Ձեր վստահելի աղբյուրը

Դեկտեմբերի 4-ին կայացած նիստում Հայաստանի Ազգային ժողովն առաջին ընթերցմամբ հավանություն տվեց «Ակցիզային հարկի մասին» օրենքում փոփոխություններ կատարելու օրինագծին: Օրինագիծը հեղինակել են պատգամավորներ Արա Նռանյանը, Միքայել Մանուկյանը, Արշակ Մխիթարյանը, Սամվել Բալասանյանը, Վերսանդիկ Հակոբյանը, Հակոբ Հակոբյանը, Աշոտ Ափոյանը, Կարեն Վարդանյանը, Միքայել Վարդանյանը, Ալեքսան Պետրոսյանը: Օրինագծի հեղինակների թվում է եղել նաև գյուղատնտեսության գործող նախարար Արամայիս Գրիգորյանը:

Հեղինակներն օրինագիծը խորհրդարանին են ներկայացրել այս տարվա սկզբին, սակայն Ազգային ժողովը չորս անգամ հետաձգել է դրա քննարկումը, վերջին անգամ՝ սեպտեմբերի 8-ին: Իսկ ահա դեկտեմբերի 1-ին օրինագիծը ընդգրկվել է ինչպես ԱԺ նստաշրջանի, այնպես էլ նախորդ շաբաթ կայացած քառօրյայի օրակարգ: Այնուհետև օրինագիծն ընդունվել է առաջին ընթերցմամբ: Դատելով ամենայնից՝ օրինագիծը մինչև տարևերջ կընդունվի ու ուժի մեջ կմտնի: Նշված բոլոր փաստերը հետագայում մեզ պետք են գալու, սակայն մինչ դրանց անցնելը, ներկայացնենք օրինագծի բովանդակությունը:

Մեկ էջից բաղկացած օրինագիծն ունի ընդամենը երկու կետ: Առաջինով նախատեսվում է փոփոխություններ կատարել «Ակցիզային հարկի մասին» օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետում, իսկ երկրորդով՝ փոփոխված օրենքը կիրառել արդեն 2009թ. հունվարի 1-ից (պատգամավորների ներկայացրած տարբերակում առաջարկվել է փոփոխությունը կիրառել 2008թ. հուլիսի 1-ից): Գործող օրենքի նշված կետը վերաբերում է ակցիզային հարկի դրույքաչափերին, իսկ առաջարկվող փոփոխությունները ենթադրում են այդ դրույքաչափերի բարձրացում: Ընդ որում՝ դրույքաչափերը նախատեսվում է բարձրացնել միայն ալկոհոլային խմիչքների պարագայում, այն էլ՝ օտարերկրյա արտադրության:

Մեջբերենք թվերով. գարեջրի համար (ծածկագիր՝ 2203), գործող օրենքով սահմանված է 1 լիտրի համար 70 դրամ ակցիզահարկ, մինչդեռ օրենսդրական փոփոխությամբ առաջարկվում է այդ դրույքաչափն անփոփոխ թողնել միայն ներքին արտադրողի համար, իսկ ներմուծվող արտադրատեսակի համար առաջարկվում է սահմանել 200 դրամ ակցիզահարկ: Սա նշանակում է, որ օրենքի ընդունման դեպքում հունվարի 1-ից, օրինակ, կես լիտրանոց տարայով օտարերկրյա արտադրության գարեջուրը միայն ակցիզային հարկի դրույքաչափի փոփոխության հետևանքով թանկանալու է 65 դրամով: Գրեթե նույն համամասնությամբ առաջարկվում է բարձրացնել նաև մյուս ալկոհոլային խմիչքների ակցիզային հարկի դրույքաչափերը: Այս դեպքում էլ ներմուծված օղին, գինին ու մյուս խմիչքները կթանկանան միջինը 300-1000 դրամ: Ի՞նչ նպատակ է հետապնդում այս փոփոխությունը և ու՞մ շահերին է ծառայելու այն: Սրանք են այս օրնագծի հետ կապված առաջին հարցադրումները:

Բնականաբար, առաջին տպավորությունը նշված օրինագծից կարող է այն լինել, թե պետությունը պրոտեկցիոնիստական քայլեր է ձեռնարկում՝ տեղական արտադրությանն արհեստականորեն մրցակցային առավելություններ տալու նպատակով: Պատահական չէ, որ և' օրինագծի հեղինակները, և' կառավարությունն՝ իր եզրակացության մեջ, օրինագծի հիմնավորման մեջ այս փաստարկն են նշել. մրցունակության բարձրացման միջոցով նպաստել հայրենական արտադրանքի ծավալների մեծացմանը:

Մինչ հաջորդ դատողություններին անցնելը, նկատենք, որ այս հիմնավորումը թեև տրամաբանական է թվում, այնուամենայնիվ այն այնքան էլ համոզիչ չէ: Թեկուզ հենց այն պատճառով, որ օրինագիծը տարեսկզբից շրջանառության մեջ է գտնվում, սակայն միայն այս ամսվա սկզբին է գիտացկվել դրա խիստ անհրաժեշտությունն ու ընդունման գործընթացին աննախադեպ տեմպ է հաղորդվել: Մյուս կողմից՝ տարօրինակ է, որ պետությունը որոշել է հայրենական արտադրողին օգնել՝ օտարեկրյա արտադրանքի վրա բարձր հարկեր սահմանելու միջոցով: Ճիշտ է, նմանօրինակ քայլերն ընդունված են գրեթե բոլոր երկրներում, սակայն դրանց արդյունավետությունը միշտ չէ, որ գոհացուցիչ է լինում: Առաջին հերթին խնդիրն առնչվում է այն հանգամանքի հետ, թե որքանո՞վ են մյուս բոլոր գործոններով խթանված հայրենական արտադրանքի ծավալների աճը, որքանո՞վ է տվյալ քայլը բխում շուկայի տրամաբանությունից: Փորձենք խնդիրը կոնկրետ օրինակով պատկերացնել:

Օրինակ` փորձագետները պնդում են, որ գարեջրի հայաստանյան շուկան մի քանի տարի առաջ զբաղեցրած է եղել տեղական արտադրողը, միչդեռ նրա ներկայացվածությունը հայրենի շուկայում ցածր մակարդակի վրա է: Չենք խոսում տեղական արտադրանքի արտահաման մասին: Իհարկե, այս ամենը հիմնավորելու համար անհրաժեշտ են կոնկրետ վիճակագրական տվյալներ, որոնք առաջիկայում անպայման կներկարկայացնենք: Այսօր ընդամենը փորձենք ընդհանրական բնութագիր տալ ստեղծված իրավիճակի պատճառներին:

Մասնագետներն առաջին հերթին նշում են դրամի արժևորման գործոնը: Մսսնավորապես, նշվում է, որ տեղական արտադրանքը մրցակցության մեջ դիրքերը զիջել է ինքնարժեքի պատճառով, որ անմիջական կապի մեջ է դրամի փոխարժեքի հետ: Օրինակ, եթե ենթադրենք, որ հայրենական գարեջրի կես լիտրը մի քանի տարի առաջ արժեր 200 դրամ, կամ 35 ցենտ (մեկ դոլարը՝ 560 դրամ փոխարժեքով), ապա այսօր այդ նույն սակագնով նույն գարեջուրը արժե արդեն մոտ 65 ցենտ (1 դոլարը 310 դրամի դեպքում): Ստացվում է, որ դոլարային արտահայտությամբ տեղական արտադրանքը մոտ 85 տոկոսով թանկացել է: Մինչդեռ ներմուծվող գարեջուրն այդ ընթացքում պահպանել է իր գինը՝ դոլարով, և ընդհակառակը՝ զուտ ազգային արժույթի՝ դրամի, արտահայտմամբ նկատելիորեն էժանացել է: Սա է այն գլխավոր գործոնը, որի ազդեցությամբ տեղական արտադրությունը (ոչ միայն գարեջրի ու ալկոհոլային խմիչքների, այլ բոլոր բնագավառներում) նկատելիորեն կորցրել է մրցունակությունը:

Եվ ահա պետությունը որոշել է պայքարել այս երևույթի դեմ և այդ նպատակով դիմել է ոչ թե համալիր լուծման, այլ առանձին ոլորտներում ներմուծմվող ապրանքների վրա բարձր հարկեր սահմանելու ճանապարհով: Անշուշտ, սա արդյունավետ լինել չի կարող: Խնդիրն այն է, որ ձեռնարկված քայլերը, եթե անգամ օժանդակեն էլ տեղական արտադրողին, սահմանափակվում են միայն ներքին շուկայով: Այսինքն, եթե մրցակիցների գներն արհեստականորեն բարձրացնում ենք, ընդամենը խոչընդոտում ենք արտերկրյա արտադրանքի ներհոսքը, մինչդեռ այդ կերպ չենք կարող խթանել արտահանումը, քանի որ միևնույնն է՝ Հայաստանի մաքսային սահմաններից դուրս տեղական արտադրանքը անմրցունակ է: Եվ եթե հաշվի առնենք այն հանգամանքը, որ Հայաստանի շուկան բավականին փոքր է, ապա հասկանալի կդառնա, որ ձեռնարկված քայլն ավելի շատ վնասելու է, քան՝ օգնելու (տվյալ դեպքում խոսքը ներկրվող ապրանքների կտրուկ թանկացման մասին է): Ստացվում է, որ առաջին հայացքից տրամաբանական թվացող այս նախաձեռնությունն այնքան էլ չի բխում ներկայացված հիմնավորումից՝ նպաստել տեղական արտադրության աճին: Իսկ ո՞րն է դրա իրական նպատակը:

Այս հարցի պատասխանը թաքնված է օրինագծի նախաձեռնությամբ հանդես եկած անձանց ինքնության հետևում: Թռուցիկ հայացքն էլ բավական է հասկանալու համար, որ օրինագծի համահեղինակները մեծ մասմաբ առչվում են այս ոլորտին՝ դրանց թվում են հանրապետության խոշորագույն կոնյակ (Ալեքսան Պետրոսյան), գարեջուր (Սամվել Բալասանյան, Հակոբ Հակոբյան), շամպայն, գինի ու օղի (Վերսանդիկ Հակոբյան, Արամայիս Գրիգորյան) արտադրող ընկերությունների սեփականատերերն ու դրանց հետ փոխկապակցված անձինք: Ասել է թե՝ տվյալ դեպքում գործ ունենք ոչ թե հակաճգնաժամային ռացիոնալ քայլի, այլ սեփական բիզնեսի թեկուզ սահմանափակ, բայց այնուամենայնիվ ընդլայնման համար արված նախաձեռնության հետ: Ուշագրավ է, որ այս օրինագծի համահեղինակների թվում են նաև Հրանտ Վարդնյանի երկու պատգամավոր որդիները՝ Կարենն ու Միքայելը: Առաջին հայացքից այս փաստը տարակուսելի է, քանի որ վերջիններս ընդգրկված չեն ալկոհոլային խմիչքների բիզնեսում: Մինչդեռ այն ևս բացատրություն ունի. այս կազմով հեղինակային խումբը մեկ այլ օրենսդրական նախաձեռնություն ևս ներկայացրել է՝ առաջարկելով փոխել նաև ծխախոտի վրա սահմանված ակցիզային հարկի դրույքաչափերը: Այստեղ ևս գործ ունենք նույն բնույթի խնդիրների հետ: