Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Ռոսիսկայա բիզնես-գազետա» (Российская Бизнес-газета) ռուսական թերթը ուշագրավ հրապարակում է ունեցել, որտեղ հեղինակը կարծիք է հայտնել, որ Վրաստանում տեղ գտած զարգացումները կարող են հանգեցնել Բաքու-Ջեյհան նավթամուղը Հայաստանով անցկացնելուն: Սա էլ իր հերթին ենթադրում է ոչ միայն հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորում, այլև` Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի գոնե ժամանակավոր լուծում: Ստորև ներկայացնում ենք հոդվածն ամբողջությամբ:

ՎՐԱՑԱԿԱՆ ԲԼՈՒՐՆԵՐԻ ԿՈՂՔՈՎ
Հյուսիսային Կովկասով կասպիական նավթի տարանցումը մեծանում է

Վրաստանում տեղի ունեցող իրադարձությունների հետ կապված Կասպից ծավից Վրաստանի ու Թուրքիայի տարածքով անցնող նավթամուղների մրցունակությունը կտրուկ անկում է ապրել: Այսպես, Վրաստանի տարածքով նավթի տարանցումը գրեթե դադարեցված է, իսկ Բաքու-Թբիլիսի-Էրզրում-Ջեյհան (ԲԹԷՋ) խողովակաշարով նավթի արտամղումը կիսով չափ կրճատված է և, առկա տվյալներով, կվերականգնվի հոկտեմբեր ամսից ոչ շուտ: Փոխարենն աստիճանաբար ավելանում է կասպիական նավթը Հյուսիսային Կովկասով` Նովոռոսիյսկի ու Տուապսեի նավթային տերմինալներով տարանցումը: Սակայն, երևում է, ԲԹԷՋ-ի նոր տարբերակ է հայտնվել:

Արևմտյան ԶԼՄ-ներում տեղեկություններ են հանդիպում մի շարք օտարերկրյա նավթային ընկերությունների ու Հայաստանի միջև տարվող բանակցությունների մասին` այդ երկրի հյուիսով, այսինքն` Վրաստանից հարավ, ԲԹԷՋ-ի առավել անվտանգ ճյուղավորում կառուցելու շուրջ (Այրում-Գյումրի-Ախուրյան ուղղությամբ): Դրան նպաստում է նաև վերջերս Երևանի նախաձեռնությամբ սկսված Թուրքիայի հետ «բարիշելու» գործընթացը: Սակայն նավթամուղի այդ տարբերակին կարող է ընդդիմանալ Ադրբեջանը, որը, ինչպես և Թուրքիան, պնդում են Լեռնային Ղարաբաղի Ադրբեջանին պատկանելիությունը և Նախիջևանի ինքնավար հանրապետության` Հայաստանի կողմից ապաշրջափակումը:

Վրաստանով նավթա- և գազամուղների խոցելիության հետ կապված Հայաստանին էներգոտարանցիկ նախագծերում «ընդգրկելու» շրջանակներում Թուրքիայի նախագահ Ա. Գյուլը օրերս աննախադեպ քայլի գնաց: Հանրապետական Թուրքիայի ողջ պատմության մեջ առաջին անգամ նա ցուցադրաբար այցելեց Անիի հայկական քրիստոնեական եկեղեցի և մոտակայքում գտնվող նախկին Արևմտյան Հայաստանի Ամենափրկիչ եկեղեցի (Panorama.am` ռուս լրագրողը պատմական տեղանունների ու հուշարձանների անուները սխալ է ներկայացնում): Այնտեղ նա հայտարարեց, որ շնորհակալություն է հայտնում Հայաստանի նախագահին Երևան այցելելու հրավերի համար և որ «տարածաշրջանի երկրների տարածքային ամբողջականությունը ճանաչելու դեպքում մենք նրա բոլոր երկրներին կհրավիրենք մասնակցելու Կարս-Ախալքալակ-Թբիլիսի-Բաքու երկաթուղու նման նախագծերին»: Դրանով իսկ Անկարան պաշտոնապես Երևանին հասկացրեց, որ Հայաստանը կասպիական նավթը Ռուսաստանի շրջանցմամբ արտահանելու նախագծերին մասնակցությունից դուրս չի դրվում:

Ադրբեջանցի վերլուծաբան Արիֆ Խալամովի տվյալներով, «նավթի արտամղումը Ջեյհան մնում է ռազմավարական խնդիր և օտարերկրյա ընկերությունների, և նախագծի մասնակից երկրների համար: Սակայն ռուս-վրացական հարաբերությունների ներկայիս բնույթը էականորեն մեծացնում է Վրաստանի միջով երթուղու ռիսկայնությունը: Ուստի հնարավոր են այսպիսի տարբերակներ. խողովակաշարի ճյուղավորման կառուցում դեպի Թուրքիա` Վրաստանից Հայաստանի միջոցով (Թբիլիսի-Գյումրի-Ախուրյան-Կարս-Էրզրում), կամ ուղիղ` Ադրբեջանի հյուսիս-արևմուտքից Հայաստանի միջոցով դեպի Թուրքիա: Սակայն երկրորդ տարբերակն անմիջականորեն կապված է Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի ու Նախիջևանի շրջափակման հետ: Իմ կարծիքով, Հայաստանը մեծապես հետաքրքրված է ոչ միայն տարանցման, այլև հենց կասպիական նավթի մեջ, իսկ տարանցման հուսալիության մեջ հետաքրքրված են ինչպես ներկրողները, այնպես էլ Ադրբեջանն ու Թուրքիան: Ուստի չի բացառվում, որ արտաքին աջակցություն կլինի Երևանի ու Բաքվի միջև երկխոսությանն ու Լեռնային Ղարաբաղի թեկուզ ժամանակավոր լուծմանը»:

Ուշագրավ է, որ Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև ոչ պաշտոնական առևտրի ծավալները մեծանում են, այդ թվում` Իրանի ու Վրաստանի միջոցով, արագ աճում է Հայաստանի ու Թուրքիայի ապրանքաշրջանառությունը: Բնութագրական է նաև այն, որ ադրբեջանական ապրանքներ են հայտնվում նաև Մոսկվայի «Արմենիա» խանութում: Երևում է, երկու երկրներն էլ գիտակցում են փոխհարաբերությունների կարգավորման փոխադարձ հետաքրքրվածությունը:

Սակայն օգոստոսի կեսից ի վեր հենց Ռուսաստանի միջոցով տարանցվող կասպիական նավթի ծավալներն են աճել: «Ռուսաստանը պատրաստ է մեծացնել ադրբեջանական նավթի ընդունումը Բաքու-Նովոռոսիյսկ խողովակաշարով մինչև ամսական 250 հազար տոննա,-օրերս հայտարարել է Ադրբեջանում ՌԴ առևտրային ներկայացուցիչ Յուրի Շչեդրինը,- «Տրանսնեվտի» ու Ադրբեջանի պետական նավթային ընկերության միջև այդպիսի պայմանավորվածությունն արդեն ձեռք է բերվել»:

Նա պարզաբանել է, որ օգոստոսին Բաքու-Նովոռոսիյսկ խողովակաշարով ադրբեջանական նավթի արտամղումը հուլիս ամսվա հետ համեմատած կրկնակի անգամ աճել է: Եվ որ Բաքու-Նովոռոսիյսկ զարկերակով նավթի արտամղման ծավալների մեծացման նախաձեռնությունը գալիս է ադրբեջանական կողմից:

Սակայն, դատելով վերը նշված` թուրք-հայկական հարաբերությունների աննախադեպ նորորարություններից, Կասպից ծովից նավթի տարանցման հյուսիսկովկասյան ուղին միակ անայլընտրանքը չի լինի: