Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Հույս ունենանք, որ Փաստահավաք խումբը լույս կսփռի մարտյան իրադարձությունների վրա: Երբեմն դժվար է նման գործերով բացահայտումներ կատարել. չէ՞ որ հազարավոր մարդիկ են մասնակցել: Բայց հույս ունենանք, որ մանրակրկիտ ու շահագրգռված աշխատանքի դեպքում արդյունք կլինի»,- Panorama.am-ի թղթակցի հետ բացառիկ հարցազրույցում խոսելով «Մարտի 1»-ի գործով նորաստեղծ ՓԽ-ի գործունեության մասին, ասաց Մարդու իրավունքների Եվրոպական դատարանում Հայաստանի դատավոր Ալվինա Գյուլումյանը:

Panorama.am.- Ինչպե՞ս են Հայաստանի գործերը Մարդու իրավունքների Եվրոպական դատարանում, ինչքա՞ն և ի՞նչ բնույթի գործեր կան:

Ալվինա Գյուլումյան.-2002-ից առ այսօր Հայաստանի Հանրապետության դեմ ՀՀ քաղաքացիների կողմից ներկայացվել է շուրջ 650 դիմում: Հայաստանի Հանրապետությունը ԵԽ-ին անդամակցել է 2001-ից, բայց քանի որ կոնվենցիան մենք վավերացրել ենք 2002 թվականի ապրիլի 26-ից, այդ պահից սկսած մեր քաղաքացիները իրավունք ունեին դիմելու Եվրոպական դատարան: Բայց դրանք բոլոր դիմումները չեն, որոնք ներկայացվել են Հայաստանի Հանրապետության դեմ. դիմումներ են ներկայացաված Ադրբեջանի քաղաքացիների կողմից, որոնց թիվը հասնում է 600-ի: Դրանք Ադրբեջանի քաղաքացիների դիմումներ են, որոնք տեղահանվել են ղարաբաղյան հակամարտության հետևանքով: Դրանք ՀՀ դեմ դիմումներ են ներկայացնում, որ ՀՀ գործողությունների պատճառով խանգարվել է իրենց սեփականության իրավունքը և իրենց ընտանիքի, անձնական կյանքի նկատմամբ հարգանքի իրավունքը, քանի որ իրենք տեղահանվել են իրենց տներից:

Panorama.am.- Եկեք խոսենք, Հայաստանի դեմ ՀՀ քաղաքացիների կողմից ներկայացված հայցերի մասին, ի՞նչ բնույթի են դրանք:

Ալվինա Գյուլումյան.- Դրանք տարաբնույթ են: Կարելի է ասել, որ ըստ էության, դրանք հաճախ վերաբերում են արդար դատաքննության իրավունքին, ցույցերի հավաքների ազատությանը, խոսքի ազատությանը, սեփականության իրավունքին: Հիմնականում այս հարցերն են, որոնք արծարծվում են մեր քաղաքացիների դիմումներում: Դժբախտաբար, ունենք նաև Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի դեպքեր, որը վերաբերում է խոշտանգումների և անմարդկային վերաբերմունքի բացարձակ արգելքին: 2008 թվականին Եվրոպական դատարանում ՀՀ դեմ դիմումների քանակի նվազման տենդենց կա:

Panorama.am.- Ինչո՞վ եք դա պայմանավորում:

Ալվինա Գյուլումյան.-Դրան տարբեր բացատրություններ կան: Առաջինն այն է, որ քաղաքացիները բավարար համբերություն չունեն երկար սպասելու համար, իսկ Եվրոպական դատարանը գերծանրաբեռնված է, մոտ 90 հազար գործ կա, և դրանք կարող է տարիներով չքննվեն: Գործով վերջնական արդյունքի հասնելու համար առնվազն 3 տարի է պետք լինում: Երկրորդ պատճառը երբեմն, մարդկանց ոչ բավարար տեղեկացված լինելն է. եթե ուշադրություն դարձնեք, հիմնական դիմումատուները Եվրոպական դատարան Երևանից են, ես չեմ կարծում, որ մարզերում մարդու իրավունքների առումով ավելի բարվոք վիճակ է: Երևանցիները այս կամ այն կերպ տեղեկացված են: Միգուցե պատճառ է նաև այն, որ բարելավո՞ւմ են տեսնում դատական համակարգում, հույս ունենանք:

Panorama.am.- ՀՀ Մարդու իրավունքների պաշտպան Արմեն Հարությունյանը վերջերս հայտարարեց, որ «Մարտի 1, 2-ի» դեպքերով գործերում Հայաստանը Մարդու իրավունքների դատարանում պարտություն կկրի: Այդ մասին ի՞նչ եք կարծում:

Ալվինա Գյուլումյան.-Մարդու իրավունքների պաշտպանը կարող է ցանկացած հայտարարություն անել մարդու իրավունքների վերաբերյալ, բայց եվրոպական դատարանի դատավորը նման իրավունք չունի, որովհետև կստացվի, որ ես գործով կանխակալ կարծիք եմ հայտնում: Դրա համար ես ձեռնպահ կմնամ, որովհետև ցանկացած դատական վճիռ ապացույցների, փաստերի մանրակրկիտ ուսումնասիրություն է պահանջում: Քանի դեռ այդպիսիք իմ տրամադրության տակ չեն եղել, չեմ ուսումնասիրել և առավել ևս եթե անգամ ես դրանք ուսումնասիրած լինեի, ես միայնակ վճիռ կայացնող չեմ: Դատարանը վճիռ է կայացնում 3, 7, 17 դատավորի կազմով: Իսկ նախնական որևէ բան ասելով, ես կասկածի տակ կդնեմ հետագայում իմ անաչառությունը:

Panorama.am.- Գտնվելով Ստրասբուրգում, դուք հետևու՞մ եք Հայաստանի դատական համակարգին, դատաիրավական բարեփոխումները մեր երկրում սկսվե՞լ են:

Ալվինա Գյուլումյան.-Ստրասբուրգի Մարդու իրավունքների Եվրոպական դատարանում լինելով չի նշանակում, թե դադարում եմ Հայաստանի Հանրապետության դատավոր լինելուց: Ես պարտավոր եմ իրազեկ լինել բոլոր այն օրենսդրական փոփոխություններին, որ կատարվում են իմ երկրում: Դատաիրավական բարեփոխումներն ըստ էության ընթացքի մեջ են: Ես գիտեմ, որ հայեցակարգ է մշակվել Վճռաբեկ դատարանի կողմից և կարծում եմ, որ բավականին արագ քայլեր են կատարվում:

Panorama.am.- Ըստ պաշտոնական հայտարարությունների, 2005-ից սկսված դատաիրավական բարեփոխումների հիմքում դրվել է համակարգի ազատությունը, անաչառությունը և թափանցիկությունը: Ձեր կարծիքով, արդյո՞ք այդպես է և ՄԻԵԴ-ում ձեր հիշատակած գործերի թիվը արդյոք ցույց չի՞ տալիս, որ Հայաստանը խոցելի է:

Ալվինա Գյուլումյան.-Իսկ ո՞վ ասաց, որ Հայաստանը խոցելի է: Ես այդ տերմինը չեմ ընդունում, որովհետև Հայաստանը համենայնդեպս այն երկրների թվում է, որտեղից ներկայացված են փոքրաթիվ դիմումներ: Եվրոպական դատարան ներկայացվող դիմումների 60 տոկոսը ընդամենը 4 երկրներից են` Ռուսաստան, Թուրքիա, Ուկրաինա և Լեհաստան: Այնպես որ չի կարելի ասել, որ Հայաստանը խոցելի է: Դա բնական գործընթաց է: Քաղաքացիներն իրենց իրավունքները պաշտպանելու համար ունեն օժանդակ միջոց: ԵԽ-ին անդամակցել ենք մեր ցանկությամբ և այդպիսով որդեգրել ենք այն սկզբունքները, որոնք որդեգրել է այդ կազմակերպությունը, որի հիմնական խնդիրներից մեկը մարդու իրավունքների պաշտպանության առումով անդամ երկրներում նվազագույն ստանդարտների սահմանումն է: Պետք չէ ցավագին ընդունել որևէ որոշում, որով խախտում է ճանաչվում և որևէ որոշում, որով խախտում չի ճանաչվում: Արդեն 11 գործով ՀՀ դեմ վճիռ կա, որոնցից 8-ը հրապարակված է, երեքը դեռևս` ոչ և կհրապարակվեն դեկտեմբերին: Դա առանձնապես մեծ թիվ չէ:

Panorama.am.- Դուք Ձեր խոսքում հույս հայտնեցիք, որ միգուցե դատական համակարգում բարելավում կա և այդ պատճառով էլ նվազել է Հայաստանից ԵԴ դիմումների քանակը: Ի վերջո, տիկին Գյուլումյան, ինչպե՞ս եք գնահատում դատաիրավական բարեփոխումների ընթացքը Հայաստանում:

Ալվինա Գյուլումյան.-Գիտեք ինչ, եթե մենք կարողանանք ունենալ իսկապես անկախ գործող դատական համակարգ, իսկ բարեփոխումների հիմնական նպատակը դա է, եթե մենք կարողանանք ունենալ որակյալ դատավորներ, ապա բնականաբար այդ սխալները նվազագույնի կհասցվեն: Եվ ի վերջո, մենք պետք է կարողանանք ունենալ այնպիսի դատական համակարգ, որը կարողանա մարդու իրավունքը պաշտպանել ներպետական մակարդակում:

Panorama.am.- Իսկ մենք չունե՞նք նման համակարգ:

Ալվինա Գյուլումյան.-Դա ոչ մի երկիր չունի, եթե էդպես լինի, ոչ մի երկիր էլ դիմումներ չի ներկայացնի: Բայց քայլեր, իհարկե, արվում են: Քայլեր արվում են, որպեսզի դրանք հասցվեն նվազագույնի:

Panorama.am.- Տիկին Գյուլումյան, դատաիրավական բարեփոխումների ընթացքից գոհ չեն եղել նաև իշխանական վերնախավում և տարբեր առիթներով, մասնավորապես դատական համակարգի վերնախավը ասել է, որ թերություններ եղել են: Իսկ ԵԽ մարդու իրավունքների գլխավոր հանձնակատար Թ. Համմարբերգը իր այցելության ընթացքում փաստել էր, որ «անկախ դատավարություն չի իրականացվում»: Դուք ի՞նչ կարծիքի եք:

Ալվինա Գյուլումյան.-Դատարանների անկախության հետ կապված մեր երկրում, իսկապես, խնդիրներ կան: Ես դա կարող եմ ասել ոչ թե որպես Եվրոպական դատարանի դատավոր, այլ որպես նախկինում Հայաստանի Հանրապետության դատավորների միության նախագահ: Մենք խնդիրներ ունենք, մեզ պետք չի ջայլամի քաղաքականություն իրականացնել և գլուխներս թաղել ավազի մեջ: Մենք իսկապես կայացած անկախ դատական համակարգ չունենք: 1999 թվականից մինչև հիմա ռեֆորմներ են եղել, բոլոր ռեֆորմները նպատակաուղղված են եղել դրան:

Panorama.am.- Ինչո՞ւ այնուամենայնիվ, բարեփոխումների արդյունքը չի երևում: Ինչի՞ հետ կապված խնդիր է դա:

Ալվինա Գյուլումյան.- Դրա համար կան տարբեր պատճառներ: Լավ դատական համակարգի կազմավորման, դատարանների ձևավորման հետ կապված պետք էր հասնել նրան, որ ունենայինք համապատասխան քանակի դատավորներ, ունենայինք դատավորների համար անհրաժեշտ նյութական պայմաններ: Եթե դատավորը մի անգամ թերացավ, օրենքի խախտում թույլ տվեց, նրա դիրքերը թուլանում են: Եվ արդեն նա ցանկացած պաշտոնյայից վախենում է, դառնում է նրա կամակատարը: Սրա վերջն է, որ մենք պետք է տանք: Դատավորն անկախ է մյուս իշխանություններից, իր շրջապատից, քաղաքական հոսանքներից, բայց նա չպետք է անկախ լինի օրենքից, իրավունքից: Նա պետք է իր ամբողջ գործունեությունը ուղղի նրան, որպեսզի ապահովի իրավունքի գերակայությունը: Այ սրան պետք է հասնենք, այ սա է դժվարը: Սա իրավական անհրաժեշտ գիտելիքների բարձրացման մակարդակ է պահանջում, սա նաև դատավորի ընտրության հարցում խիստ մոտեցում է պահանջում: Ի վերջո, բարեփոխումը սկզբունքային հարցերի շուրջ է լինում:

Panorama.am.- Իսկ սկզբունքային հարցերի շուրջ իրականացվող բարեփոխումների մասին ի՞նչ կասեք:

Ալվինա Գյուլումյան.-Ես, անկեղծ ասած, դժվարանում եմ այդ հարցերին պատասխանել: Թողեք, բարեփոխումների ծրագիրը դրվի սեղանի վրա, տեսնենք ինչ է լինելու:

Panorama.am.- Բայց արդեն 2005-ից իրականացվում են դատաիրավական այդ բարեփոխումները:

Ալվինա Գյուլումյան.- Այնտեղ փոփոխություններ կային, որոնք, անկեղծ ասած, իմ սրտով չէին: Օրինակ այն, որ կարող էին քաղաքացու վճռաբեկ գանգատը չընդունվել առանց որևէ պատճառաբանության: Ես այն կարծիքին եմ, որ եթե քաղաքացին գնում է դատարան, նա պետք է անպայման իմանա, ինչու իրեն մերժեցին: Այս պահին այլ օրինակ չեմ կարող հիշել: