Ձեր վստահելի աղբյուրը

Վաղուց արդեն մի տեսակ սովորական է դարձել այն, որ ադրբեջանական քարոզչամեքենան` այս կամ այն, միայն իրենց հայտնի գործչի շուրթերով, հակահայ հիստերիա է ծավալում` հետևողականորեն ատելություն սերմանելով հայերի նկատմամբ սեփական հասարակության մեջ արմատավորելով ֆաշիզմին ու ռասիզմին բնորոշ արժեքներ: Օրինակները բազմաթիվ են և կրկնելու անհրաժեշտություն չկա. բավական է այցելել .az տիրույթում ցանկացած կայք և ծանոթանալ Հայաստանի ու հայերի մասին հրապարակումներին:

Այս իրողությունն այնքան բնական է դարձել, որ թե Հայաստանում, թե արտերկրում նմանօրինակ հակահայ դրևորումներն այլևս օրինաչափ են համարվում և… մատնվում անուշադրության:

Սակայն Հայաստանի ու հայ ժողովրդի դեմ ուղղված քարոզչության ոլորոտւմ Ադրբեջանում «կրեատիվ» մտածողության պակաս երբեք չի եղել, և ժամանակ առ ժամանակ այս ասպարեզում յուրօրինակ «նոու-հաու» է նկատվում: Նորամուծությունն էլ այն է, որ հայերի դեմ ատելություն սերմանելու գործին լծվել են արդեն ադրբեջանական մտավորականության ներկայացուցիչները: Այս առումով վերջին դրսևորումը Բաքվի «Մուղամ» թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Արիֆ Գազիևն է:

Ադրբեջանական «Վեստի.ազ» գործակալությունը նախագիծ է իրականացնում` «Ինչ երիտասարդ էինք մենք» խորագրով, որի նպատակն, իբր, հայտնի անձանց մանկության ու երիտասարդության տարիների հուշերը ներկայացնելու համար ամբիոն տրամադրելն է: Հիշյալ «մտավորականն»` ինքնագոհ ու հպարտ, իր պատանեկության տարիքի վառ հուշերից մեկն է ներկայացրել` ասելով. «Ես սովորել եմ Գյանջայի 5-րդ դպրոցում, որն այն ժամանակ համարվում էր ամենախուլիգանականը: Դասամիջոցներին մենք միշտ ծեծկռտուք էինք սարքում, դպրոցը գտնվում էր գետի ափին, և մենք հաճախ փախչում էինք դասերից, հավաքվում էինք այնտեղ: Բայց, ամենահիշարժանն այն է, որ մենք քարեր էինք նետում հայերի վրա, որոնց միակ գործն ինչ-որ զզվելի բան անելն էր»: Խնդրեմ: Ահա այսպիսի դարակազմիկ միտք` ադրբեջանական մշակույթի «առաջադեմ» ներկայացուցչի ձևակերպմամբ:

Ի՞նչ եք կարծում, ո՞ւմ է ուղղված այս քարոզչությունը: Իհարկե` Ադրբեջանում նոր-նոր կյանք մտնող սերնդին: Անհրաժեշտ է նրանց ուղեղը լվանալ, որ ոչ մեկի մտքով հանկարծ չանցնի հարց տալ, թե ինչո՞ւ հնարավոր չէ հայերի հետ համագոյակցել: Մյուս ուղղություններով, բնականաբար, այս քարոզչությունն անօգուտ է, քանի որ Ադրբեջանից բացի, մոլորակի բոլոր ծայրերում հայ ժողովուրդն ապրում է ամենատարբեր էթնիկական ու կրոնական համայնքների կողքին, հաջողությամբ ինտեգրվում է տեղի հասարակությանը, ակտիվ ներդրում ունենում այդ երկրների շենացմանն ու, որպես կանոն, գտնում է արժանի հարգանք ու ընդունելություն:

Սակայն այս փաստին ուշադրություն չէինք դարձնի, եթե մի շարք դիտարկումների կարիք չլիներ: Նախ` անհրաժեշտ է նկատել, որ այդպիսով ադրբեջանական քարոզչամեքենայի հակահայկական ռեսուրսները մոտ են սպառվելուն, եթե բանը հասել է «մուղամչիներին»: Հակառակ դեպքում` հրապարակ չէր նետվի ծանր հրետանին: Իսկ Արիֆ Գազիևն, անշուշտ, դրանցից մեկն է: Այստեղ մտահոգիչն այն է, որ մշակութային այդ գործիչը, որ կրթություն է ստացել Լենինգրադում (Սանկտ Պետերբուրգում) և թվում է, թե պետք է համամարդկային, հումանիստական արժեքների նկատմամաբ, գոնե հրապարակավ նրբանկատություն դրսևորեր, իջնում և հավասարվում է շարքային այն ազգայնամոլին, ում կարծիքով` տարօրինակ է, որ համայն մարդկությունը չի միավորվել ու չի բնաջնջել ողջ հայ ժողովրդին:

Ով ուզում է,  կարող է ցավ ապրել ադրբեջանցիների համար, որ անգամ եվրոպական կրթություն ունեցողներն են այդպիսի արժեհամակարգ կրում:

Մյուս կողմից` Արիֆ Գազիևի պնդումները գալիս են հաստատելու Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման համատեքստում հայկական կողմի այն պնդումը, որ ցանկացած ձևաչափով Ադրբեջանի անգամ սահմանափակ ինքնիշխանությունը ԼՂՀ նկատմամբ սպառնալիք է հայ բնակչության ֆիզիկական անվտանգությանը: Իսկ ի՞նչ սպասել մի հասարակությունից, որի ներկայացուցիչները` մշակութային գործիչից մինչև զինվոր, քաղաքական գործչից մինչև շարքային քաղաքացի, մոլլայից մինչև կրոնական ծայրահեղական մի բան են պնդում` հայերը վատն են, պետք է բնաջնջել: Ոչինչ: Անհրաժեշտ է այնպես անել, որ նրանք իրենց այդ խնդիրը երբեք և ոչ մի դեպքում լուծելու հնարավորություն չունենան: Իսկ դրա համար ԼՂՀ անկախությունն անհրաժեշտ պայման է:

Ի դեպ, չի բացառվում, որ Արիֆ Գազիևն իր մանկության ինտերպրետացիան ադրբեջանական պաշտոնական քարոզարշավի համատեքստում ներկայացրել է ենթագիտակցաբար: Մարդը հեռուստատեսության հաղորդավար է աշխատել ԽՍՀՄ տարիներից` շուրջ 40 տարի: Կարծում եք, հե՞շտ է տոտալիտար վարչակարգի պայմաններում տևական ժամանակ իշխանության խոսափողը լինելուց հետո թոթափել ժամանակի բեռն ու հանդես գալ «ազատ մտածողի» պատմուճանով: Իհարկե, դժվար է: Անգամ` եթե վարչակարգը տոտալիտար չէ, այլ ընդամենը` ավտորիտար: Ի դեպ վերջին բնորոշումը Freedom Haouse-ին է, որի երեկ հրապարակված զեկույցում Ադրբեջանը, ի թիվս հետխորհրդային Բելառուսի, Ռուսաստանի, Ղազախստանի, Ղրղըզստանի, Թուրքմենստանի, Տաջիկստանի ու Ուզբեկստանի, դասվել է ավտորիտար երկրների շարքում:

Ասվածին հավելելու ոչինչ չէր մնա, եթե չլիներ ևս մի դրվագ: Նույն հարցազրույցում լրագրողը ադրբեջանցի մտավորականից հարցնում է, թե ո՞ր սխալն եք հիշում մինչ օրս, ինչին ի պատասխան Արիֆ Գազիևն ասում է. «Մեր հարգարժան նախագահ Իլհամ Ալիևն իր պատվելի հյուրի հետ այցելել էր թատրոն: Երբ հյուրն ինձ հարցրեց կառույցի տարիքի մասին, ես պատասխանեցի, որ այն կառուցվել է 12-րդ դարում: Իլհամ Ալիևն ուղղեց ինձ` ասելով, որ շինությունը կառուցվել է 5-6-րդ դարերում: Դա ես հետագա ամբողջ կյանքում կհիշեմ»: Այս դրվագը ըստ երևույթին կարելի է ինդիկատոր համարել: Ընդ որում` այն ցուցանում է ոչ միայն ավտորիտար լիդերի նկատմամբ եղած վախն ու կաշկանդվածությունը, այլև այն, թե ինչպես են Ադրբեջանում պաշտոնական պատմություն կերտում:

Ընթերցողին տեղեկացնենք, որ նշված «Մուղամ» թատրոնը գտնվում է Բաքվի «Հին քաղաք» կոչվող թաղամասում: Այս թաղամասը պատմագիտական բոլոր փաստաթղթերի ու հետազոտությունների համաձայն սկսել է կառուցվել 12-րդ դարում, երբ Շիրվանշահերի թագավորության մայրաքաղաք Շամախին կործանվեց երկրաշարժից և որոշում կայացվեց մայրաքաղաքը տեղափոխել Բաքու: Եվ դեռ հայտնի չէ, նշված թատրոնի շենքն ա՞յդ, թե՞ ավելի ուշ շրջանի կառույցներից է: Մինչդեռ Ադրբեջանում փորձ են անում աշխարհին համոզել, որ իրենց մայրաքաղաքը կառուցվել է մարդկային քաղաքակրթության առավել վաղ շրջանում և իրենք անտիկ շրջանի պատմա-մշակութային ժառանգության կրող են: Այս ամենը ծիծաղելի է թվում ընդամենը մեկ, բայց շատ լուրջ փաստարկով. Իլհամ Ալիևի նշած շրջանում` 5-6-րդ դարերում, իսլամը դեռ գոյություն չուներ (Մուհամեդ մարգարեն գործունեություն սկսել է ծավալել 7-րդ դարի սկզբին` Արաբական թերակղզում), մինչդեռ Բաքվի նշված թաղամասը հենց իսլամական միջնադարյան ճարտարապետության նմուշ է:

Փաստորեն ավտորիտարիզմի դրսևորումներն Ադրբեջանում այն աստիճանի են հասել, որ մարդիկ պատրաստ են անտեսելու տալ անգամ հանրամատչելի իրողությունները: Միայն թե` արքան գոհ մնա: