Ձեր վստահելի աղբյուրը

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը չի բավարարել ՀՀ քաղաքացի Վահան Բայաթյանի հայցն ընդդեմ Հայաստանի Հանրապետության:

Վ. Բայաթյանը 2003թ. հուլիսի 22-ին Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) 34 հոդվածի համաձայն, Հայաստանի դեմ գանգատ է ներկայացնում Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան (այսուհետ` Դատարան): Նա գանգատում նշում է, որ պարտադիր զինվորական ծառայությունից խուսափելու մեջ իրեն մեղադրելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի 9-րդ հոդվածի խախտում: Եվրոդատարանն էլ հիմնվելով մի քանի փաստարկների վրա վճռել է, որ Կոնվենցիայի 9-րդ հոդվածի խախտում տեղի չի ունեցել:

Իսկ մինչ այդ բանն այսպես է եղել. Վահան Բայաթյանը, ծնված 1983թ. հանդիսանում է Եհովայի վկա: 2001թ. հունվարի 16-ին զորակոչաբժշկական հանձնաժողովը նրան ճանաչում է պիտանի շարային ծառայության համար: 2001թ. մայիսի 15-ին Բայաթյանը ստանում է ժամկետային զինվորական ծառայության մեկնելու ծանուցագիր, սակայն նշված օրը չի ներկայանում զինկոմիսարիատ: Նա գլխավոր դատախազին, հանրապետական զինկոմիսարին, Ազգային ժողովի մարդու իրավունքների հանձնաժողովին նամակներ է ուղարկում այն մասին, որ նա գիտակցաբար հրաժարվում է զինվորական ծառայությունից կապված իր կրոնական համոզմունքների հետ:

2001թ. օգոստոսի 1-ին Բայաթյանի դեմ հարուցվում է քրեական գործ: Էրեբունի և Նուբարաշեն համայքների առաջին ատյանի դատարանը 2002թ. նոյեմբերի 28-ի դատավճռով Բայաթյանին ՀՀ Քրեական օրենսգրքի 75-րդ հոդվածի 1-ին մասով դատապարտում է ազատազրկման 1 տարի 6 ամիս ժամկետով:

2002թ. դեկտեմբերի 24-ին քրեական և զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարանը բեկանում է առաջին ատյանի դատարանի դատավճիռը պատժի մասով և դիմումատուին դատապարտում է ազատազրկման 2 տարի 6 ամիս ժամկետով:

2003թ. հունվարի 24-ին ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քրեական և զինվորական գործերով պալատը վերաքննիչ դատարանի դատավճիռը թողնում է անփոփոխ, գտնելով, որ Սահմանադրության 23-րդ հոդվածով նախատեսված իրավունքներն ու ազատությունները կարող են սահմանափակվել Սահմանադրության 44-րդ հոդվածով: Նմանատիպ սահմանափակումներ նախատեսվում են նաև Կոնվենցիայի 9-րդ հոդվածի 2-րդ մասով: 2003թ. հուլիսի 22-ին դիմումատուն կրելով իր պատժից 10 ամիս և 17 օր` պայմանական վաղաժամկետ ազատ է արձակվում:

2003թ. հուլիսի 22-ին Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) 34 հոդվածի համաձայն Բայաթյանը Հայաստանի դեմ գանգատ է ներկայացնում Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան (այսուհետ` Դատարան): Նա գանգատում նշում է, որ պարտադիր զինվորական ծառայությունից խուսափելու մեջ իրեն մեղադրելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի 9-րդ հոդվածի խախտում:

2009թ. հոկտեմբերի 27-ի իր վճռում Դատարանը նշում է, որ Կոնվենցիան «ապրող օրգանիզմ է», որը պետք է մեկնաբանվի ներկա պահին առկա իրավիճակի լույսի ներքո: Կոնվենցիայի դրույթներից բխող որոշակի միջոցներ ձեռնարկելիս, անհրաժեշտ է հաշվի առնել Եվրոպայի խորհրդի անդամ պետություններում ընդունելի չափանիշները:

Դատարանը չի ժխտում, որ Եվրոպայի խորհրդի անդամ պետությունների մեծամասնությունն ընդունել է կրոնական համոզմունքներից ելնելով պարտադիր զինվորական ծառայությունից հրաժարվողների համար այլընտրանքային ծառայություն նախատեսող օրենքներ: Միաժամանակ, Դատարանը չի կարող անտեսել Կոնվենցիայի 4-րդ հոդվածի 3-րդ կետի բ/ ենթակետի պահանջը: Դատարանը գտնում է, որ քանի որ այդ հոդվածը յուրաքանչյուր պայմանավորվող կողմի հայեցողությանն է թողնում կրոնական համոզմունքներից ելնելով պարտադիր զինվորական ծառայությունից հրաժարվելու իրավունքի ճանաչումը, այն փաստը, որ պայմանավորվող կողմերի մեծամասնությունը արդեն իսկ ճանաչել է այդ իրավունքը, չի ենթադրում, որ այն պայմանավորվող կողմը, որը չի ճանաչել այդ իրավունքը խախտել է Կոնվենցիայով նախատեսված իր պարտականությունները: Հետևաբար, քննարկվող հարցի շրջանակներում վերը նշված հանգամանքը չի կարող հանդիսանալ հիմք Կոնվենցիայի նորովի մեկնաբանման համար: Ուստի, Դատարանը եզրակացնում է, որ Կոնվենցիայի 9-րդ հոդվածը, Կոնվենցիայի 4-րդ հոդվածի 3-րդ կետի բ/ ենթակետի լույսի ներքո, չի երաշխավորում պարտադիր զինվորական ծառայությունից հրաժարվելու իրավունք կրոնական համոզմունքներից ելնելով:

Դատարանը նշում է, որ, խնդրո առարկա ժամանակահատվածում, Հայաստանում պարտադիր զինվորական ծառայությունից գիտակցաբար հրաժարվելու իրավունքը ճանաչված չէր: Մյուս կողմից` Հայաստանը արտաքին աշխարհի առջև պարտավորություն էր ստանձնել ճանաչել այդ իրավունքը և, միաժամանակ, ներում շնորհել պարտադիր զինվորական ծառայությունից գիտակցաբար խուսափած անձանց` փոխարենը նրանց թույլ տալով, այլընտրանքային ծառայության մասին օրենքն ուժի մեջ մտնելուց հետո անցնել այլընտրանքային ծառայության:

Դատարանը կասկածի տակ չի առնում այն, որ դիմումատուի կողմից պարտադիր զինվորական ծառայությունից խուսափելը հիմնվում էր կրոնական համոզմունքների վրա, և ընդունում է, որ այն փաստը, որ Հայաստանը իր հայտարարությամբ արտաքին աշխարհի առջև պաշտոնապես ստանձնելով այլընտրանքային ծառայության ապահովման պարտավորություն, օրենքն ուժի մեջ մտնելուց հետո դիմումատուին պետք է ընձեռեր այլըտրանքային ծառայության անցնելու իրավաչափ սպասելիքներ` նրան ազատությունից զրկելու փոխարեն: Այնուամենայնիվ, ելնելով վերը նշված պատճառաբանություններից, Դատարանը գտնում է, որ իշխանությունները, դիմումատուին պարտադիր զինվորական ծառայությունից խուսափելու համար դատապարտելով, չեն խախտել Կոնվենցիայով իրենց կողմից ստանձնած պարտավորությունները:

Այնուհետև, Դատարանը ի գիտություն է ընդունում, որ «Այլընտրանքային ծառայության մասին» օրենքն արդեն ընդունվել է Հայաստանում` այդպիսով ճանաչելով պարտադիր զինվորական ծառայությունից գիտակցաբար հրաժարվելու իրավունքը: Դատարանը, այնուամենայնիվ, գտնում է, որ այս օրենքի բնույթն ու դրա պրակտիկ կիրառումը սույն գանգատի շրջանակներից դուրս են գտնվում:

Հիմնվելով վերը նշված փաստարկների վրա Դատարանը վճռել է, որ Կոնվենցիայի 9-րդ հոդվածի խախտում տեղի չի ունեցել: