Ձեր վստահելի աղբյուրը

Փետրվարի 12-ին Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանը «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցության համագումարում ունեցած ելույթում հայտարարեց. «Լեռնային Ղարաբաղի ժողովուրդն ունի ինքնորոշման իրավունք, և այն կյանքի է կոչել: Լեռնային Ղարաբաղը չի կարող Ադրբեջանի մաս կազմել. դրա համար չկան ոչ իրավական, ոչ պատմական հիմքեր, և որ ամենակարևորն է` չկա Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության քաղաքացիների ցանկությունը»: Միևնույն ժամանակ հանրապետության նախագահն, ներկայացնելով Հայաստանի դիրքորոշմանը, վերստին հայտարարեց, որ հակամարտության խաղաղ կարգավորումն այլընբտրանք չունի: «Միակ ճանապարհը բանակցություններն են, և ովքեր փորձում են այս բանակցությունները ներկայացնել որպես սակարկություն, նրանք խորապես սխալվում են գոնե մի շատ պարզ պատճառով, որովհետև Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը` մեր հայրենի հողը գին չունի, իսկ եթե գին չունի` սակարկելն անիմաստ է»,- ընդգծեց նախագահը` նկատելով, որ Հայաստանը բանակցություններին մասնակցում է մեկ նպատակով` հասնել նրան, որ միջազգային հանրությունը ճանաչի ԼՂՀ քաղաքացիների ինքնորոշման իրավունքի ազատ իրացման փաստը:

Սերժ Սարգսյանն այս հայտարարությունը, թերևս առաջին հերթին, արեց Հայաստանի ներքաղաքական պրոցեսների համատեքստում` հավանաբար, նպատակ ունենալով փարատել հայաստանյան ընդդիմության կողմից շրջանառության մեջ դրված այն խոսակցությունները, թե իբր, արտաքին քաղաքականության մեջ վերջերս Հայաստանի գրանցած հաջողությունները ԼՂ հիմնահարցում ինչ-ինչ պայմանավորվածությունների արդյունք են (ինչն, ըստ էության, հասավ նպատակակետին): Սակայն դժվար էր հավատալ, որ նախագահի այս հայտարարությունը կման առանց ադրբեջանական կողմի բուռն արձագանքի:
Արձագանքը չուշացավ: Այն ինտենսիվ էր, բազմաշերտ` նախորդիվ բազմիցս հնչեցրած շեշտադրումներով, միևնույն ժամանակ` հակասական:

Այսպես, առաջին արձագանքը ստացվեց ադրբեջանական ԱԳՆ-ից: Ոչ անհայտ Խազար Իբրահիմը հայտարարեց, թե «և իրավական, և պատմական տեսանկյունից Լեռնային Ղարաբաղը Ադրբեջանի մասն է, և դա ճանաչված է միջազգային հանրության կողմից»: Ավելին` ադրբեջանցի պաշտոնյայի վստահեցմամբ` «Լեռնային Ղարաբաղի ժողովուրդ» (Հայաստանի նախագահն իրականում ասել է «ԼՂՀ քաղաքցիներ») հասկացություն չկա, կա միայն «Լեռնային Ղարաբաղի ժողովուրդ» հասկացություն, ԼՂ կարգավիճակն էլ կլինի այնպիսին, ինչպես ամրագրված է Ադրբեջանի սահմանադրության մեջ:

Հարևան երկրից երկրորդ ազդակը եկավ այն լուրի հետ, ըստ որի հայտնի դարձավ, որ Իլհամ Ալիևը մասնակցել է Միխայիլ Գուսմանի` «Իշխանության բանաձև» («Формула власти») հաղորդաշարին: Ադրբեջանական գործակալությունները, բնականաբար ոչ առանց հաղորդման հեղինակի թույլտվությամբ, արդեն այսօր շրջանառության մեջ դրեցին Իլհամ Ալիևի հարցազրույցի` Լեռնային Ղարաբաղի թեմային վերաբերող հատվածները (հաղորդման պրեմիերան նախատեսված էր միայն փետրվարի 14-ին): Ինչևէ:

«Ես համաձայն եմ, որ որոշակի առաջընթաց կա: Ես նույնիսկ կասեի` որոշակի հույսեր կան, որ հակամարտությունը կարող է խաղաղ ճանապարհով լուծվել: Մեր հավատարմությունը բանակցային գործընթացին այն գլխավոր փաստարկն է, որը վկայում է մեր կառուցողական լինելու մասին: Այլապես մենք հարցն այլ ձևով կլուծեինք: Այն պահին, երբ մենք կհասկանանք, որ բանակցություններն անիմսատ են, հավանաբար, որոշիչը կդառնա հակամարտության կարգավորման այլ ուղիների որոնման հարցը: Սակայն մենք գտնում ենք, որ բանակցային գործընթացի ռեսուսրները սպառված չեն»,- ասել է Իլհամ Ալիևն ու խոսել Ադրբեջանի ռազմա-արդյունաբերական համալիրի «նվաճումների», բանակի «պրոֆեիսոնալիզմի», ռազմական ծախսերի մասին: Նա վստահեցրել է, թե կշարունակեն պահպանել ու ավելացնել ռազմական կարիքների վրա հատկացվող միջոցների չափերն, քանի դեռ «հողերը չեն վերադարձրել»: Ավելին` Ադրբեջանի նախագահը վստահեցրել է, որ եթե պատերազմի տարիներին իր երկիրն ունենար այնքան ռազմական ներուժ, որքան այսօր, ոչ մի երկիր չէր կարողանա ռազմի դաշտում իր կամքը թելադրել Ադրբեջանին: Նա ևս իր հերթին նկատել է, թե հարցի լուծումը տեսնում է միայն Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության պահպանման մեջ` միջազգային իրավունքի նորմերի հիման

Նախագահ Սերժ Սարգսյանի հայտարարությանն ի պատասխան ադրբեջանական արձագանքների երրորդ ալիքը պայմանավորված էր ԼՂ հարցով ԵԱՀԿ ԽՎ հատուկ ներկայացուցիչ Գորան Լենմարկերի` այդ երկրում ունեցած հանդիպումներով: Այդ մեկնաբանություններից հիշատակման է արժանի Ադրբեջանի խորհրդարանի փոխխոսնակ Բախար Մուրադովայի ձևակերպումը, ով հայտարարել է, թե իր երկիրը բավարարված չէ ԼՂ հարցով բանակցությունների արդյունքներից:

Այս փաստերը շարադրելուց հետո անշուշտ կարող էինք կանգ առնել դրանց քննարկման վրա ու պարզել` ինչո՞ւ և ո՞ւմ համար են դրանք արված: Իմիջիայլոց հարցադրումները բավականին շատ են: Այսպես, Խազար Իբրահիմը պնդումներից այնպիսի տպավորություն է ստեղծվում, թե հարցն արդեն իսկ լուծված է` «ժողովուրդ» չկա, Լեռնային Ղարաբաղն Ադրբեջանի մի մասն է: Հարց է առաջանում` այդ դեպքում ինչի՞ շուրջ բանակցում իր երկրի ղեկավարը, դեռ հարցը խաղաղ ճանապարհով լուծելու հույս էլ ունի: Տիկին Մուրադովան էլ իր հերթին դժգոհություն է հայտնում բանակցությունների արդյունքներից, այն դեպքում, երբ Ալիևը նույն օրը հայտարարել է, թե առաջընթաց կա և ինքը բանակցային ռեսուրս տեսնում է:

Հարցերի մի ամբողջ շարան կարելի էր պատրաստել նաև Ադրբեջանի զինուժի իրական հնարավորությունների խնդրի շուրջ` կասկածի տակ առնելով ինչպես դրանց պորֆեիսոնալիզմն ու միջազգային չափանիշների համապատասխանությունը, այնպես էլ հատկացված «ահռելի» գումարների ծախսման արդյունավետությունը: Սակայն մեր խնդիրը տվյալ դեպքում այդ չէ: Առաջին հերթին` որովհետև վստահ ենք, որ այդ հայտարարություններն արվել են ներքին սպառման համար, սեփական ժողովրդին «դուխ» տալու համար: Հավանաբար, պետք էր այս փուլում «բազե»-ի կեցվածք ընդունել, որպեսզի ադրբեջանական ռազմատենչության միֆը չփլուզվի, ինչի վտանգն իրապես առկա էր այն բանից հետո, երբ Մյունխենում Սերժ Սարգսյանը ուղղակի հասկացրեց, որ պատերազմի սպառնալիքով Հայաստանին որևէ պահանջ պարտադրելն անիմաստ է:

Սույն հրապարակման նպատակը մեր այն պնդման վերահաստատումն է, որ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության լուծում այս փուլում հնարավոր չէ: Առաջին հերթին` երկու երկրների հասարակությունների` որևէ լուծման պատրաստ չլինելու պատճառով (գլոբալ ու ռեգիոնալ խաղացողների շահերի գործոնը մի կողմ ենք դնում): Այս մասին մեր տեսակետը ներկայացրել ենք մեր նախորդ հրապարակման մեջ (տես` 19:32 09/02/2009, ՆՈՐ ՄՈՏԵՑՈՒՄ ՀԱՐԱՎԿՈՎԿԱՍՅԱՆ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆԸ՝ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՆԵՐԿԱՅԱՑՐԱԾ ՄՈԴԵԼՈՎ):

Հասկանալի է, որ լուծում չլինելու պարագայում հակամարտության կողմերի հայտարարությունները, որոնք բնականաբար իրարամերժ են, ընդամենը պետք է ներքաղաքական պրիզմայով դիտարկել: Կարծես թե, և Ադրբեջանում, և Հայաստանում դրա կարիքը կա: Բաքվի խնդիրները մեզ քիչ են հուզում, ուստի անդրադառնանք հայկական քաղաքական պրոցեսներին: Վերջին մեկուկես տարվա ընթացքում իշխանությունների հետ տոտալ հակադրության մեջ գտնվող ընդդիմությունն իր պայքարը կառուցում է այն տրամաբանության վրա, որ Հայաստանի իշխանություններն արտաքին ճակատում որևէ հաջողություն գրանցելու ռեսուրս չունեն, և այդ համատեքստում ժամանակ առ ժամանակ անհրաժեշտություն է առաջանում շահարկել Լեռնային Ղարաբաղի հարցը (ի դեպ, այդ մոտեցումը տարբեր շեշտադրումներով, կարելի է վերագրել վերջին 10 տարվա ընթացքում Հայաստանում եղած բոլոր ընդդիմություններին): Սխեման հետևյալն է` եթե ինչ-որ բան հաջողվել է ստանալ, կնշանակի ինչ-որ բան էլ զիջվել է, և քանի որ Երևանը ոչինչ չունենալով կարող էր զիջել միայն Լեռնային Ղարաբաղի հարցում կնշանակի, հենց այդպես էլ եղել է: Այս տրամաբանությունն էր առկա ԵԽԽՎ-ում Հայաստանի հարցի վերջին քննարկումներից առաջ և հետո, այսպիսի տրամաբանություն կա հայ-թուրքական շփումների հարցում, երբեմն-երբեմն այսպիսի շեշտադրում է նկատվում նաև տնտեսական ոլորտի խնդիրների դեպքում: Մինչդեռ ամեն անգամ ստիպված ենք լինում հետահայաց գնահատել ու տեսնել, որ մտավախություններն անտեղին էին: Հետևաբար` դրանք անտեղին են նաև այսօր, երբ, կարծես թե, փորձէ արվում հարցը շահարկել մեկ այլ կոնտեքստում` մարտի 1-ին նախատեսված հանրահավաքին ընդառաջ ապահովել բողոքի անհրաժեշտ ռեսուրս: Կարծում ենք, Հայաստանի նախագահի հայտարարությունը, որն իրականում պարզաբանում էր` ուղղված հայ հանրությանը, հենց այս համատեքստում էր:

Ընդսմին` Հայաստանի ու Ադրբեջանի պաշտոնյաների փոխադարձ հերքող հայտարարությունները արտահայտում են և միաժամանակ բավարարում են հասարակական տրամադրությունները և երկուստեք չեն տեղավորվում փոխզիջումների տրամաբանության մեջ: Հետևաբար` հակամարտության շուտափույթ լուծման մասին լավատեսական գնահատականները խիստ չափազանցված են:

Վերջում հարկ ենք համարում մեր ընթերցողներին ներկայացնել փորձագիտական գնահատականներ, որոնք հնչել են այսօր, աշխարհի տարբեր ծայրերում, սակայն համընկնում են մեր տեսակետին:


Արիել Քոհեն, ԱՄՆ «The Heritage Foundation»-ի փորձագետ. «Կա բավականին բարդ ու դանդաղ դիվանագիտական գործընթաց, սակայն ես լավատես լինելու որևէ պատճառ չեմ տեսնում: Ցավոք սրտի, ես թռիչքի հնարավորություն չեմ տեսնում, քանի որ երկու կողմերն էլ բավականին կոշտ դիրքորոշում են որդեգրել: Ավելին` Հայաստանի դիրքորոշումն ուժեղանում է այն հանգամանքով, որ այն կարգավորում է հարաբերությունները Թուրքիայի հետ»:

Գորան Լենմարկեր, ԵԱՀԿ ԽՎ ԼՂ հարցով ներկայացուցիչ. «Երեք տարի առաջ ես զեկուցեցի այն մասին, որ հակամարտությունը լուծելու ոսկե հնարավորություն կա: Այդ հնարավորությունն այսօր էլ կա: Բայց հայտնի չէ` երկար կլինի՞: Հնարավորությունից զատ կան նաև լուծման ուղիներ: Այդ ուղին որոշակի զիջումներով խաղաղությունն է»:

Վլադիմիր Ժարիխին, ՌԴ ԱՊՀ երկրների ինստիտուտի փոխտնօրեն. «Կոշտ հայտարարությունները խաղի կանոններով են թելադրված: Ոչ ոք չի զիջում ոչ այստեղ, ոչ այնտեղ: Ցանկացած նման փոխզիջում երկու կողմերի հասարակություններում էլ կդիտվի որպես պարտություն: Ուստի, խաղաղ կարգավորման հասնելու համար անհրաժեշտ է, որ երկու երկրներում էլ լինեն չափազանց ուժեղ իշխանություններ, որոնք կգնան հասարակության համար ապրիորի անընդունելի փոխզիջումների: Առայժմ նման բան հնարավոր չէ»: