Ձեր վստահելի աղբյուրը

Երեկ Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանը հրապարակային ելույթում փաստորեն հստակ հայտարարեց, որ պատասխան այցով Թուրքիա մեկնելու հրավերը կընդունի միայն մեկ դեպքում, եթե պաշտոնական Անկարան երկուստեք համաձայնեցված պայմանավորվածությունների համաձայն, սկսի իրական քայլեր կատարել` Հայաստանն ապաշրջափակելու ուղղությամբ:

«Հրավերը կընդունեմ միայն ձեռք բերված պայմանավորվածությունների կատարման, իրական քայլերի տեսանելիության դեպքում: Այսինքն Թուրքիա կմեկնեմ, եթե արդեն իսկ ունենանք բաց սահման, կամ գտնվենք Հայաստանի ապաշրջափակման նախաշեմին»,- ասաց Հանրապետության նախագահը:

Ըստ էության, նույնօրինակ հայտարարություն նախագահ Սերժ Սարգսյանն արել էր նաև մի քանի ամիս առաջ, մասնավորապես, պաշտոնավարման մեկամյակի կապակցությամբ` օտարեկրյա մի շարք լրատվամիջոցներին տված հարցազրույցներում:

Այս պարագայում հարց է ծագում` ո՞րն է այդ պնդումը կրկնելու անհրաժեշտությունը: Նման անհրաժեշտություն իսկապես կա: Անհրաժեշտ էր դիրքորոշման վերահաստատմամբ ցույց տալ, որ Անկարայի ձեռնարկած իմիտացիոն քայլերը հայկական կողմի աչքից չեն վրիպել, ուստի և Երևանը թույլ չի տա դրանք շահարկել և ցույց տալ, թե ինչ-որ քայլեր են արվել, որին պետք է Հայաստանի պատասխանը հետևի: Փաստորեն Սերժ Սարգսյանը հասկացրեց, որ Թուրքիայի կողմից իմիտացիոն քայլերն իր համար անընդունելի են և չեն կարող հիմք դառնալ պատասխան այցելության համար: Մանրամասնենք:

Մոտ մեկ տարի առաջ Հայաստանի Հանրապետության նախագահ Սերժ Սարգսյանը հանդես եկավ աննախադեպ նախաձեռնությամբ: Օգտվելով առիթից, որ Հայաստանի և Թուրքիայի ֆուտբոլի ազգային հավաքականներն ընդգրկված են աշխարհի առաջնության ընտրական փուլի միևնույն խմբում, նախագահ Սարգսյանն իր թուրք պաշտոնակից Աբդուլա Գյուլին հրավիրեց Երևան` միասին ֆուտբոլ դիտելու: Հասկանալի է, որ իրականում հրավերը նշանակում էր երկկողմ հարաբերությունները կարգավորելու առաջարկ, որը մի շարք օբյեկտիվ ու սուբյեկտիվ գործոնների (իրադրության կտրուկ սրում Հարավային Կովկասում, Թուրքիայի եվրաինտեգրման քաղաքականություն, թուրքական ներքաղաքական բարդ գործընթացներ և այլն) ազդեցության տակ ընդունվեց պաշտոնական Անկարայի կողմից:
Նախորդ տարի սեպտեմբերին` Հայաստան-Թուրքիա հանդիպումը դիտելու նպատակով Աբդուլա Գյուլի Երևան այցելությունից հետո մեկնարկեց մի գործընթաց, որը միջազգային տեղեկատվական հոսքերում կնքվեց որպես «ֆուտբոլային դիվանագիտություն»:

Այդ գործընթացի շրջանակներում Երևանն ու Անկարան բազմաթիվ բաց և փակ հանդիպումներ անցկացրին, որոնց արդյունքում ի վերջո 2009 թվականի ապրիլին ընդունվեց համատեղ հայտարարություն` հարաբերությունները կարգավորելու մասին «ճանապարհային քարտեզ»: Փաստաթղթի բովանդակությունը թեև մինչ օրս չի գաղտնազերծվել, սակայն ակնհայտ է, որ խոսքը հայ-թուրքական սահմանը Թուրքիայի կողմից առանց նախապայմանների ապաշրջափակելու և դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու ու դրան անմիջականորեն առնչվող գործընթացային դետալների մասին է:

Եթե հաշվի առնենք, որ նախագահ Սերժ Սարգսյանը հոկտեմբերը (Թուրքիա-Հայաստան պատասխան խաղի օրը) գործընթացն ամփոփելու վերջնաժամկետ էր սահմանել դեռևս ապրիլի սկզբին` այսինքն «ճանապարհային քարտեզը» հրապարակելուց առաջ, դժվար չէ գուշակել, որ պայմանավորվածություններով նախատեսված գործողությունները ենթադրում են կյանքի կոչել մինչև այդ ժամանակը:

Իսկ եթե հաշվի առնենք այն հանգամանքը, որ հայ-թուրքական կարգավորման առումով այսօր օրակարգում այլ հարց չկա, բացի սահմանը բացելուց ու դիվանագիտական հարաբերությունները հաստատելուց (մյուս բոլոր հարցերն ածանցյալ են և կարող են համաձայնեցվել փաթեթային տարբերակով), կնշանակի, որ պայմանավորվածությունները վերաբերում են մինչև հոկտեմբեր ամիսը հայ-թուրքական սահմանը բացելուն:
Եթե այս դատողությունները համադրենք նախագահ Սերժ Սարգսյանի երեկվա հայտարարությանը, ապա պարզ կդառնա` հայկական կողմը որևէ իմիտացիա չի հանդուրժի և պրոցեսը կշարունակի միայն առկա պայմանավորվածությունները հարգելու, դրանց գործնական տեսք հաղորդելու դեպքում:

Իսկ արժե արդյո՞ք մտավախություն ունենալ, որ Թուրքիան ամեն ինչ կտանի իմիտացիայի: Իհարկե, արժե: Վերջին մեկ տարում պաշտոնական Անկարայի հայտարարություններն ու գործողությունները վկայել են, որ այն ավելի շատ հակված է պայմանավորվածությունների ձևական կողմն ապահովելուն և որոշումները հետաձգելուն (բնականաբար, պրոցեսից քամելով առավելագույն օգուտ): Օրինակ, արդեն երկու տարի է Թուրքիան պարտավորություն է ստանձնել նավահանգիստներն ու օդակայանները բացել Կիպրոսի տրանսպորտային միջոցների համար, բայց որոշումն այդպես էլ չի կայացվում: Հետևաբար, որևէ երաշխիք չկա, որ նույնը չի կրկվի նաև «ֆուտբոլային դիվանագիտության» շրջանակներում:
Ավելին` անցնող մեկ ամսում Անկարայի դրսևորած քայլերն ավելի շատ իմիտացիա են, քան հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման ուղղությամբ ձեռնարկված քայլեր: Նախ արտգործնախարար Ահմեդ Դավութօղլուն է ինչ-որ արտաքին-քաղաքական ուղենիշներ հրապարակում, որոնց թվում նշվում է նաև Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորումը, հետո պետնախարար Էգեմեն Բաղըշն է հանդես գալիս Աղթամար կղզու եկեղեցին վերագործարկելու և եկեղեցու վրա խաչ տեղադրելու նախաձեռնությամբ, իսկ այսօր էլ Թուրքիայի մշակույթի և զբոսաշրջության նախարար Էրթուղրուլ Գյունայն է ելույթ ունեցել ու վստահեցրել, որ հայկական պատմա-ճարտարապետական հուշարձանները ևս Թուրքիայի մշակութային ժառանգությունն են և անհրաժեշտ է դրանք պահպանել:

Թվում է, թե ինչ վատ բան կա: Միանգամայն ողջունելի է` Թուրքիայի կառավարության անդամները գրեթե ամեն օր հերթով հանդես են գալիս պրոհայկական հայտարարություններով, խաղաղասիրական ու հանդուրժողականության կոչեր են անում:

Սակայն այս հայտարարությունների հետևում լուրջ խնդիր կա: Բանն այն է, որ պաշտոնական Անկարան անցնող մեկ տարվա ընթացքում այդպես էլ չբարձրաձայնեց այն մասին, որ, այո, պատրաստ է հարաբերություններն առանց նախապայմանների կարգավորել: Այդ բանը չի արվել անցնող 11 ամիսների ընթացում, և ոչ մի երաշխիք չկա, որ կարվի առաջիկա 2 ամիսներին: Մինչդեռ, գոնե հրապարակային հայտարարությունների համաձայն, այդ մասին պայմանավորվածությունը ձեռք էր բերվել Սերժ Սարգսյանի ու Աբդուլա Գյուլի հենց առաջին իսկ հանդիպման ընթացքում:

Հետևաբար` եթե չի բարձրաձայնվում իրական պրոցեսի մասին (որին, անշուշտ, պետք է իրական քայլեր հետևեն), կնշանակի մնացածն իմիտացիա է:

Ուստի, Սերժ Սարգսյանի երեկվա հայտարարությունը պարզորոշ և հստակ ակնարկ է թուրքական կողմին, որ Հայաստանը հարաբերությունների կարգավորման գործընթացում կարձագանքի միայն իրական քայլի, որը տվյալ դեպքում մեկն է` Հայաստանի ապաշրջափակում, դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատում: