Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման գործընթացն այս օրերին մնում է ակտիվ փուլում: Հունիսի 26-ին Փարիզում մոտ վեցժամյա հանդիպում տեղի ունեցավ Հայաստանի և Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարարներ Էդվարդ Նալբանդյանի և Էլմար Մամեդյարովի միջև:

«Հունիսի սկզբին Սանկտ Պետերբուրգում Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահների միջև կայացած չափազանց դրական հանդիպումը շարունակելու հնարավորություններն ուսումնասիրելու նպատակով երկու նախարարները կառուցողական տրամադրությամբ սկզբում առանձին-առանձին հանդիպեցին համանախագահների, իսկ հետո, նրանց մասնակցությամբ, հանդիպեցին միմյանց հետ: Այդ բանակցությունները հնարավորություն տվեցին ամրապնդել ձեռք բերված առաջընթացն ու սահմանել հնարավոր քայլերի նոր ոլորտներ, համանախագահներն այդ ոլորտների վերաբերյալ նոր փոխզիջումային առաջարկներ ներկայացրեցին»,- ասված է այս առնչությամբ Ֆրանսիայի արտաքին գործերի և եվրոպական հարցերով նախարարության տարածած հայտարարության մեջ:

Նույն հայտարարությամբ տեղեկացվում է, որ հուլիսի կեսերին Մոսկվայում Հայաստանի ու Ադրբեջանի նախագահների հերթական հանդիպումը կազմակերպելու նպատակով համանախագահները հուլիսի սկզբին տարածաշրջանային այցելությամբ կլինեն Ադրբեջանում, Հայաստանում և Լեռնային Ղարաբաղում:

Այս տեղեկատվության ֆոնին երեկ` հունիսի 29-ին մեկօրյա աշխատանքային բլից այցելությամբ Բաքու է ժամանում Ռուսաստանի նախագահ Դմիտրի Մեդվեդևը: Նախապես հայտնի էր, որ այցելության արդյունքում ռուսական ու ադրբեջանական էներգետիկ կորպորացիաները գազի ոլորտում ինչ-որ պայմանագիր են ստորագրելու, և այդ կանխատեսումն իրականություն դարձավ (այս թեմային կանդրադառնանք հաջորդիվ): Սակայն ադրբեջանական փորձագիտական ու քաղաքական շրջանակները Մեդվեդևի այցելությունից երկու-երեք օր առաջ արդեն շրջանառության մեջ էին դրել բազմիցս օգտագործված սխեման` «մենք ձեզ գազ, դուք մեզ` Ղարաբաղ» տրամաբանությամբ:

Ակնհայտ է, իհարկե, որ այսօրինակ դրսևորումները բացառապես քարոզչական նշանակություն ունեն: Հատկապես այս դեպքում, երբ Ռուսաստանի հետ կնքված պայմանագրում մատակարարվելիք գազի այնպիսի չնչին ծավալ է նշվել (տարեկան մոտ 500 մլն խմ, համեմատության համար նշենք, որ Ռուսաստանը տարեկան արդյունահանում է մոտ 800 մլրդ խմ, իսկ միայն Հայաստանի սպառումը կազմում է 2 մլրդ խմ), որն ըստ էության, չբավարարեց անգամ Մոսկվայի Չերքիզովյան շուկան (որի սեփականտերն ու գրեթե բոլոր աշխատակիցներն ադրբեջանցի են) փակելու որոշումից ձեռնպահ մնալու համար:

Այս դեպքում մեզ ոչ այնքան հետաքրքրում է գազ` տարածքի դիմաց ադրբեջանական դիվանագիտա-քարոզչական սխեմայի գործարկման արդյունավետությունը (ինչն իրականում չկա), այլև այն, որ Բաքուն այդպես էլ չի փորձում հասկանալ, որ ոչ ոք աշխարհում իր փոխարեն իր խնդիրները չի լուծելու: Նույն Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարությունն այս ամիս արդեն իսկ մեկ անգամ հայտարարել է, որ թե Մոսկվան, և թե միջազգային հանրության մյուս դերակատարները կարող են միայն երաշխավորել, նպաստել, աջակցել խաղաղության հաստատմանն ու կողմերի դիրքորոշումների մերձեցմանը, բայց ոչ երբեք` հայերի ու ադրբեջանցիների փոխարեն լուծել խնդիրը:

Նույն Մոսկվան, որին այս օրերին Ադրբեջանն առաջարկում է գազի դիմաց իրեն նվիրել Ղարաբաղը, առանց դիվանագիտական սեթևեթանքների, պարզ ձևակերպմամբ հստակ հայտարարել է` հակամարտության լուծման պատասխանատվությունը պետք է կրեն կողմերը: Ասել է թե, խնդրի լուծմանն ինքնուրույն պետք է հասնեք, մենք միայն կարող ենք աջակցել ու երաշխավորել կայացված որոշումների իրականացումը:

Բայց Ադրբեջանում այս պարզունակ իրողությունը, կարծես թե, չեն հասկանում: Չեն հասկանում և շարունակ պնդում են, որ աշխարհը, կապ չունի` ով (ԱՄՆ, ԵՄ, Ռուսաստան, Թուրքիա, իսլամական աշխարհ և այլն) պետք է ինչ-ինչ ծառայությունների համար վարձահատույց լինի Ադրբեջանին ու (անհայտ է` ինչի հիման վրա) Լեռնային Ղարաբաղի հիմնահարցը լուծի Ադրբեջանի օգտին: Չեն հասկանում, և վերջ:

Ռուսական ճակատից բացի, Ադրբեջանը փորձում է խաղարկել նաև եվրոպական քարտը: Հայտնի է, որ ԵՄ-ն ևս` ի դեմս Ֆրանսիայի, ընդգրկված է ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման միջնորդական առաքելության մեջ: Եվ ահա Ադրբեջանը փորձում է ԵՄ աջակցությունը ևս ապահովել, որպեսզի հնարավորության դեպքում նրանք աշխատեն Լեռնային Ղարաբաղն Ադրբեջանին նվիրելու ուղղությամբ:

Այդ նպատակով Ադրբեջանը «փորձագետի» կարգավիճակով էմիսարներ է ուղարկել Եվրոպա, ովքեր տեղի լսարանների առջև դասախոսություններ են կարդում, որոնց հիմնական շեշտադրումն այն է, թե ինչի համար և ինչի դիմաց ԵՄ-ն պետք է օգնի Ադրբեջանին:

Այսօր գերմանական «Դոյչե վելլե» հեռուստաընկերության կայքում զետեղվել է մի հաղորդագրություն, որտեղ հակիրճ նկարագրված է Բեռլինում կայացած այսօրինակ դասախոսություններից մեկը: Հաղորդագրության համաձայն, Ազեր Բաբաև անունով հետազոտողը ներկայացրել է ղարաբաղյան հակամարտության ողջամիտ լուծման ուրվագծերը. ադրբեջանական գրավված տարածքների ու փախստականների վերադարձ, և եվրոպական փորձի հիման վրա` ինքնավարություն Լեռնային Ղարաբաղի համար:

Ադրբեջանցի փորձագետն, իհարկե, մոռացել է գերմանացի քաղաքագետներին տեղեկացնել, որ մինչև հակամարտության էսկալացիան, այսինքն` մինչև 1988-91 թվականները, իրերը դասավորված են եղել ճիշտ իր ներկայացրած կերպով, սակայն դա չի խանգարել Բաքվին Ադրբեջանը հայաթափելու և Լեռնային Ղարաբաղում էթնիկ զտումների համար, և որ հետպատերազմական իրավիճակը ոչ այլ ինչ է, քան Լեռնային Ղարաբաղին պարտադրված ազատագրական պայքարի հետևանք: Ավելին` ադրբեջանցի «հետազոտողը» շփոթել է և լավ չպատկերացնելով, որ դիվանագիտությունն ու քաղաքագիտությունը տարբեր մասնագիտություններ են (իսկ լսարանում եղել են քաղաքագետներ) սկսել է համոզել, թե ճիշտ մոտեցումը Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցի լուծումը հետաձգելն է: Քաղաքագիտությամբ զբաղվող ցանկացած անձի զարմանքը կհարուցի այն պնդումը, թե պատերազմում պարտված կողմը կարող է հաղթողին պարտադրել խաղաղություն` առանց հաղթողի շահերը հաշվի առնելու:

Պատկերացնո՞ւմ եք գերմանական լսարանն, օրինակ, մտովի համեմատություն անցկացներ և փորձեր հաշվել հավանականությունն այն բանի, որ 1945 թվականին Ստալինը, Տրումենն ու Չերչիլը համաձայնվում են զորքերը դուրս բերել Գերմանիայի տարածքից, որից, ասենք, մի 10-15 տարի հետո քննարկում են Գերմանիայի կապիտուլյացիայի պայմանները: Կարծում ենք, ադրբեջանական դիրքորոշման սնամեջության այլ հիմնավորումներ ներկայացնելու կարիք չկա:

Նշենք միայն, որ իր ելությում Ադրբեջանցի հետազոտողը հույս է հայտնել, որ ի վերջո, ԱՄՆ-ն ու Ռուսաստանը կդադարեն Հարավային Կովկասում մրցակցությունից և միասնաբար կլծվեն Լեռնային Ղարաբաղն Ադրբեջանին հանձնելու ծրագրի իրականացմանը: Իր խոսքում, ադրբեջանցին նախատինքի խոսք է ուղղել նաև եվրոպացիների հասցեին, նրանց մեղադրելով այն բանում, որ հետաքրքրվում են միայն «Նաբուկկո» ծրագրի իրականացմամբ և մատը մատին չեն խփում Ադրբեջանի խնդիրները լուծելու համար: Այսինքն այս դեպքում ևս հակամարտության լուծումը Բաքուն պատվիրակում է միջազգային հանրությանը` խուսափելով ինքնուրույն որոշում կայացնելուց և Լեռնային Ղարբաղի հետ փոխհամաձայնության գալուց:

Ադրբեջանական դիվանագիտա-քարոզչական երրորդ ուղղությունը, բնականաբար, ԱՄՆ-ն է: Չենք հիշեցնում բազմաթիվ այն դրսևորումները, երբ ադրբեջանցի լրագրողները, վերլուծաբանները, փորձագետներն, ամեն մի պատեհ ու անպատեհ առիթով շրջանառության մեջ են դնում թեզ, թե, իբր, Կենտրոնական Ասիայում ԱՄՆ-ի միակ դաշնակից լինելով հանդերձ, որևէ շոշափելի փոխհատուցում չեն ստանում դրա դիմաց:

Այսօրինակ պմնդումներն առանձնակի սրացում են ստանում հատկապես այն դեպքում, երբ Բաքու է ժամանում որևէ ամերիկացի պաշտոնյա, կամ ԱՄՆ-ում` ցանկացած մակարդակով, Ադրբեջանի անունը հնչում է որևէ պաշտոնյայի շուրթերից: Նման դեպքերում ադրբեջանական լրտվամիջոցները հայտնվում են հերթապահ հարցով` իսկ ինչո՞ւ ԱՄՆ-ն Ադրբեջանին չի օգնում լուծել Ղարաբաղի հարցը, և թեման մի քանի օր շարունակ չի իջնում ադրբեջանական ԶԼՄ-ի առաջին էջերից: Բայց փորձը ցույց է տալիս, որ նման էժանագին, քարոզչական մանիպուլյացիաներն անգամ աննշան ազդեցություն չեն ունենում Վաշինգտոնի պաշտոնական մոտեցումների վրա: Փորձն այլ բան է հուշում, իսկ Բաքվում այլ կերպ են մտածում և շարունակում են բազմիցս իրեն չարդարացրած մեթոդի կիրառումը:

Այս օրերին ադրբեջանական լրատվամիջոցները շրջանառում են փորձագետների, տարբեր պաշտոնյաների, օտարերկրյա նյուզմեյքերների գնահատականներ ու հարցազրույցներ, որտեղ փորձում են դրական (իրենց ցանկացած) պատասխան ստանալ մի հարցի կապակցությամբ` հնարավո՞ր է Մոսկվայում Օբաման ու Մեդվեդևը համաձայնության գան Գաբալայի ռադիոտեղորոշիչ կայանի համատեղ շահագործման հարցում և դրա արդյունքում որոշեն ճնշում գործադրել Երևանի ու Ստեփանակերտի վրա: Անգամ ադրբեջանցի փորձագետները խուսափում են այս առումով ադրբեջանանպաստ պատասխաններ տալուց, սակայն այս դեպքում կարևորը դա չէ:

Կարևորն այն է, որ Ադրբեջանում կրկին փորձ է արվում դրսից (ենթադրաբար` ադրբեջանանպաստ) լուծում ներմուծել: Այսինքն` մարդիկ ոչ մի կերպ չեն ուզում հասկանալ, որ հակամարտության լուծումը պետք է ներսից լինի, և եթե այն այդպիսին չէ (եթե անգամ տեսականորեն ընդունենք, որ տարածաշրջանում հնարավոր է արտաքին ճնշումների արդյունքում ինչ-որ կոնֆիգուրացիա ստանալ) ու որևէ կողմ համարում է, որ իր շահերն անտեսվել են, ապա եղած լուծումն ու խաղաղությունը լինելու են կարճաժամկետ ու փխրուն` դրանից բխող բացասական հետևանքներով: Ահա այս գիտակցումն է, որ արտաքին խաղացողներին դրդում է ձեռնպահ մնալ հարկադրանքից ու ճնշումների բանեցումից: Մի բան, որ Ադրբեջանում այդպես էլ չեն հասկանում: