Ձեր վստահելի աղբյուրը

Panorama.am-ի հարցազրույցը Լրատվամիջոցների կովկասյան ինստիտուտի տնօրեն, քաղաքագետ Ալեքսանդր Իսկանդարյանի հետ:

-Պարոն Իսկանդարյան, նախորդ շաբաթվա վերջին ԱՄՆ Պետքարտուղարությունը հրապարակեց Մարդու իրավունքների մասին տարեկան զեկույցը, որտեղ Լեռնային Ղարաբաղի վերաբերյալ ոչ հայանպաստ ձևակերպում էր տրված: ԱՄՆ-ը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ է: Ի՞նչ եք կարծում` նման գնահատականներ հնչեցնելը նորմալ է միջմորդ երկրի պարագայում:
-Ես չգիտեմ` ինչ ասել է «նորմալ»: Ես գիտեմ, որ Ադրբեջանը ճանաչված երկիր է, իսկ Լեռնային Ղարաբաղը` չճանաչված: Եվ դա փաստ է, որն ազդում է այն բանի վրա, թե ինչպես են վերաբերում այս հակամարտությանը մյուս պետությունները: ԱՄՆ-ն պետություն է: Ոչ թե անկախության համար պայքար մղող կազմակերպություն, այլ` պետություն: Խնդիրն այդ չէ: Խնդիրն այն է, որ կան որոշ բաներ, որոնք չասվել չեն կարող: Կա որոշակի ժառանգորդություն, և այն, ինչ այդտեղ գրված է, գրված էր նաև մեկ տարի առաջ: Դա ինչ-որ ավանդույթ ունի արդեն: Հասկանալի է` այդ ավանդույթն ինչի հետ է կապված: Այն առաջին հերթին կապված է այն բանի հետ, որ Ադրբեջանը միջազգայնորեն ճանաչված պետություն է, և նույն ամերիկացիները միշտ էլ ասել են, որ այդ երկիրը ճանաչում են այդ սահմաններով: Գուցե դա ինչ-որ այլ բաների հետ էլ է կապված: Օրինակ, ասենք` քարտեզի վրա Ադրբեջանի ունեցած դիրքով: Սակայն գերագնահատել սա ու մտահոգվել, թերևս չարժե, որովհետև իրականում ոչինչ էլ չի պատահել: Ես չգիտեմ, կարո՞ղ է այս հարցով զբաղվող որևէ մասնագետ լինել, ով այլ տեքստ էր սպասում: Եթե հինգ օր առաջ մոտենայիք այս հարցով զբաղվող ցանկացած քաղաքագետի, նա ի՞նչ է, ձեզ պետք է ասեր, որ այլ տեքստ է հնարավոր: Սա շատ բնական է:

-Բոլոր դեպքերում եղած ձևակերպումը չի համապատասխանում պաշտոնական Երևանի տեսակետին: Հնարավո՞ր է, որ Հայաստանն ինչ-որ կերպ ազդի` եղած ձևակերպումը փոխելու համար:
-Կարո՞ղ է արդյոք Հայաստանն ազդել: Տեսականորեն, եթե այդ ձևակերպումները համարենք շատ կարևոր, եթե կենտրոնացնենք պետական ապարատը, եթե ուղղորդվի արտաքին քաղաքականությունը, և այլն, և այլն, ապա հնարավոր է ինչ-որ կերպ ազդել: Գործնականո՞ւմ, իհարկե, Հայաստանի ազդեցության հնարավորություններն այդ հայտարարության փոփոխության վրա այդքան էլ մեծ չեն: Բայց, պետք է հաշվի առնել, որ գործնականում այս փաստաթուղթն այնքան էլ կարևոր չէ: Կան բաներ, որոնք փոխել հնարավոր չէ: Մենք հաղթել ենք Ղարաբաղյան պատերազմում, և Ղարաբաղի տարածքը կառավարում են հայերը, այլ ոչ` ադրբեջանցիները: Այդպես ստացվել է: Դրա դիմաց, անհրաժեշտ է վճարել ինչ-որ հայտարարություններով, ձևակերպումներով, որոնք էլի կլինեն: Այլ կերպ չի լինում: Ավելին` արտասովորն այն չէ, որ այդպիսի հայտարարություններ կան: Արտասովորն այն է, որ
ա/ դրանք այդքան թույլ են,
բ/ դրանք այդքան էլ շուտ չսկսվեցին, որովհետև 1994 թվականից հետո կար մի ժամանակահատված, երբ հնարավոր էր լինում ոչ միայն հետ պահել այդպիսի հայտարարություններից, այլև` կային լուրջ փաստեր` 907-ը ուժի մեջ էր: Այլ բան ասեմ, ընդհուպ մինչև այսօր, եթե ես չեմ սխալվում, Ղարաբաղն աշխարհում միակ չճանաչված երկիրն է, որին ԱՄՆ-ն օգնություն է հատկացնում առանձին տողով: Ես հասկանում եմ, որ ցանկալի է պերֆեկցիոնալիզմը, այն, որ ընդհանրապես ամեն ինչ լավ լիներ, որ ես միաժամանակ և խելոք լինեի, և գեղեցիկ, և երիտասարդ, և հարուստ, և այլն, ր այլն: Այսինք, ցանկանում ենք, որ Ղարաբաղը մերը լինի, նրան շրջապատող տարածքներն էլ, որ Ադրբեջանը չբողոքի, ոչ ոք ոչինչ չասի, և տարածքային ամբողջականություն բառը ոչ ոք երբեք չարտասանի, և որպեսզի բոլորը «մեր կողմից» լինեն: Բայց այդպես չի լինում:

-Ի՞նչ եք կարծում, պաշտոնական Երևանը որևէ կերպ պե՞տք է արձագանքի այս զեկույցին ու հատկապես այդ ձևակերպմանը:
-Կա երկու մոտեցում: Մեկը, որ դիվանագիտական տեխնոլոգիաներով նմանատիպ հայտարարություններին արձագանքում են, կամ որ ոչինչ էլ չեն անում: Երկուսն էլ հնարավոր է: Քրեստոմատիկ օրինակ է Իսրայելը, որն ապրել է այնպիսի ժամանակներ, երբ արձագանքում էր ցանկացած հայտարարության, բայց և եղել են ժամանակներ, երբ ընդհանրապես չի արձագանքել նմանատիպ հայտարարություններին: Ես չեմ ասում` ո՞րն է ճիշտ: Դա դիվանագիտական ռազմավարության հարց է: Քաղաքականության, դիվանագիտության մեջ հնարավոր է գործողության ցանկացած ձև: Կարևորը նպատակն է` ի՞նչ ենք մենք ուզում: Ի՞նչն է ցանկալի: Ինչի՞ ենք ուզում հասնել: «Մենք» ասելով նկատի ունեմ Հայաստանը: Այն ուզում է հասնել նրան, որ ԱՄՆ-ն ամբողջապես աջակցի՞ Ղարաբաղին: Այն ուզում է, որ ԱՄՆ-ն նույն հարթությա՞ն վրա դնի Ադրբեջանին ու Ղարաբաղի: Դա հնարավո՞ր համարում է: Եթե այո, ապա հնարավո՞ր է հասնել դրան հենց այդ միջոցով: Արդյոք մենք ուզում ենք, որ Ամերիկան այսօր մեզ լավ վերաբերվի, թե մենք ուզում ենք ավելի շատ սկանդալություն, և այլն, և այլն: Ադրբեջանն, օրինակ, շատ սովորական է գործում: Այն ավել շատ սկանդալություն է ուզում, այն ուզում է տեղեկատվական փուչիկ սարքել: Հասկանալի է` ինչու: Որովհետև Ադրբեջանը ճանաչված երկիր է, իր համար դա ավելի հեշտ է, այտեդ հեշտ է գործելը, քանի որ նրա ճանաչված լինելն ինքնին աշխատում է իր օգտին, և ամենևին էլ պարտադիր չէ, որ այդ ուղղությամբ ինչ-որ բան արած լինի: Օրինակ բերեմ: Երբ Հայաստանը հաճախ փորձում է ինչ-որ կերպ ազդել Թուրքիայի վրա: Երբ մենք տեսնում ենք, որ մեզ մոտ չի ստացվում, որովհետև մենք փոքր պետություն ենք, փորձում ենք այլ` օրինակ եվրոպական երկրների լոբբինգն օգտագործել: Երբեմն ստացվում է, երբեմն` ոչ: Այսպես, այն պահից սկսած, երբ Թուրքիան սկսեց Եվրոպայի անդամակցության շուրջ բանակցությունների գործընթացը, Եվրոպայում մի միտում ի հայտ եկավ` եվրոպական միջին խավը դեմ դուրս եկավ ԵՄ-ին Թուրքիայի անդամակցությանը: Եվ դա արտացոլվեց քաղաքական հարթության մեջ, օրինակ` Ֆրանսիայում և Հոլանդիայում: Որոշ հայեր մտածում են, որ այն ինչ եղավ Ֆրանսիայի ու Հոլանդիայի պարագայում, կապված էր հայերի, հայերի նկատմամբ վերաբերմունքի հետ, մինչդեռ իրականում դրանք կապված էին Թուրքիայի հետ: Դա ինչ-որ բնական լոբբի, «քամի» էր, որ մենք չէինք ստեղծել, բայց որը ծառայում էր մեզ: Ահա, այս իմաստով Ադրբեջանը կարող է օգտագործել այդպիսի քամիները: Ես չեմ կարծում, որ այն ինչ տեղի է ունեցել, Ադրբեջանի նախաձեռնությամբ է եղել: Գուց ինչ-որ ազդեցություն եղել է, բայց ոչ` որոշիչ: Ի՞նչ կարելի է անել: Կախված է այն բանից` ի՞նչ նպատակ ունենք: Կարելի է հայտարարություն անել: Հայտարարությունն իր հերթին կարող է լինել ավելի կամ պակաս աղմկոտ: Կարող է դրան արձագանքել քաղաքացիական հասարակությունը: Ձևերը տարբեր են:

-Պարոն Իսկանդարյանը, ի՞նչ եք կարծում, այս փաստաթուղթը Հայաստանում ներքաղաքական նպատակներով կօգտագործվի՞, կշահարկվի՞, թե` ոչ:
-Մեղք կլիներ դա չօգտագործել: Այն կօգտագործվի, և դա նորմալ ու տրամաբանական կլինի: Ղարաբաղի հարցը միշտ էլ Հայաստանում ներքաղաքական շահարկումների թեմա է եղել: Պետք է նկատել, որ մենք հիմա ենք այդ փաստաթղթին այդպես կարևորություն տալիս: Կարծում եմ, երկու ամիս անց այս իրադարձությունն ավելի քիչ նշանակություն կունենա: Ես արդեն բավականին մեծ եմ, և խոսակցությունն այն մասին, որ մենք կորցնում ենք Ղարաբաղը լսում եմ սկսած 1989 թվականից: Խոսակցությունն այն մասին, որ մենք կորցնում ենք Ղարաբաղը, որովհետև մենք ինչ-որ մի բան ճիշտ չենք արել, լսում եմ անգամ 1988 թվականից: Այսինքն սա մշտական է, և այդ խոսակցությունները, որպես կանոն, ներքաղաքական պայքարի բնույթով են պայմանավորված: Ես, օրինակ, կարող եմ ասել այս կամ այն ուժը կամ գործիչը ինչպես կմեկնաբանի իրողությունները` սկսած ճգնաժամից, վերջացրած քաղաքում կատարվող շինարարությամբ: Այստեղ կարևորը ոչ թե այն է` ի՞նչ է ասվում, այլ ` ո՞վ է ասում:

-Պարոն Իսկանդարյան, այս օրերին տարածաշրջանում են ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները: Նրանց այցելությունը, սովորության համաձայն, ուղեկցվում է լավատեսական հայտարարություններով, իսկ ռուս համանախագահ Յուրի Մերզլյակովն ընդհանրապես հայտարարել է, թե այցելության ընթացքում շրջանակային համաձայնագրի մի քանի կետեր են համաձայնեցվելու: Ի՞նչ եք կարծում, հնարավոր է մոտ ապագայում շրջանակային համաձայնագրի կնքումը:
- Ոչ, հնարավոր չէ: Ես չեմ տեսնում այն պատճառները, որ կարող են բերել դրան: Երբ խոսում է քաղաքական գործիչը, իսկ Մերզլյակովն անշուշտ քաղաքական գործիչ է, կարևորը ոչ թե այն է, թե ի՞նչ ասաց, այլ` որտե՞ղ ասաց, ո՞ւմ ասաց, ի՞նչ նպատակով, ե՞րբ: Բնականաբար, Մինսկի խմբում աշխատող մարդիկ պարտավոր են լավատեսություն ցուցաբերել, նրանք Իսկանդարյանը չեն: Դա իրենց խնդիրն է: Իսկանդարյանի խնդիրն այլ է` դրսից հետևել պրոցեսին և ասել այն, ինչ մտածում է իրականում: Նա կարող է սխալվել, կամ ` ոչ: Բայց եթե նա տեսնում է բացասական դրսևորումներ, ապա իր մասնագիտական պարտքից ելնելով պետք է դրանց մասին խոսի: Իսկ Մինսկի խմբի անդամը չպետք է խոսի բացասականի մասին, նա պետք է լավատեսություն դրսևորի: Ես անկեղծ լինեմ: Գտնում եմ, որ Մինսկի խումբն օգտակար է, դա որոշակի կանալ է, որը թույլ է տալիս կողմերին երկխոսության մեջ պահել: Բայց որպեսզի այդ կանալն աշխատի, որպեսզի հակամարտությունը կարգավորվի, անհրաժեշտ են ներքին ու արտաքին լուրջ փոփոխություններ, որոնք չկան: