Ձեր վստահելի աղբյուրը

ԱՄՆ-ի նախագահ Բարաք Օբաման նախօրեին հանդես է եկել ապրիլքսանչորսյան ավանդական ուղերձով` նվիրված Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակին: Ուղերձում ինչպես և կանխատեսվում էր, չնայած որոշ առանձին սպասումներին, Բարաք Օբաման խուսափեց «ցեղասպանություն» տերմինն օգտագործելուց: Փոխարենը նա երկու անգամ կրկնեց դրա հայերեն համարժեքը` «Մեծ եղեռն» (Meds Yeghern):

Այս հանգամանքն անշուշտ լայն շահարկումների ու քննարկումների է արժանանալու թե Հայաստանի ներսում, թե ԱՄՆ-ի ու մյուս երկրների հայ համայնքներում, և թե Թուրքիայում: Բնականաբար, այդ քննարկումներում, որոնք կոնկրետ Հայաստանի պարագայում հիմնականում արվելու են ինչ-ինչ ներքաղաքական խնդիրներ լուծելու համատեքստում, առանցքային հարցադրումը լինելու է այն, թե ինչու Օբաման, ով նախկինում բազմիցս արտասանել էր «ցեղասպանություն» բառը, ավելին` նախընտրական շրջանում խոստացել էր այդ բանն անել նաև նախագահի պաշտոնում, այժմ չիրագործեց իր այդ խոստումը: Որո՞նք են պատճառները:

Գուցե կարիքը չկա, սակայն հենց սկզբում ստիպված ենք արձանագրել, որ հայ-թուրքական բանակցային գործընթացը, և հատկապես ապրիլի 22-ին «ճանապարհային քարտեզի» ընդունումն այս պարագայում պատճառ կարող է դիտարկվել միայն մակերեսային, առավելապես` կենցաղային բնույթի վերլուծության դեպքում: Առավել լուրջ մոտեցումն այլ իրականության մասին է վկայում:

Այդուհանդերձ, որո՞նք են պատճառները, որ ամերիկյան հայ համայնքի հետ երկար տարիներ հագործակցած և նրա վստահությանն արժանացած գործիչը խուսափեց նախընտրական խոստումը կատարելուց: Պատճառներն անշուշտ նույնն են, ինչ-որ վերջին շրջանում ԱՄՆ-ի նախորդ բոլոր նախագահների դեպքում: Այդ մասին բազմիցս խոսվել է և այդ պատճառները հստակ ու պարզորոշ բանաձևվել են Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանի կողմից: «Միացյալ Նահանգների Կոնգրեսի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովում պարբերաբար քննարկվում է հայոց ցեղասպանության խնդիրը, գրեթե առանց բացառության, բոլոր կոնգրեսականներն էլ ասում են, որ ցեղասպանություն եղել է: Ուղղակի այդ կոնգրեսականների մի մասն ասում է, որ այո` ցեղասպանություն եղել է, և Միացյալ Նահանգները պարտավոր է ճանաչել այդ եղելությունը, իսկ մյուս մասն ասում է, որ այո, եղել է, բայց այսօր Միացյալ Նահանգների ազգային շահերից չի բխում ցեղասպանության ճանաչումը»,- ասել է երկրի ղեկավարը ապրիլի 23-ին Russia Today հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում: Ավելին պետք չէ: ԱՄՆ-ն ամենաբարձր մակարդակով Հայոց ցեղասպանությունը պաշտոնապես կճանաչի միայն այն դեպքում, երբ դա համապատասխանի հենց իրենց` ամերիկացիների շահերին: Պետք է հստակ գիտակցել մի բան` Հայոց ցեղասպանության հարցը շատ լուրջ ու ազդեցիկ ռեսուրս է ամերիկյան, ինչպես նաև եվրոպական երկրների իշխանությունների համար Թուրքիայի հարաբերությունները ցանկալի հունով ուղղորդելու համար: Հետևաբար` ոչ Օբաման, ոչ էլ ցանկացած մեկ այլ ոք, ո՞վ էլ այսօր լիներ այդ երկրի նախագահը, եթե այսօր այդ քայլը թելադրված չէր ամերիկյան շահերով կամ խոչընդոտում է դրանց իրացմանը, «ցեղասպանություն» բառը չէր արտասանի:

Դառնանք Օբամայի նախընտրական խոստմանը: Եթե մի կողմ դնենք «ցեղասպանություն» բառի արտասանել-չարտասանելու հետ կապված հուզականությունը, ապա նկատելի է, որ ԱՄՆ-ի նախագահի ուղերձը կարելի է խիստ դրական գնահատականի արժանացնել: Եթե նախկինում ԱՄՆ-ի նախագահները եղելությունը բնորոշելիս օգտագործում էին «հայերի ջարդեր» կամ «20-րդ դարի ամենամեծ ոճրագործություններից մեկը» ձևակերպումները, ապա Օբաման իր ուղերձում, նշվածից բացի, ուղղակի օգտագործեց «Մեծ Եղեռն» տերմինը: Ընդ որում` երկու անգամ: Սա նշանակում է, որ փաստերն իրենց անուններով կոչելու կամքը, որպես անհատ, Օբաման չի կորցրել և գիտակցում է հայության առաջ ստանձնած պատասխանատվությունը: Պարզապես`  մոլորակի խոշորագույն, ամենակատարյալ ու ինստիտուցինոալացաված պետական կառավարման համակարգն ունեցող տերության նախագահը, ամենամեծ ցանկության դեպքում անգամ, չի կարող իր անձնական տեսակետը ներկայացնել որպես պետական-պաշտոնական: Հավանաբար այս հանգամանքը հաշվի առնելով է, որ Օբաման հատուկ անդրադարձել է նաև իր անձնական տեսակետին. «Ես հետևողականորեն պնդել եմ իմ կարծիքը 1915թ. տեղի ունեցած իրադարձությունների վերաբերյալ, և իմ կարծիքը տվյալ իրադարձությունների վերաբեյալ չի փոխվել»:

Ամփոփելով` վերստին անդրադառնանք «ամերիկյան շահ» ասվածին, ու դրանում ամերիկա-թուրքական հարաբերությունների նշանակությանը` հասկանալու համար, թե ինչու ներկայիս իրավիճակում անհնար էր, որ ԱՄՆ-ը պաշտոնապես ճանաչեր ցեղասպանությունը: Այստեղ անհրաժեշտ է ֆիքսել երկու կարևորագույն հանգամանք:

Առաջին` Թուրքիան շարունակում է մնալ ՆԱՏՕ-ում ԱՄՆ-ի առանցքային դաշնակիցը թե Մերձավոր Արևելքում, թե Եվրոպայում, թե Կովկաս-Կասպյան տարածաշրջանում: Սրան լրացնելու են եկել այն դերակատարումները, որոնք վերապահված են Թուրքիային Իրաքում ու Աֆղանստանում Օբամայի որդեգրած նոր ռազմավարության շրջանակներում: Բնականաբար, հասկանալ կարելի է, որ դաշնակցային այս հարաբերություններին անգամ չնչին չափով սպառնացող ցանկացած քայլ ԱՄՆ-ում միանշանակ չի ընդունվելու:

Երկրորդ հանգամանքը` Թուրքիայի վրա ճնշում բանեցնելու կարողություններն են: Դժվար չէ հասկանալ, որ Թուրքիան, դաշնակից լինելով հանդերձ, տարածաշրջանային խոշորագույն խաղացող է, տիրապետում է բավարար ռեսուրսների և սեփական շահերի իրացման ճանապարհին ունակ է անգամ որոշ դեպքերում ընդդիմանալ ԱՄՆ-ին (օրինակ` Իրաքի հարցում): Նման պայմաններում ԱՄՆ-ի կողմից խիստ կարևորություն են տրվում այն գործիքներին, որոնք կարող են Անկարայի վարքը պահել վերահսկողության ու կանխատեսելիության սահմաններում: Իսկ Հայկական հարցը, հայտնի է` արդեն որերորդ հարյուրամյակը շարունակ, որպես լծակ օգտագործվում է հենց այս նպատակով: Այնպես որ, դժվար է պատկերացնել, որ ԱՄՆ-ը, թեկուզև քաջ պատկերացնելով ողջ եղելությունը, կորոշի մեկ հարվածով վերականգնել պատմական արդարությունը` սահմանափակելով սեփական ազդեցության հնարավորությունները:

Մարդկությունը դեռ այդ աստիճանի մարդասեր չի դարձել, որ պետական, ազգային, անգամ` անձնական, շահերը թողած զբաղվի համամարդկային խնդիրներով ու դրանց կանխմամբ: Հակառակ դեպքում` այսօր գոնե քայլեր կձեռնարկվեին Դարֆուրում տակավին շարունակվող ցեղասպանությունը դադարեցնելու համար: