Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Լինելով գիտության բնագավառի աշխատող և հետաքրքրված Հայաստանի գիտության զարգացման հարցերով, կիսում եմ Հայաստանի Գիտությունների Ազգային Ակադեմիայի նախագահ, ակադեմիկոս Ռադիկ Մարտիրոսյանի մտահոգությունները (http://www.panorama.am/am/education/2009/02/20/gaa/) և ցանկանում եմ իմ տեսակետներն արտահայտել այդ հարցերի շուրջ»,-ասված է Դոկտոր Ա. Միրզախանյանի նամակում, որը ներկայացնում ենք մեր ընթերցողին:

1. Անվիճելի է գիտության հսկայական դերը ցանկացած երկրի ու ժողովրդի տնտեսական զարգացման ու սոցիալական բարեկեցության գործում: Տնտեսապես զարգացած ժողովուրդը կիրթ է նաև բարոյապես: Ապրելով ու աշխատելով Շվեդիայում, կարող եմ բերել հետևյալ տվյալները: Երբ խոսում ենք Շվեդիայի տնտեսության զարգացման մոդելի մասին, անմիջապես պետք է տեսնենք այն հսկայածավալ ներդրումները, որ կատարվում է երկրի գիտության զարգացման բնագավառում: Գիտության զարգացման ու կրթության ոլորտի բարելավման կարիքների համար հատկացվում է Շվեդիայի պետական բյուջեի 13% -ը, որը իր չափով երկրորդ տեղն է գրավում՝ սոցիալական կարիքներին հատկացվող 45% երկրի բյուջեից հետո: Օրինակը առավել քան խոսուն է: Գիտության նկատմամբ այս պատասխանատվությամբ լի վերաբերմունքի գրավականը պետական սեկտորի լուրջ մասնակցությունն է երկրի տնտեսության մեջ: Պետական սեկտորը մշապես մրցակցության մեջ է մասնավոր սեկտորի հետ, դրանով իսկ պահելով իր կարգավորող դերը երկրի գիտության ու տնտեսության զարգացման բնագավռում:

2. Ըստ ԳԱԱ նախագահի, այսօր կիրառական գիտության զարգացման համար պետք է, որ եղած ճյուղային ինստիտուտները պետական բյուջեից ֆինանսավորվեն:

Այս իրավացի պահանջը հրամայական պահանջ է: Առանց պետական ֆինանսավորման, գիտություն զարգացնելու մասին խոսելն անիմաստ է: Անկախությունից հետո Հայաստանի իշխանությունները անթույլատրելիորեն անուշադրության են մատնել երկրի գիտության զարգացման խնդիրները: Մոտիկ անցյալում Հայաստանի հայությունը ուներ գիտության ու տնտեսության զարգացման նպաստավոր պայմաններ և այդ հնարավորորթյունները օգտագործեց լավագույնս: Հիմա, այդ ժամամակաշրջանի Հայաստանի գիտության կարկառուն դեմքերը կամ աշխատում են արտասահմանում՝ բարիք ստեղծելով այլոց համար, կամ տարիքի պատճառով հեռանում են ակտիվ աշխատանքից՝ թափուր թողնելով իրենց տեղը...

3. ԳԱԱ-ի նախագահի խոսքով, նոր գիտելիքները տնտեսության մեջ կիրառելու առումով մեր երկիրը այլ երկրներից բավականին հետ է ընկել…
Այս փաստը ռազմավարական իմաստով խիստ մտահոգիչ է: Չունենալով զարգացող գիտություն, կայուն տնտեսություն ու պահանջարկ ունեցող արտադրանք, հազվի թե հնարավոր լինի դիմակայել շուկայական մրցակցությանը: Հայաստանի իշխանությունները հայտարարելով, որ «պետությունը վատ տնտեսավար է», ձեռքները լվացել են ամեն մի պատասխանատվությունից և երկրի տնտեսությունը լիովին հանձնել են մասնավոր սեկտորի կամայականությանը, դրանով իսկ կորցնելով պետության կողմից կարգավորող դերը երկրի տնտեսության վրա:

4. Ըստ ակադեմիկոս Ռադիկ Մարտիրոսյանի, ճյուղային ինսիտուտները պետք է ավելի ակտիվ լինեն և մեր գործարարներին առաջարկեն մեր գիտնականների կողմից ստեղծված նոր հայտնագործությունները, որպեսզի նրանք էլ այն կիրառեն արտադրության մեջ:

Հայրենասիրական մտահոգություններով լի բարի ցանկություններ են, բայց Հայաստանի օլիգախները իրենց համար գերշահույթներ ապահովելու համար ընտրել են էքսփորթ- ինփորթի կարճ ճանապարհը: Այս բիզնեսն էլ կատարվում է բոլորիս հայտնի ու Հայաստանի համար կործանարար չափերի հասնող դիսբալանսով: Գիտության զարգացումն ու նոր հայտնագործությունները արտադրության մեջ կիռարելու ուղղությամբ պետականորեն ամրագրված գործող օրենքներ են պետք: Այս կարևոր հարցը լուծում չի ստանում զուտ այն պատճառով, որ օրենսդիր մարմինը, Հայաստանի ազգային ժողովի ավելի քան 30 տոկսը իրենք, երկիրը շահագործող մեծահարուստ օլիգարխներն են: Այս մարդիք երկրի գիտության ու ներքին արտադրության զարգացման ուղղությամբ մտահոգված չեն:

5. «ԳԱԱ նախագահ Ռադիկ Մարտիրոսյանը նշեց, որ այսօր գիտությամբ զբաղվող երիտասարդների թիվն աճում է, սակայն Հայաստանում գիտության զարգացման համար անհրաժեշտ է նոր լաբորատորիաներ և նոր սարքավորումներ...»

Այս հարցերի լուծումը ինչպես վերը նշվեց, պետականորեն ծրագրված հովանավորությամբ է հնարավոր: Այստեղ կցանկանայի որոշ մասնավոր եղանակներ առաջարկել, որոնք կարող են օգտակար լինել ընդհանուր գործին.

Սփյուռքահայության ծրագրված ու կազմակերպված մասնակցությունը Հայաստանի գիտության զարգացմանը:

Աշխարհի տարբեր երկրների համալսարաններում զգալի թվով հայ ազգի դասխոսներ ու գիտնականներ են աշխատում, որոնք տիրապետում են նորագույն գիտությունների: Այս գիտական ներուժը ինքնատիպ հնարավորություն է Հայաստանի գիտության զարգացման համար: Սփյուռքի հայրենասեր բարերարների ներդրումների միջոցով կարելի է ստեղծել մի մնայուն՝ «Հայաստանի գիտության զարգացման ֆոնդ»: Այս ֆոնդը կաշխատի Սփյուռքում ու ծրագրեր կիրականացնի Սփյուքի կողմից Հայաստնում, Հայաստանի գիտնականների հետ համատեղ:

Համառոտ կներկայացնեմ այն աշխատանքը, որը ես կատարել եմ Հայաստանում: Կարծում եմ փորձը օգտակար կլինի շատերին, ովքեր ցանկություն ունեն Հայաստանի գիտությանը օգտակար լինելու:

Լինելով Երևանի Պոլիտեխնիկական ինստիտուտի (այժմ Հայաստանի Պետական ճարտարագիտական Համալսարան, ՀՊՃՀ) սփյուռքահայ շրջանավարտ, մշտապես ունեցել եմ պարտքի զգացում ու փոխհատուցման ցանկություն:

The Royal Institute of Technology (շվեդերեն Kungliga Tekniska Högskolan/ KTH) Ստոքհոլմի Թագավորական Տեխնոլոգիական Ինստիտուտ-ի իմ դասախոսական աշխատանքներին համընթաց, մշտապես կապի մեջ եմ եղել Հայաստանի ՀՊՃՀ- ի դասախոսների ու գիտնականների հետ: Ստեղծել եմ KTH- ՀՊՃՀ միջ համալսարանական համագործակցություն:

2003թ. Պոլիտեխնիկական ինստիտուտի 70 ամյակի կապակցությամբ, KTH-ի կողմից որոշվեց հիմնադրել մի ժամանակակից լաբորատորիա: Համատեղելով իմ անձնական հնարավորություններն ու մասնագիտական գիտելիքները, մևնույն ժամանակ օգտվելով Եվրամիության գրանտներից ու Գալուստ Գյուլբենկյան հաստատության աջակցությունից, այսօր Հայաստանի Պետական ճարտարագիտական Համալսարանում աշխատում ու ուսման դասընթացներին է ծառայում ժամանակակից սարքավորումներով հագեցած մի լաբորատորիա՝ իր հարակից բոլոր միջոցներով: Տարին մի քանի անգամ դասախոսություններով հանդես եմ գալիս Երևանում: Այս լաբորատորիան գործնական կապեր ունի Երևանի ալյումինի գործարանի և մի շարք այլ հիմնարկների հետ:

Լաբորատորիայի իրականացումը հնարավոր եղավ KTH-ի ռեկտոր՝ Dr. prof. Anders Flodström-ի, ՀՊՃՀ-ի ռեկտոր ակադեմիկոս, պրոֆեսոր Յուրի Սարգսյանի ու «Տեխնոլոգիական գործընթացների և Էլեկտրաբանեցումների ավտոմատացման» ամբիոնի վարիչ՝ դոցենտ Էդվարդ Հակոբյանի ու Գալուստ Գյուլբենկյան հաստատության հայկական բաժնի տնօրեն դոկտոր Զավեն Եկավյանի հետևողական ու բարեխիղճ աշխատանքի շնորհիվ: Այսպիսի ու էլ ավելի ծավալուն աշխատանքներ կատարելու հնարավորություն ունի Սփյուռքը, աշխատանքների համար պակասում է համադրող կենտրոն ու համատեղ ծրագրերի մշակում:

Կոչ եմ անում տեսակետների ու առաջարկությունների համացանցային քննարկում այս հարցի շուրջ:

Հարգանքներով՝

• Երևանի Պոլիտեխնիկական Ինստիտուտի սփյուռքահայ շրջանավարտ
• Ստոքհոլմի՝ The Royal Institute of Technology –ի դասախոս
Դոկտոր Արամայիս Միրզախանյան

E- mail: [email protected]

2009-02-22
Ստոքհոլմ, Շվեդիա