Ձեր վստահելի աղբյուրը

Քաղաքական և սոցիոլոգիական խորհրդատվությունների ինստիտուտի (IPSC) հրավերով Հայաստանում գտնվող գերմանացի հայտնի սոցիոլոգ, Ֆրանկֆուրտի համալսարանի պրոֆեսոր, դոկտոր Թիլման Ալերթի բացառիկ հարցազրույցը Panorama.am-ին:

- Պարոն Ալերթ, ի՞նչ նոր ուսումնասիրություններ եք կատարել, որո՞նք են այս անգամ Ձեր Հայաստան այցելության պատճառները:
- Հատկապես զբաղվում եմ անցումային փուլում գտնվող հասարակությունների քաղաքական գործիչների կենսագրությունների ուսումնասիրությամբ: Այցիս հիմնական նպատակն էր հարցազրույց անցկացնել Հանրապետության երրորդ նախագահի հետ. հետաքրքիր էին նրա կենսագրական տվյալները, ինչպես նաև համեմատությունը Հայաստանի նախկին երկու նախագահների հետ: Ինձ հատկապես հետաքրքրում էր անձ և պաշտոն հարաբերակցությունը, նաև այդ պաշտոնը զբաղեցնող մարդու ազգային մտածելակերպի առանձնահատկությունները: Այցիս նպատակներից մեկն էլ քաղաքական գործչի գործունեության բարդությունը, խճճվածությունը մատնանշելն է` հատկապես այնպիսի անցումային երկրում, ինչպիսին Հայաստանն է: Նշենք, որ Հայաստանը գտնվում է յուրահատուկ անցումային ժամանակաշրջանում, և ազգային հասարակության հաստատման փուլն է սկսվում: Հետաքրքիր է ուսումնասիրել քաղաքականությամբ զբաղվող մարդկանց կենսագրությունը, ընտանիքը, փորձը, երիտասարդական կյանքը, և այն, թե ինչպես է այդ ամենն ազդում նրանց կողմից որոշումների կայացման վրա:
Կովկասյան և ընդհանրապես հետխորհրդային երկրների առաջին նախագահները մեծ խնդիրներ ունեին լուծելու, որոնք կուտակվել էին խորհրդային ժամանակներից` կապված ազգային, էթնիկ տարրերի հետ: Եվ հենց այդպիսին էր ղարաբաղյան հակամարտությունը:
Անդրադառնալով Հայաստանի գործող նախագահի կենսագրությանը, տեսնում ենք, որ հենց ղարաբաղյան հակամարտությունն է եղել այն հիմնական պատճառը, որը նրան բերել է քաղաքականություն: Երեք հիմնական պատճառ, որոնք պայմանավորել են նրա կենսագրությունը. առաջին` հիասթափություն կոմունիստական կուսակցությունից (խորհրդային շրջանում շատ երիտասարդներ անդամագրվում էին կոմկուսին` հույս ունենալով այդ ճանապարհով կարիերա անել, որպես գիտական ճանապարհով առաջընթացի հասնելու այլընտրանք), երկրորդ` գիտական ճանապարհով առաջ գնալու հնարավորության բացակայությունը ղարաբաղյան ինքնավար հանրապետությունում, երրորդ` թաքնված կամ ոչ բացահայտ քրիստոնեական աշխարհընկալում, որը ղարաբաղյան կամ նախկին խորհրդային համատեքստում բավականին զուսպ էր:

-Հայաստանի նախորդ երկու նախագահներից մեկի վերաբերյալ նման ուսումնասիրություն կատարել ե՞ք, ու եթե այո` ի՞նչ տարբերություն նրանց ու ներկայիս նախագահի կենսագրության և վարած քաղաքականության մեջ:
-Ոչ, կուզենայի, որ սա նրանց հետ հարցազրույցներ անցկացնելու սկիզբը լիներ: Ուսումնասիրելով երեք նախագահներին, հեշտությամբ հնարավոր է տարանջատել նրանց կերպարները որպես քաղաքական գործիչներ. Լևոն Տեր-Պետրոսյանի տիպը` պոետ, ռոմանտիկ քաղաքական գործիչ, կրթված շրջապատի ծնունդ, որի դրական կողմերից մեկը, թերևս իր համար, հռետորական կարողությունն է, որը բավականին հաջող նա կարողանում է իրականացնել նույնիսկ քարոզչական նպատակներով:
Ռոբերտ Քոչարյանն ինչ-որ տեղ նման է Լևոն Տեր-Պետրոսյանին` այն առումով, որ նա էլ ունի պրոցեսների իրականացման մեջ ոչ այնքան խորանալու, դրանց հեռվից նայելու արիստոկրատիզացված վերաբերմունքը:
Սերժ Սարգսյանն ունի համեստության և պրագմատիզմի դրսևորումներ: Այսօր ինչպես համաշխարհային քաղաքականության մեջ, այնպես էլ Հայաստանում հերոս-կերպարի ժամանակն անցել է: Պրագմատիկ կերպարի անհրաժեշտություն է առաջ եկել: Սա մի կողմից շատ դրական է, բայց ինքնին գործող անձի համար կարող է ձանձրալի լինել, քանի որ քաղաքականությունը դառնում է զուտ ամենօրյա մելամաղձոտ աշխատանք:

- Այդպիսին է՞ մեր ներկայիս նախագահի աշխատանքը:
- Այո: Նա ինչ որ տեղ պարադոքսալ իրավիճակի մեջ է գտնվում` ստիպված է լինել խարիզմատիկ ու ինչ-որ տեղ ապախարիզմատիկանացնել իրեն:

- Տարածաշրջանի այլ երկրների նախագահների վերաբերյալ նման ուսումնասիրություն կատարել ե՞ք:
- Այո: Հետաքրքիր նմանություններ կան, քանի որ ամենուր ունենք ինտելեկտուալ նախագահներ:
Վրաստանի առաջին նախագահ Զվիադ Գամսախուրդիան բավականաչափ ինտելեկտուալ էր, քանի որ սերում էր ինտելեկտուալ ընտանիքից, բանաստեղծ էր, իր ռոմատիկ մտքերով կապ չուներ քաղաքականության հետ ու հանկարծ այսպիսի մարդը դառնում է երկրի նախագահ: Շեվարդնաձեն այլ իրավիճակի ծնունդ է: Նա խորհրդային միության արտգործնախարարն էր, ու հանկարծ այդ միջավայրից դառնում է փոքր երկրի նախագահ, մակարդակի փոփոխությունը նրա համար անսովոր էր: Սահակաշվիլին, ինչպես գիտեք, ԱՄՆ-ում է կրթություն ստացել, այնուամենայնիվ արևմտականացումը հավասարակշռված չի արտահայտվում նրա մոտ: Միանգամից դրսևորել դա ու միաժամանակ ստանձնել վրացական ավանդական հերոսի կերպարը`անհնար էր: Հենց դրա համար էլ իր համար անհաջող ավարտ ունեցած պատերազմ սկսեց: Այժմ այլևս չեն գործում խորհրդային ժամանակներին բնորոշ մեթոդները, երբ կանխավ էին որոշումները կայացվում: Եթե դառնում ես անկախ երկրի նախագահ, որոշումները դու պիտի կայացնես:
Նման իրավիճակում բավականին հետարքրքիր է Սերժ Սարգսյանի դիրքորոշումը: Այն գալիս է պատերազմից և կենսագրությունից: Ղարաբաղյան հարցի լուծումն է ընկած նրա գործունեության հիմքում: Նախագահ Սարգսյանի համեստությունը, դիրքավորվածությունը քաղաքական համակարգից արտահայտվում է նրանով, որ նա խնդիր ունի ի պաշտոնե լինել խարիզմատիկ:

- Իսկ Ադրբեջանի նախագահների մասին ի՞նչ կասեք:
- Ադրբեջանը շատ ուրիշ է, լրիվ այլ մշակութային իրավիճակ է այնտեղ: Ադրբեջանին թեև լավ տեղյակ չեմ, բայց այնտեղ քաղաքականության մեջ կլանային համակարգի դրսևորում է` որդին շարունակում է հորը:
Աշխարհում ներկայիս քաղաքականությունը հենց պատերազմի սահմանափակում, կանխարգելում է քարոզում: Պատերազմն այլընտրանք չէ այլևս, այն չէ, ինչով պետք է զբաղվել, դրա համար պետք է գտնեն համագործակցության միջոցներ: Սակայն նախագահներն իրենց հետևում կանգնած ժողովուրդներ ունեն, որոնք կարծես թե հակված չեն փոխըմբռնման և փոխզիջումների, ցանկանալով, որ հարցը միայն հօգուտ իրենց լուծվի: Սակայն այս պարագայում, խաղաղ լուծման ընկալումները հավասարազոր են պատերազմականին, քանի որ բացակայում է փոխըմբռնման, համագործակցության հնարավորությունը: Կարելի է ասել, որ ինչ-որ տեղ ժողովուրդներն ավելի հակված են պատերազմի, քան փոխզիջումներով խաղաղության, և ցանկանում են իրենց ղեկավարը հերոս դառնա, բայց հերոսը ներկայիս քաղաքականության մեջ ընդունելի կերպար չէ: Հասկանում եք, թե ինչ դժվար, խճճված է քաղաքական գործչի գործունեությունը այս համատեքստում և ինչ ըմբռնող պետք է լինի հանրությունը քաղաքական գործչի նկատմամբ, ոչ թե ասի` ա՜, նրանք ուզում են վաճառել Ղարաբաղը, նրանք ոչինչ չեն անում և այլն:

- Մեր նախագահն ուզո՞ւմ է հերոս դառնալ` հենց թեկուզ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման հարցում:
- Եվ այո, և ոչ: Մի կողմից ուզում է լինել այն մեկը, ով կլուծի ղարաբաղյան հակամարտությունը, բայց միաժամանակ հասկանում է, որ ճիշտ լուծումը պատերազմից խուսափելն է:

- Պարոն Ալերթ, այլ քաղաքական գործիչների վերաբերյալ ուսումնասիրություն, հետազոտություն հասցրե՞լ եք կատարել ու ի՞նչ եք արձանագրել:
- Գերմանիայում շատ եմ այդպիսի ուսումնասիրություններ կատարել: Հայաստանում` ոչ:

–Ի՞նչը հիմք հանդիսացավ ուսումնասիրելու հենց Հայաստանի նախագահի կերպարը և առհասարակ նախագահ-կերպարը:
- Քաղաքական գործչի մասնագիտությունը շատ հետաքրքիր է, ի տարբերություն այլ մասնագիտությունների` ճարտարապետություն, բժշկություն և այլն: Քաղաքական գործչի մասնագիտությունը որպես այդպիսին ապառարկայացված է: Քաղաքական գործիչը եզակի մասնագիտություն է, որին թույլատրված է դիլետանտ լինել: Քաղաքական գործչի մասնագիտությունը կարելի է ասել լեգիտիմացված դիլետանտություն է: Այս առումով բոլոր հասարակություններում էլ հետաքրքիր է քաղաքական գործիչներին ուսումնասիրել:
Հայաստանի նկատմամբ ես առանձնահատուկ հետաքրքրություն ունեմ, մասնակցել եմ ցեղասպանության թանգարանի կողմից կազմակերպված Յ. Լեփսիուսի 150-ամյակին նվիրված գիտաժողովին, բազմաթիվ այլ միջոցառումների, հանդես եմ եկել դասախոսություններով, շփվել եմ տարբեր կազմակերպությունների, հետազոտական կենտրոնների մասնագետների հետ:
Ձեր նախագահը հատկապես հետաքրքրական է, քանի որ լեզու և գրականություն է ուսումնասիրել, ցանկացել է շարունակել գիտական ճանապարհը, բայց հիմա դարձել է քաղաքական գործիչ, ստիպված է ելույթներ, հանդիպումներ ունենալ:

- Մեր նախագահի ելույթներից որևէ մեկը լսել ե՞ք: Ի՞նչ կարծիքի եք:
- Իհարկե: Նա բավականին համեստ է իր ելույթներում, չունի ուռճացված, չափազանցված հռետորություն: Ես կարդացել եմ բանակի օրվան նվիրված նրա ելույթը. նա ունի բավականին վերահսկվող հարգանք բանակի նկատմամբ, որպես կառույց:

- Որպես անցումային երկիր` ինչպե՞ս կգնահատեք Հայաստանը:
- Դժվար է մեկ նախադասությամբ պատասխանել այդ հարցին: Ընդհանրական ասեմ` բավականին մեծ անջրպետ գոյություն ունի հասարակության և քաղաքականության միջև: Ինչ-որ տեղ խնդիր կա հաղթահարելու այդ անջրպետը: Հասարակությունը չունի խնդիրները նաև իր վրա վերցնելու պատրաստակամություն:

- Ամբողջ աշխարհո՞ւմ, թե՞ միայն Հայաստանում է այդպես:
- Բոլորին է բնորոշ, բայց Հայաստանը յուրահատուկ է. ունի բավականին մեծ Սփյուռք: Հայերն ունեն այսպես կոչված անցումային ինքնություն, կարծես թե միշտ գտնվում են այնտեղ, որտեղ չեն ուզում գտնվել և ցանկանում են տեղափոխվել: Բիթլզի «Ոչ մի տեղի մարդ» (Nowhere Man) արտահայտությունը բնորոշ է հայերին: Դա բացատրվում է Սփյուռքի գոյությամբ, երբ նույնականացնում ես քեզ երկրի սահմանների հետ: Այս ամենով հանդերձ հայերը չեն դադարում հպարտանալ իրենց մշակույթով, պատմությամբ, անցումային ինքնությամբ և սեփական երկրով: