Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հարցազրույց արդարադատության նախարար, ՀՀԿ անդամ Դավիթ Հարությունյանի հետ

- Հանրապետական կուսակցության այս հաղթանակը դուք դիտում եք որպես քաղաքական նոր համակարգի կայացման ճանապարհին հերթական քայլ, թե սա մեր քաղաքական դաշտում ՀՀԿ զբաղեցրած տեղի ամրագրումն էր:

- Իհարկե, ընտրությունների արդյունքն այսօրվա իրողությունների ամրագրումն է: Սակայն այս հաղթանակը նաեւ հեթական քայլ է, քանի որ քաղաքական դաշտի առկա վիճակը, որը դեռ հեռու է լուրջ, պատշաճ մակարդակով ձևավորված լինելուց, չի բավարարում նաև Հանրապետական կուսակցությանը: Այդ պատճառով մեր առաջնահերթ խնդիրներից մեկը համարում ենք հենց քաղաքական համակարգի կայացումը, որն էլ կարող է հիմք դառնալ երկրի կայուն զարգացման համար:

-Ձեր գնահատականով ինչպիսի՞ն պետք է լինեն ընդդիմությունն ու իշխանությունը, որպեսզի քաղաքական դաշտը կայացած համարենք, այդ վիճակը անշրջելի և զարգացմանը միտված լինի: Ի՞նչ արժեքային համակարգի վրա պիտի հենված լինեն քաղաքական դաշտի հիմնական խաղացողներ: Վերջապես, արդյոք մեր կուսակցությունների ներքին կառուցվածքային սկզբունքները ադեկվա՞տ են զարգացման հրամայականին, թե՞ այս մասով էլ են փոփոխություններ պետք:

- Քաղաքական դաշտի կայացման համար փոփոխություններ անհրաժեշտ են գործնականում բոլոր հարթություններում, այդ թվում նաև պետական համակարգում, սակայն այդ հարցն առայժմ մի կողմ թողնենք: Հիմա օրախնդիր է քաղաքական պայքարի մշակույթի թեման: Հայաստանում վատ «ավանդույթ» է ձևավորվել՝ ընդդիմությունն ու իշխանությունը հաճախ փոխադարձ ոչնչացման խնդիր են դնում: Քաղաքական պայքարի մեթոդներն էլ ընտրվում և իրականացվում են դրված խնդիրներին համապատասխան: Մինչդեռ քաղաքական զարգացած դաշտն առաջին հերթին ենթադրում է ընդհանուր արժեքային համակարգ, ապա, արդեն այդ հենքի վրա՝ փոխզիջումների պատրաստակամություն: Թե՛ ընդդիմությունը, թե՛ իշխանությունը, պետք է նույնչափ շահագրգռված լինեն երկրի զարգացմամբ, ունենան սեփական հայեցակարգերը, դրանք ներկայացնեն հանրային բանավեճի: Իշխանություններին հեռացնելը, կամ էլ հակառակը` ընդդիմադիր մրցակիցներին դաշտից հեռացնելը չեն կարող համարվել քաղաքական նպատակներ:

-Ինչ վերաբերում է ոչնչացնելուն, դուրս մղելուն, ապա կարծում եմ, այս առումով առայժմ իշխանության հնարավորություններն ավելի մեծ են: Սակայն նույն այս խնդիրը մեկ այլ կողմ էլ ունի` ոչնչացնելով համակարգային ընդդիմությունը, իսկ այդ թևում գործող հիմնական ուժերն առայժմ բոլոր դեպքերում համակարգային են, դաշտն ազատ է թողնվում ոչ համակարգային ուժերի համար, և վաղ թե ուշ դրանք կհայտնվեն: Մեր այս կարճատև պատմությունում այդպիսի նախադեպեր կարծես թե կան, օրինակ`Արկադի Վարդանյանը: Հիշո՞ւմ եք ինչ կատարվեց. Ընդամենը 2 ամսվա ընթացքում կարողացան լյումպենացված հսկայան զանգված հավաքել և դա ձնագնդի նման կարող էր աճել: Արդյո՞ք նման մի վտանգ այսօր էլ չկա:

- Չկայացած քաղաքական դաշտում նման վտանգ, կարծում եմ, միշտ առկա է: Ինչքան էլ դա հակասական չհնչի, Հայաստանում այժմ ընդդիմության կայացման առումով իշխանության, քաղաքական մեծամասնության դերակատարումը մեծ է: Այն, որ այսօր ունենք այսպիսի ընդդիմություն, կարծում եմ, կա նաև իշխանության մեղքի բաժինը: Եթե մենք չարժեվորենք քաղաքական բարեփոխումները, ապա քաղաքական կայունությունը կարող է լինել թվացյալ, իսկ երկիրը՝ հայտնվել անընդհատ և ոչ այնքան կանխատեսելի փոփոխությունների դաշտում: Չձևավորված, չկայացած քաղաքական դաշտն է, որ առաջին հերթին վտանգում է կայուն զարգացումը: Իսկ քաղաքական դաշտի կայացման, կայունացման համար էլ անհրաժեշտ են և՛ ուժեղ ընդդիմություն, և՛ ուժեղ իշխանություն, քաղաքական պայքարի մշակույթ: Ի դեպ, ես մեծ հույսեր ունեմ, որ այս անգամ Ազգային ժողովում կձեւավորվի ուժեղ ընդդիմադիր թեւ:

-Անդրադառնանք քաղաքական պրոցեսի մյուս կողմին` հասարակությանը: Հասարակությանը առաջարկվում է ամենապրիմիտիվ ընտրությունը` ընտրիր «շատի» ու «քչի», «ուժեղի» ու «թույլի» միջև, կամ էլ լավագույն դեպքում` ընտրիր փորձվածին: Նախորդ մի քանիսի նման այս ընտրություններում էլ մենք չտեսանք գաղափարների մրցակցություն, որ հասարակությունը հենց այդ հարթությունում ընտրության հնարավորություն ունենար: Արդյոք սա մեր հասարակության զարգացման այսօրվա վիճակի բնութագի՞րն է, թե՞ քաղաքական համակարգը մեզ մոտ հետ է մնում հասարակությունից, Ձեր գնահատականը:

-Կարծում եմ` սա առաջին հերթին հենց քաղաքական դաշտի չկայացածության հետևանք է: Կարծում եմ, մեր նորանկախ պատմության ընթացքում մեր հասարակությունը բազմիցս ապացուցել է, որ մշտապես պատրաստ է լուրջ քննարկումների: Միաժամանակ վստահ եմ նաև, որ այդ քննարկումները չպետք է լինեն զուտ նախընտրական շրջանում: Քաղաքական դաշտի կայացման ու կայունացման համար անհրաժեշտ են հանրային քննարկումների համար մշտապես գործող համապատասխան հարթակներ, որտեղ կներկայանան ու կբախվեն քաղաքական գաղափարները: Ընտրությունից ընտրություն ընկած 5 տարվա ընթացքում է, որ հասարակությունը պետք է անընդհատ տեսնի, գնահատի և վերջապես մասնակցի քաղաքական ուժերի կողմից հրապարակ նետված գաղափարների քննարկումներին: Միայն այս պայմանով է հնարավոր տրամաբանական ավարտի հասցնել հերթական քաղաքական ցիկլը: Այսինքն, նոր ընտրությունների նախաշեմին մեր հասարակությունը արդեն հիմնական հարցերում պետք է կողմնորոշված լինի: Հակառակ պարագայում տարօրինակ վիճակ է ստեղծվում` բազմաթիվ կուսակցություններ նախընտրական շրջանում հանկարծ որոշում են «նոր ծրագրեր» ստեղծել: Պարզ է, որ այս պարագայում արդեն առաջին պլան են գալու պոպուլիզմը և անիրական խոստումներ տալու գործելակերպը: Դրա արդյունքում հասարակությանը հրամցվում են պրիմիտիվ գաղափարներ, որոնցից էլ կատարվում է նույնքան պրիմիտիվ ընտրությունը:

-Փորձը ցույց է տալիս, որ պրիմիտիվ քաղաքական համակարգերում և պրիմիտիվ հասարակություններում ընտրությունների ժամանակ քաղաքական խաղացողները սովորաբար առաջարկում են սոցիալական պայմանագրի գաղափարը: Իսկ ավելի բարդ, զարգացած, կայացած հասարակություններում առաջին պլանում է արժեքային համակարգերի շուրջ ընտրություն կատարելու գաղափարը: Ճիշտ է, այս ընտրությունը հաճախ քողարկված է լինում բազմաթիվ մանր և առաջին հայացքից անշան հարցերի շուրջ բանավեճով, սակայն դա արդեն քաղաքական բարդ տեխնոլոգիաների հարթությունից է, և մեզ չի վերաբերում` դրա համար դեռ բավարար հասուն չենք: Ես հիշում եմ, որ Ռուսաստանում Վլադիմիր Պուտինի առաջին ժամկետից հետո շատ մոդայիկ էր սոցիալական պայմանագրի գաղափարը: Մեզ մոտ ես այդ էլ կարծես թե չեմ տեսնում: Ի՞նչ է, մենք ավելի պրիմիտիվ ենք:

-Ոչ, մեր հասարակությունն ամենեւին էլ պրիմիտիվ չէ, բայց քաղաքական դաշտի կայացված չլինելու պայմաններում հայտնվել է «խաղից դուրս» վիճակում:

-Հաճախ է ասվում, թե մեր հասարակությունն այսօր այսքանին է պատրաստ: Իհարկե, այս տեսակետի դեմ ուժեղ հակափաստարկներ կարելի է բերել: Հայաստանի անցած ճանապարհը երևի աննախադեպ է, պատերազմի, բլոկադայի պայմաններում մենք ստեղծեցինք ճիշտ, զարգացմանն ուղղված պետական ինստիտուտներ, ԱՊՀ տարածքում երևի թե առաջիններից էինք, որ շուկայական բարեփոխումներ իրականացրինք: Այնպես որ, մեր հասարակությունը խնդիր չունի հերթական անգամ ապացուցելու, որ պատրաստ է ամենաբարդ ընտրության: Այդ դեպքում, ինչու՞ ենք մենք ընտրությունից ընտրություն նույն սխալը կրկնում:

- Կարծում եմ, տնտեսական բարեփոխումները եւ դրանց արդյունքերն այն ժամանակ առաջացրին որոշակի էյֆորիա: Իսկ քաղաքական դաշտի զարգացումը հետզհետե հանիրավի մղվեց հետին պլան: Փաստորեն այսօր քաղաքական համակարգի զարգացման աստիճանը հետ է մնում տնտեսության զարգացման մակարդակից: Իսկ սխալները կրկնվում էին, որովհետեւ առկա քաղաքական ուժերը բավարար չէին կարեւորում քաղաքական բարեփոխումների խնդիրը: Իրավիճակի փոփոխությունը նախանշվեց 2005 թվականի Սահմանադրական բարեփոխումներում: Թեեւ դրանք կարեւոր քայլ էին, սակայն դրանցով սահմանափակվել չի կարելի:

-Դուք հույս հայտնեցիք և անգամ վստահություն, որ մենք հիմա կարող ենք ձևավորել ավելի արդյունավետ քաղաքական դաշտ, այդ թվում նաև ի դեմս նոր, ենթադրվող ընդդիմության: Ինչպիսի՞ն կարող է լինել այդ կառուցվածքը: Այսինքն` այն ուժերը, որ իրենց համարում էին ընդդիմություն, և այն ուժերը, որոնք իրենց համարում են իշխանության մաս, մնալո՞ւ են իրենց տեղերում, թե՞ կարող են համամիտման և տարամիտման նոր պրոցեսներ սկսվել, և որպես արդյունք` քաղաքական նոր ալյանսներ ձևավորվեն:

-Նոր ալյանսների ձեւավորումը ոչ միայն հնարավոր է, այլ նաեւ հավանական, հատկապես հաշվի առնելով այն իրողությունը, որ Հանրապետական կուսակցությունը կազմում է խորհրդարանական մեծամասնություն:

-ՀՀԿ-ն հայտարարում է, որ ինքը քրիստոնեադեմոկրատական տիպի կուսակցություն է, հրապարակում է նաև ձեր հայտարարությունը, որ Դուք առավելապես լիբերալ հայացքների կրող եք: Կուսակցության ներսում այս հարթությունում ինչպիսի՞ զարգացումներ կարող են լինել:

-Տնտեսական քաղաքականության առումով Հանրապետական կուսակցությունն առավելապես լիբերալ թևում է: Ընդհանրապես, մեզանում գրեթե բոլոր կուսակցությունների հռչակած տնտեսական քաղաքականությունը լիբերալիզմի դաշտում է, թեեւ առկա են տարբերություններ սոցիալական քաղաքականության որոշ բաղադրիչներով: Հանրապետականի պահպանողականությունն ավելի շատ հանրային (եթե կուզեք` ազգային) արժեքների հարթությունում է արտահայտվում: Այն առավել ցայտուն է դառնում, երբ խոսքը մի կողմից մարդու իրավունքների, և մյուս կողմից էլ ավանդական արժեքների փոխհարաբերության մասին է:

-Արտաքին փոխհարաբերությունների ոլորտին անցնենք: Ձեր գնահատականով, զարգացած աշխարհը, ավելի կոնկրետ` Եվրամիությունը, որոշ գերտերություններ, ի՞նչ սպասելիքներ ունեն մեզանից: Եւ հակառակը, իսկ մեզ ի՞նչ է պետք` աշխարհի հետ փոխհարաբերվելիս:

- Կարծում եմ, ԵՄ-ն ի դեմս մեզ տեսնում է համաեվրոպական զարգացման անհրաժեշտ մի բաղադրիչ: Հենց այդ տեսանկյունից էլ Հարավային Կովկասը շատ կարևոր է Եվրամիության համար: Եվրոպայում ցանկանում են այս տարածաշրջանում տեսնել երկրներ, որոնք թեեւ դեռևս չեն դառնալու ԵՄ անդամ, բայց հիմնական չափանիշներով կհամապատասխանեն իրենց զարգացման հիմնական միտումներին` թե՛ արժեքային համակարգով, թե՛ տնտեսաքաղաքական զարգացման ուղղվածությամբ: Իսկ եթե խոսքը վերաբերում է գերտերություններին, ապա այս պարագայում նրանցից յուրաքանչյուրը տարածաշրջանային կայունությունը պատկերացնում է իր գերակշիռ ներկայացվածությամբ եւ մեզ գնահատում է այդ տեսանկյունից:

-Բոլորն ուզում են Հարավային Կովկասը տեսնել որպես միասնական տարածաշրջան: Փաստ է, որ մենք այսօր միասնական տարածաշրջան չենք: Ի՞նչ կարող է անել Հայաստանը, որ այդ տեսլականը մոտենա:

- Կարծում եմ, ներկայումս առավել արդյունավետ ձևը՝ այս տարածաշրջանում ենթակառուցվածքային փոխկապակցվածությունն է: Եթե տարածաշրջանի որևէ երկիր, լինի Ադրբեջանը, Վրաստանը թե Հայաստանը, հայտնվի այդ փոխկապակցվածությունից դուրս, ապա տարածաշրջանային օրգանիզմը կդառնա անկայուն՝ իր բոլոր վտանգավոր դրսեւորումներով: Մեր խնդիրն է փոխկախվածության հնարավոր մոդելներ առաջարկել, այնուհետև` ապահովել այդ փոխկապակցվածությունը: Չեմ կարծում, թե տեսանելի հեռանկարում դեռեւս իրական է խոսել Հարավային Կովկասի մասին` որպես միասնական մի տարածաշրջանի, բայց իրատեսական է տարածաշրջանում կայունության, անվտանգության երաշխիքների վրա հիմնված մի համակարգի ձևավորումը:

-10 տարի նախարար եք եղել…

-9:

-Դա բոլոր դեպքերում կառավարման պաշտոն է, իսկ պառլամենտական գործունեությունը ավելի բաց, ավելի հրապարակային, ավելի մրցակցային դաշտ է: Ձեզ մոտ դիսկոմֆորտ կա՞ արդյոք:

-Դիսկոմֆորտ չեմ զգում, ի վերջո քաղաքական ասպարեզում առաջին քայլերը սկսել էի 1995 թվականին Ազգային ժողովից: