին և մեր քաղաքացիներին:
Հարցի պատասխանն ավելի քան ակնհայտ է` կայացման և զարգացման համար անհրաժեշտ ռեսուրսներ և, առաջին հերթին, քաղաքակրթական ռեսուրս: Աշխարհի «կայացած ու զարգացած» մասը, կարծես թե, պատրաստակամ էր մեր ուզածը տալու: Վկան այն անթիվ ծրագրերը և միջոցներն են (նաև նյութական), որ անկախության առաջին տարիներից սկսած առաջարկվում են մեր ներքին կառույցները կայացնելու և հետո էլ` բարեփոխելու, աշխարհի հետ հաղորդակցվելու կանալներ ձևավորելու և վերջապես նույն այդ «կայացած ու զարգացած» աշխարհի մաս դառնալու և այդպիսով արդեն ապահով ու անվտանգ ապրելու համար: Խնդիրն այն է, որ մենք ենք մերժում այդ օգնությունը, չենք էլ ուզում տվածը վերցնել կամ էլ վերցնում ենք այն, ինչը հարմար է ոչինչ չանելու համար: Ասվածը հիմնավորելու համար պարզ մի քանի օրինակներ բերեմ: Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների ողջ փաթեթը, մարդկանց համակեցության հիմքերից մեկը ձևավորող հանդուրժողականությունը և, ընդհանրապես, եվրոպական Լուսավորչության ամբողջ համակարգը պրիմիտիվացրինք, հասցրեցինք ընդամենը միասեռականների ու Եհովայի վկաների նկատմամբ պատժիչ գործողություններ անել-չանելու հարցին: Սխալս բռնել ցանկացողներին միանգամից ասեմ` ես գիտեմ, որ մարդու իրավունքների ամբողջ փաթեթը, ինչպես նաև դրա հետ կապված մյուս բոլոր փաստաթղթերը զուտ ձևական տեսանկյունից մենք, իհարկե, ընդունել ենք, ամրագրել ենք նաև մեր Սահմանադրությունում և օրենքներում: Խնդիրն այն է, որ այդ ամենն այդպես էլ չվերաճեց մեր համակեցության նորմերի: Իսկ զարգացման այլ ռեսուրս և ճանապարհ, բացի մարդու ազատությունից, մարդկությունը, կարծես դեռ չի մտածել ու գտել:

Նույնը վերաբերում է ընտրելու բնական իրավունքին, այն տրված է մարդուն ի սկզբանե: Այս հիմնարար արժեքը փոխարկելու մի շատ պարզ ձև էլ ենք գտել: Ընտրելու բնական իրավունքը տարել հասցրել ենք «մեր ընտրություններին միջազգային դիտորդների կողմից տրվող դրական կամ բացասական գնահատականների» հարթություն: Հետո էլ բոլորին շատ երկար համոզում էինք, թե մեր ուզածն ընդամենը «դրական գնահատականն» է: Վերջը համոզեցինք:

Հիմա, արժե՞ արդյոք հիմնավորել, որ վերը բերածը ոչ միչ կերպ չի կարող փոխարկվել իրական արժեքների: Կարծում եմ` ոչ:
Էլ ի՞նչ էր մեզ պետք`ճանաչելի դառնալ, ինքնաարտահայտման կանալներ ստեղծել, նորացող աշխարհում մեր տեղը գտնել: Այսպիսին է աշխարհն այսօր: Բաց ես ու ճանաչելի, գոյություն ունես: Եթե կամովին փակվում ես, ուրեմն եթե աշխարհը մի առիթով քո մասին լսել էլ է, ապա շատ շուտով, անկասկած, մոռանալու է, և դու մնալու ես քո խնդիրների հետ միայնակ: Սա լավագույն պեպքում: Իսկ սովորաբար իրենց խնդիրները քո հաշվին են լուծելու: Հիմա թող ընթերցողները որոշեն` մենք փակվո՞ւմ ենք, թե՞ բացվում ու ճանաչելի դառնում:

Առայժմ մենք խոսեցինք միայն աշխարհի հետ մեր հաղորդակցության կանալների մասին: Դրանք անհրաժեշտ հիմք էին դառնալու արդեն կոնկրետ նպատակների ու խնդիրների իրականացման համար: Կանալները մենք հաջողությամբ փակում ենք, իսկ նպատակների ու խնդիրների մասին, կամ էլ այն բանի, ինչ մեզ հրամցվում է որպես այդպիսին, մենք խոսելու ենք անընդհատ:

Հրաչ Գալստյան