Ձեր վստահելի աղբյուրը

Նախօրեին ԵԽ ԽՎ պաշտոնական կայքում զետեղվեց ԵԽ Մոնիտորինգի հանձնաժողովի նիստի որոշումը` «Հայաստանի կողմից Վեհաժողովի 1609 և 1620 բանաձևերի կատարման մասին» բանաձևի նախագիծը: Թվում էր թե` դրանից հետո Հայաստանի ներքաղաքական դիսկուրսում գնահատականներն ավելի առարկայական, սթափ ու ռացիոնալ կլինեին: Ի՞նչ ունենք դաշտում: Իշխանությունը, կարծես թե, չի թաքցնում, որ զարգացումների նման ընթացքն անսպասելի է եղել իր համար: Նույնիսկ` հավանաբար, որոշակի տրամադրությունների մեջ, իրեն ինչ-ինչ հայտարարություններ է թույլ տալիս: Օրինակ Գալուստ Սահակյանի` «մուսուլմանական աշխարհի հետ սերտանալու», ու Արամ Սաֆարյանի` «Մարտի 1-ի դեպքերն ուսումնասիրող հանձնաժողովը լուծարելու» և մի շարք այլ հայտարարություններ: Այս առումով հարկ է նկատել, որ երկրի բարձրագույն իշխանությունն, ի պատիվ իրեն, առայժմ զուսպ է և զերծ է մնում օպերատիվ արձագանքներից: Այլ կերպ ասած` Հայաստանի իշխանությունները փորձում են վերլուծել իրավիճակը, ծանրութեթև անել բոլոր գործոնները, որից հետո միայն արձագանքել ու ներկայացնել անելիքները:

Իսկ ի՞նչ կա ընդդիմության դաշտում: Այստեղ գերիշխողը զգացմունքներն են: Արդեն երկու օր է բարձրաձայնվում է «փայլուն հաղթանակի», «ի շահ Հայաստանի որոշման» և նման կարգի այլ պնդումների մասին, որոնց իրավացիությունն, անկեղծ ասած, խիստ կասկածելի է: Կարծում ենք, ընդդիմությունը ևս իրավիճակը սթափ գնահատելու մարտահրավերի առաջ է: Սրան կվերադառնանք ամփոփման մեջ: Մինչ այդ ներկայացնենք մեր դիտարկումները, որոնց մասին լավ կլիներ, որ խորհեին նաև թե հայրենի քաղաքական գործիչները (տվյալ դեպքում դիմադիր, թե ընդդիմադիր, տարբերություն չկա), և Հայաստանի յուրաքանչյուր քաղաքացի, ով մտահոգ է այս երկրի ճակատագրով ու առկա մարտահրավերներով: Առաջինն անշուշտ այն իրողությունն է, որ Մոնիտորինգի հանձնաժողովի որոշումն ընդամենը առաջարկ է` նախագիծ, որը եթե անգամ հաստատվի էլ, ապա դա տեղի կունենա առնվազն մեկ ամսից: Այս պարագայում միանգամայն անհասկանալի է իշխանության առանձին ներկայացուցիչների խուճապն, և առավել ևս` ընդդիմության անտեղի էյֆորիան: Բնականաբար` մեկ ամիսն այնքան էլ երկար ժամանակ չէ, բայց չենք կարող չհամաձայնվել արտգործնախարար Էդուարդ Նալբանդյանի հետ, որ այս ժամանակահատվածում հնարավոր է տեղի ունենան իրադարձություններ, որոնք կարող են բեկում մտցնել ողջ գործընթացի մեջ: Ավելին` այն ակնկալիքը, որն ամրագրվել է բանաձևի նախագծում (իրավիճակի փոփոխություն արձանագրելու համար, իհարկե), կարելի է բավարարել անգամ երկու-երեք օրում: Հետևաբար` անհասկանալի է, թե ինչ խառնաշփոթի կարիք կա, երբ օրակարգում դրված է ընդամենն աշխատանքային փաստաթուղթ, այլ ոչ` վերջնական դատավճիռ: Երկրորդ դիտարկումն այն է, որ կատարվածն ընդդիմությունն անթաքույց ուրախությամբ ներկայացնում է որպես իր վերջին մեկ տարվա հետևողական աշխատանքի արդյունք` «փայլուն հաղթանակ»: Իհարկե, դժվար է պնդել, թե ընդդիմությունը ոչինչ չի արել նման «արդյունքի» հասնելու համար: Միևնույն ժամանակ էլ իրականացված աշխատանքի ողջ բեռը նրանց ուսերին թողնելը ևս, կարծում ենք, ճիշտ չէ: Ավելին` լուրջ կասկածներ կան, որ նման որոշումների կայացման գործում էական նշանակություն են ունենում ոչ այնքան խնդրո առարկա հիմնախնդիրները, որքան քաղաքական, աշխարհաքաղաքական, հաճախ նաև նեղ անձնական շահերն ու կոնյուկտուրան:

Վստահ ենք, որ և ընդդիմության, և իշխանության ներսում այս իրողությունը լավ են գիտակցում: Հակառակ պարագայում` անցնող ութ-ինը ամիսների ընթացքում չէին լինի այն վայրիվերումները, երբ եվրոկառույցների ու միջազգային հանրության «երկակի ստանդարներով առաջնորդվելու» կոնցերտը կատարելիս առաջին ջութակն անցնում էր մեկ ընդդիմությանը, մեկ իշխանությանը` կախված այն հանգամանքից` թե կոնկրետ ում քիմքին էր հաճելի ԵԽ այդրոպեական դիրքորոշումը: Հարկ է նկատել, որ արդեն այսօր ընդդիմությունը, որը բավականին հաճախակի դժգոհել է թե եվրոդիտորդների, թե եվրոկառույցների անաչառությունից, կանխատեսում է, թե եթե հանկարծ բանաձևն այս տեսքով չընդունվի, ուրեմն ԵԽ-ն անսկզբունքային է: Այնպիսի տպավորություն է, թե կյանքը կանգ է առել, և ԵԽԽՎ-ի նիստը պետք է սկսվի այն կետից, որտեղ ավարտվել է Հանձնաժողովի նիստը: Ասել կուզենք, օրակարգում առկա որոշումը ոչ թե որևէ մեկի գործուն ջանքերի արդյունքն է, այլ` այպես ասած, կոկտեյլ է, որտեղ միմյանց են խառնված Հայաստանի ներքին խնդիրները, իրավիճակը, իրավիճակը հանգուցալուծելու հեռանկարները, տարբեր անձանց, պետությունների ու կառույցների շահերը, ինչպես նաև նման որոշում կայացնողների անձնական մոտիվները: Ճիշտ է` արդեն որաշման առկայության դեպքում այնքան էլ էական չէ, թե հնարավոր 80 պատգամավորից քանիսն են մասնակցել Հայաստանի հարցով նիստին ու քանիսն են կողմ քվեարկել որոշմանը, այնուամենայնիվ խնդիրը ճիշտ հասկանալու համար սա բավականին կարևոր էլեմենտ է: Կարևոր է նաև այն, թե ինչ ելույթներ են հնչել նիստի ժամանակ, ինչ շեշտադրումներ են եղել, և հատկապես հասկանալ` ովքեր ու ինչու են կողմ քվեարկել:

Գալով մեր դիտարկումներին` անդրադառնանք գլխավոր հարցադրմանը` ինչ հետևանք կունենա այս որոշումը, ավելին` բանաձևի հնարավոր ընդունումը Հայաստանի վրա: Պատասխանն այս դեպքում միանշանակ է` բացասական: Թեև ընդդիմության տարբեր գործիչներ անհեռատեսորեն պնդում են, թե հնարավոր սանկցիաները վերաբերելու են միայն իշխանությանը: Ավելին` հայ ազգային կոնգրեսը մի ամբողջ հայտարարություն է տարածել, որտեղ նշել է, թե «Հայաստանին ձայնից զրկելը վնաս չէ Հայաստանին ու նրա ժողովրդին», «բանաձևն ուղղված է Հայաստանում գործող ռեժիմի դեմ»: Բայցևայնպես, հիմնավոր մտավախություն ունենք, որ ցանկացած դեպքում (անկախ սանկցիաներ կիրառելու դրդապատճառներից) պատժամիջոցները վնասելու են թե իշխանությանը, թե հասարակությանը, և ամենագլխավորը` ընդդիմությանը: Այն, որ Հայաստանին ձայնից զրկելը պատժամիջոց է, կարծում ենք, երկար հիմնավորելու կարիք չկա: Հարկ է ընդամենը փաստել, որ նման սցենարով զարգացման դեպքում այն ուղղակի պրոյեկտվելու է մեր երկրի սոցիալ-տնտեսական առանց այն էլ ոչ այնքան բարվոք մակարդակի վրա: Բնականաբար` այն շոշափելի կլինի Հայաստանի յուրաքանչյուր քաղաքացու համար, անգամ եթե նա ընդդիմադիր հայացքներ ունի:

Այստեղ հատուկ ցանկանում ենք կանգ առնել ընդդիմության հնարավոր ձեռքբերումների ու կորուստների վրա: Խնդիրն այն է, որ մեր խորին համոզմամբ` հայաստանի նկատմամբ սակցիաների կիրառումից ամենից շատ տուժելու է ընդդիմությունը: Նախ` պատմությունը ցույց է տալիս, որ «ժողովրդավարական վիճակի» համար մի երկրի կողմից մեկ այլ երկրի նկատմամբ կիրառվող սակցիաներն ամենևին էլ էֆեկտիվ չեն` Կուբան 50-ամյա շրջափակման արդյունքում չի դադարել բռնապետություն լինելուց, նույն կերպ Իրանը շուրջ 30-ամյա սանկցիաների հետևանքով ավելի բաց չի դարձել: Ավելին` ստեղծվել է մի վիճակ, որ սանկցիաների առկայության պարագայում աշխարհը չի կարողանում հարաբերություն հաստատել Իրանի հետ ու համագործակցության միջոցով խոչընդոտել նրա սպառնալիք դառնալու գործընթացին (խոսքը միջուկային ծրագրի մասին է): Ասել է թե` սանկցիաներն առավելապես օգնում են բարձրացված խնդիրների խորացմանը, այլ ոչ` հաղթահարմանը: Եթե ընդդիմությունը գտնում է, որ մեր երկրի իշխանությունները բարեփոխում անելու, իրավիճակը հանգուցալուծելու կամք չունեն (նշենք, որ մեր կարծիքով` չնայած առկա որոշ խնդիրներին, օրվա իշխանություններն այնուամենայնիվ այդ վճռականությունն ունեն), ապա ոչ մի երաշխիք չկա, որ սանկցիա կիրառելուց հետո այն ինչ-որ տեղից կլինի, ու կստացվի այնպես, որ այդուհետ կարող է ավելի անկաշկանդ գործել, ինչը, բնականաբար կսահմանափակի ընդդիմության գործունեության շրջանակներն ու հնարավորությունները:

Եվ ամենակարևորի մասին: Որևէ մեկը կարող է երաշխավորել որ Հայաստանի նկատմամբ հնարավոր պատժամիջոցների դեպքում իշխանությունները կդադարեն` ընդդիմության բնորոշմամբ քաղաքական հետապնդումները: Այստեղ, կարծում ենք, ընդդիմությունը լուրջ մարտահրավերի առաջ է կանգնած: Այսպես, ինչպիսի՞ն կլինի նրանց վերաբերմունքը, եթե Հայաստանը ենթարկվի պատժամիջոցների, միևնույն ժամանակ` բանտարկված գործիչներն ազատ չարձակվեն: Պատրա՞ստ են նրանք սրան: Դժվար թե: Մինչդեռ անթաքույց հիացմունք են արտահայտում Հանձնաժողովի որոշման նկատմամբ ու հույս են տածում, թե բանաձևը կընդունվի: Ավելին` խոսում են «փայլուն հաղթանակի» մասին: Ի՞նչն են հաղթել: Գոնե մեզ համար այս հարցի պատասխանն ակնհայտ չէ: Ի վերջո, վերջին մեկ տարում ընդդիմությունն իր պայքարում հրապարակավ երկու նպատակ է առաջ քաշել` ընտրություններում հաղթանակը, քաղբանտարկյալներին ազատ արձակելը: Բնական է, որ սանկցիաների կիրառումը ոչնչով չի նպաստելու այս նպատակների իրականացմանը: Իսկ գուցե՞ ընդդիմությունն ունի մեկ այլ` ոչ հրապարակային նպատակ: Չենք կարող ոչինչ ասել: Կարող ենք պնդել ընդամենը, որ Հայաստանում առկա խնդիրների լուծման համար սանկցիաներն օգտակար լինել չեն կարող: