Ձեր վստահելի աղբյուրը

Panorama.am-ի հարցազրույցը փորձագետ, «Armenian Times» լրատվական-վերլուծական կայքի խմբագիր Հրաչ Գալստյանի հետ


- Պարոն Գալստյան, մյունխենյան հանդիպումից առաջ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը հանդես եկավ հերթական սպառնալից հայտարարությամբ, որն արտերկրի որոշ լրատվամիջոցներ ներկայացրին որպես վերջնագիր, պատերազմի վերսկսման իրական սպառնալիք: Արդյոք դա՞ այդպես է:

- Ես Ալիևի հայտարարությանը ծանոթ եմ: Այնտեղ նման կոնկրետ ձևակերպում չկար`  եթե ամսի 22-ին վճռական որևէ առաջընթաց չլինի, պատերազմը կսկսվի: Այնպես որ` ձեր հիշատակած լրատվամիջոցները փորձել են սենսացիա ստեղծել:

- Այդ դեպքում ինչպե՞ս մեկնաբանել հանդիպումից անմիջապես առաջ նման կոշտ հայտարարությունը:

- Դա սովորական հերթական հայտարարություն է: Այն, իհարկե, վերլուծության կարիք ունի: Ոովհետև  Ադրբեջանի նախագահն արդեն խոսում է և Հայաստանի մասին, և միջնորդների մասին, և Թուրքիայի մասին: Ըստ էության, ճնշման փորձ է անում բոլոր ուղղություններով: Բայց դա բնական է: Ադրբեջանի նախագահը ցանկացած հանդիպումից առաջ պետք է, որ նման հայտարարություն կատարի: Այլ հարց է, թե կոնկրետ հիմա` կարճաժամկետ հեռանկարում, պատերազմի հնարավորություն կա՞, թե՞ ոչ:

- Իսկ կա՞ նման հնարավորություն:

- Պատերազմն իռացիոնալ մի բան է: Մենք դա գիտենք հենց մեր տարածաշրջանի փորձով. անցյալ տարվա պատերազմին բոլորը սպասում էին, բայց չէին կանխատեսում, որ պատերազմը կլինի: Պատերազմ եղավ: Այսինքն` պատերազմն իռացիոնալ է, և հնարավոր չէ ասել` կարճաժամկետ հեռանկարում կլինի՞, թե՞ ոչ: Առավել մեծ հավանականությամբ չի լինի՝ իրադրության տրանաբանությունն է սա: Այս առումով Ալիևի հայտարարությունը կարելի դիտել որպես ընդամենը ճնշման փորձ: Բնականաբար, նա փորձում է տարածաշրջանում ստեղծված իրավիճակն օգտագործել որպես գործոն: Հայ-թուրքական հարաբերություններում սկսվել է մի փուլ, որը կարելի է բնորոշել որպես «ծածկված անորոշության», որոշակի անորոշություններ են նկատվում միջնորդների` միմյանց միջև փոխհարաբերություններում: Ուրեմն՝ տրամաբանորեն, իրավիճակի տրամաբանության տեսանկյունից, կարճաժամկետ հեռանկարում պատերազմն իհարկե հնարավոր չէ: Այլ բան է, իհարկե երկարաժամկետ հեռանկարը: Այստեղ էլ պարզապես բանաձևեր, աքսիոմաներ են գործում` ցանկացած չկարգավորված վիճակ պատերազմի սպառնալիք է:

- Եթե հիմք ընդունենք ոչ թե պատերազմի, այլ` խաղաղության պարադիգման, հանգուցալուծման ի՞նչ հնարավորություններ կան այսօր: Իլհամ Ալիևն, օրինակ, իր ելույթում նշել էր, որ բանակցություններն անարդյունք են:

- Իմ կարծիքով, նա այստեղ մի քիչ խորամանկում է: Մենք ունենք ԵԱՀԿ համանախագահող երկրների նախագահների հուլիս ամսվա համատեղ հայտարարությունը, որտեղ ֆիքսվում է, որ ընդհանուր շրջանակային առումով, ըստ էության, համաձայնություն կա: Շրջանակային համաձայնությունից մինչև կոնկրետ համաձայնություն, ակնհայտ է, ճանապարհը շատ երկար է: Այդ հայտարարությունից հետո նախագահների երկու հանդիպում է եղել, որոնք արագ ու տեսանելի արդյունքներ չեն ունեցել ու չէին էլ կարող ունենալ: Դա բնական է, որովհետև արդեն պետք է պայմանավորվել կոնկրետ հարցերի շուրջ և, վերջնականապես: Ճիշտ է` մակրոմակարդակով հայտարարվում է, որ գոյություն ունի մեկ հարց` Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը, բայց իրականում բոլոր հարցերն էլ խնդիր են, որոնք պետք է լուծել: Եթե դրանցից յուրաքանչյուրի շուրջ պայմանավորվում են, բնականաբար, մտքում ունեն նաև կարգավիճակի հարցը: Կարգավիճակի հարցով էլ, ըստ էության, կարծես թե, պատասխան տրված է: Այնպես որ, կարծում եմ, Ալիևը խորամանկում է` ասելով, թե վերջին հանդիպումներում արդյունք չի եղել: Սա որոշակի դեմարշի ձև է, որն իմ կարծիքով, որպես դիրքորոշում, պահվածք, միջազգային փոխարաբերություններում լուրջ չէ: Օրինակ, տեսեք` Հայաստանում «հակա», այսինքն` այս ընթացքի հետ չհամաձայնելու հայտարարություններ կատարում են, ըստ էության, բոլորը` սկսած քաղաքական ուժերից (անգամ նրանք, որոնք, ըստ էության, լոյալ են ղարաբաղյան կարգավորման նկատմամբ) վերջացրած` հասարակ քաղաքացիներով: Բայց իշխանության, այսինքն` Նախագահի և Արտաքին գործերի նախարարի, ովքեր անձամբ պատասխանատու են այս պրոցեսի համար, հայտարարությունները ավելի հավասարակշռված են: Ոչ նախագահի, ոչ էլ արտգործնախարարի ելույթներում կարճաժամկետ էֆեկտի վրա հաշվարկված հայտարարություններ մենք չենք տեսնում, ինչը գնահատելի է: Եթե Ադրբեջանում նախագահն է իր վրա նման դերակատարում վերցնում, սա մի քիչ պրոբլեմային է:

- Պրոբլեմային` ո՞ւմ համար:

- Բոլորի, բանակցող բոլոր կողմերի համար: Պրոբլեմային է այն առումով, որ այդ փոխհարաբերություններում փաստորեն ոչ ադեկվատ դիրքորոշում ունեցող պարտնյոր է դիրքավորվում: Նման հայտարարություններ Ադրբեջանում կարող են անել բոլորը` սկսած հասարակ քաղաքացիներից, վերջացրած քաղաքական գործիչներով: Բայց, կարծում եմ, նախագահը մի քիչ ավելի հավասարակշռված հայտարարություններ պետք է անի: Չնայած այստեղ մի հանգամանք կա: Մենք խոսում ենք, գնահատականներ ենք տալիս` Հայաստանի իրավիճակը պրոեկցիա անելով Ադրբեջանի վրա: Մինչդեռ այնտեղ իրավիճակը մի քիչ այլ է: Այնտեղ ավելի հիստերիկ մթնոլորտ է տիրում: Մենք գիտենք այդ հիստերիկ մթնոլորտի մասին: Երևի դա հաշվի առնելով՝  կարելի է ասել, թե նախագահ Ալիևի հայտարարությունը շատ ավելի լոյալ է, քան ադրբեջանցի մյուս դերակատարներինը: Չեմ կարծում, որ բացարձակ չափանիշներ գոյություն ունեն: Մեր չափանիշները չենք կարող պրոեկցիա անել Ադրբեջանի վրա: Այնտեղ և մենթալությունն է այլ, և իրավիճակը: Ադրբեջանը, բոլոր դեպքերում, նաև պարտված կողմ է:

- Ձեր խոսքում նշեցիք` «կարճաժամկետ էֆեկտի վրա հաշվարկված հայտարարություն»: Ըստ այդմ, կարելի՞ է ասել, որ Իլհամ Ալիևի այդօրինակ հայտարարությունները պոպուլիստական են և իրական գործընթացի հետ աղերս չունեն:

- Քաղաքականությունը, քաղաքական գործիչներ-հասարակություն, քաղաքական ակտոր-քաղաքացի փոխհարաբերություններն ընդհանրապես ենթադրում են պոպուլիզմ: Անհրաժեշտ է մարդկանց համար հասկանալի լեզվով խոսել ու հաճախ ասել այն, ինչ մարդիկ ուզում են լսել: Ճիշտ է` ավելի պատասխանատու քաղաքական գործիչն, այդ նույն բանն անելով, մի հինգ-տաս տոկոս դեպքերում ասում է այն, ինչ անհրաժեշտ է համարում: Բայց` դա էլ է հարաբերական: Բնական է, որ քաղաքական գործիչը պետք է պոպուլիստ լինի: Պարզապես այլ խնդիր կա. դրանից հետո նույն քաղաքական գործիչը հայտարարությունների այդ նույն «բեռով» նստում է արդեն ավելի լուրջ կաբինետներում: Կաբինետներում, որտեղ պոպուլիզմ պետք չի: Ոչ միայն պետք չի, այլ` սխալ է, վնասակար է, շահավետ չի: Երևի, բոլորն արդեն սովորել են և ձև են անում, թե այդ «բեռը» գոյություն չունի: Բայց իրականում այդ «բեռը» կա, և կարծում եմ, այն ինչ-որ պահի կխանգարի, կխանգարի հենց Ադրբեջանին: Դրա համար բոլորը, ովքեր բանակցություններին մասնակցում են, այդ թվում նաև հայկական կողմից, պետք է ընթացքում աշխատեն պոզիտիվ «բեռ» ստեղծել: Որովհետև ոչ մի բան ամորֆ տարածության մեջ չի ասվում: Ասվում է խիտ տարածության մեջ և ստեղծում է վիճակ: Իրականում, կարող է որոշ մարդկանց դուր գա, կամ չգա, նորից եմ կրկնում, որ համենայնդեպս վերջին շրջանում, հայկական կողմից նեգատիվ «բեռը» լուրջ պակասել է, քան նախկինում էր:

- Գանք բուն պրոցեսին: Նշեցիք, որ Ալիևը խորամանկում է: Սակայն միևնույն ժամանակ մենք անընդհատ տեսնում ենք հայտարարություններ` ձևաչափի անարդյունավետության մասին: Սա, ի վերջո, չի՞ խափանի, այսպես կոչված, «պրահյան գործընթացը», որի հիմքում նույն «մադրիդյան սկզբունքներն են»:

- Գիտե՞ք` «պրահյան պրոցեսը», «մադրիդյան սկզբունքները» գալիս և գնում են: Խոսքը Մինսկի խմբի ձևաչափի մասին է: Ակնհայտ է և այդ մասին բազմիցս ասվել է, որ Մինսկի խումբն այնքան էլ արդյունավետ չէ: Ինչո՞ւմն է խնդիրը: Գուցե մանդատը չի հերիքում, կամ ռեսուրսներն են քիչ, կամ՝ մեկ այլ պատճառ կա: Հիմա մանրամասն վերլուծության ժամանակը չէ: Բայց ակնհայտ է, որ Մինսկի խումբն արդյունավետ չէ: Սակայն,  մյուս կողմից նման ձևաչափեր միշտ էլ կա, և ոչ մեկն, ըստ էության, արդյունավետ չի եղել: Հարավսլավական կոնֆիլկտների լուծման մեխանիզմները սկզբունքորեն այլ են: Այդ կոնֆլիկտները, չեմ ասում լուծվել են, բայց լուծման միտում սկսեցին դրսևորել այն ժամանակ, երբ կոնկրետ ցանկացած բանաձևի, ցանկացած որոշման տակ հսկայական ռեսուրսներ դրվեցին: Օրինակ` Բոսնիա-Հերցեգովինայի նախագիծը: Դա հսկայական, միլիարդավոր միջոցների պրոյեկտ է, որն ըստ էության ենթադրում է ոչ թե կոնֆլիկտի լուծում, որպես այդպիսին, այլ` կոնֆլիկտի կողմերի ինտեգրումն ավելի մեծ համակարգերում (Եվրամիություն): Խնդիրը մեկն էր` Բոսնիական կոնֆլիկտն ինքն իր մեջ անլուծելի էր: Բոսնիան` հարավսլավական ֆորմատի մեջ, կրկին անլուծելի էր: Դրա համար այդ ֆորմատը փոխեցին, «բացեցին» Եվրամիության համատեքստում, և այդ բոլոր պրոբլեմները սկսեցին լուծվել, վերանալ: Մանդատ կամ ռեսուրս ասելով` սա նկատի ունեմ: Մինսկի պրոցեսի հետևում դեռ այդպիսի ռեսուրսային բազա, ինտեգրացիոն բազա չկա: Դրա համար Մինսկի պրոցեսը պետք է լիներ այնպիսին, ինչպիսին կա: Դժգոհո՞ւմ են Մինսկի պրոցեսից: Բնականաբար: Հայկական կողմից էլ են բազմիցս դժգոհել, ադրբեջանական կողմից էլ: Այստեղ «հոգին թեթևացնելու» մի ճանապարհ կա. գնում են ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեա կամ Անվտանգության խորհուրդ, ինչ-որ բանաձև են ստանում, հետ են դառնում: Սա կողմնակի, ոչ արդյունավետ, ոչինչ չտվող ճանապարհ է` հոգի թեթևացնելու համար: Ճիշտ է` դա ընդհանուր իրավական ֆոն ստեղծում է, բայց նույն Ադրբեջանին էլ հայտնի է, որ դա լուծում չէ, բանաձև չէ, կոնֆլիկտի լուծման բանաձև չի: Կոնֆլիկտի լուծման բանաձևը դա մեխանիզմն է, ռեսուրսն է: Գուցե կարող է պատրանք ստեղծվել թե հայկական, թե ադրբեջանական կողմի համար, որ Մինսկի խմբից դուրս ինչ-որ լատերալ ճանապարհներով հնարավոր է լուծում գտնել: Բայց այդպիսի լուծում, ըստ էության, գոյություն չունի: Չլինի Մինսկի ֆորմատը, դրա նման մի ուրիշ ֆորմատ է լինելու: Բայց պրոցեսը կրկին ձգձգվելու է: Կրկնում եմ` պրոցեսը կլուծվի միայն այն ժամանակ, երբ կոնֆլիկտի լուծման համատեքստը կփոխվի` կոնֆլիկտը կդառնա խնդրի գործոններից մեկը, բայց ոչ միակը: Իսկ կլինե՞ն նման պրոցեսներ` առայժմ չենք կարող ասել: Մենք Եվրոպայի կենտրոնում չենք, մենք Եվրոպայից դուրս ենք, կամ էլ` ծայրամասում ենք գտնվում, և այդ պրոցեսները մեզ համար այսօր, ռեալ լինենք, դեռ գոյություն չունեն: Այնպես որ միջազգային հանրությունը, կամ ավելի տեղին է` շահագրգիռտ կողմերը, ի դեմս ԱՄՆ-ի, ԵՄ-ի և Ռուսաստանի, պետք է համակարգ մտածեն, հորինեն, որ պրեցեսը լայնանա, որ ղարաբաղյան կարգավորման պրոցեսը չմնա ինքն իր մեջ, զարգանա, դառնա ավելի լայն պրոցեսի մի էլեմենտ: Այդ դեպքում է միայն հնարավոր հանգուցալուծում:

- Իսկ եթե այդ լայնացումը չլինի` չհորինվի ավելի լայն համակարգ, լուծում հնարավոր չէ՞:

- Ոչ: Լուծում հնարավոր չէ, հնարավոր չէ նաև ստատուս քվոն երկար պահպանել: Ընդհանրապես աբսուրդ է, երբ ասում են, թե ստատուս քվոն կարելի է երկար պահպանել: Նախ` ստատուս-քվոն արդեն գոյություն չունի: Այն ստատուս քվոն, ինչի մասին խոսում ենք (ասենք՝ 1994 թվականի մայիս), գոյություն չունի: Ես այդ մասին գրել եմ դեռևս հուլիսին  (Մանրամասների մեջ սատանա չկա, այն այլ տեղ է):    Այն անընդհատ փոխվում է: 1994 թվականի մայիսից հետո ամեն ինչ փոխվել է: Մենք ստատուս քվոն վերցնում ենք 1994 թվականի մայիսը, Ադրբեջանն վերցնում է, չգիտեմ, 1988 թվականը կամ 1990 թվականը: Ինչ-որ մի աբսուրդ տարեթիվ են վերցնում, ասում են` ստատուս-քվոն սա է, սա պիտի վերականգնենք, պահպանենք: Սա աբսուրդ է: Ընդհանրապես նման համակարգերում ստատուս քվո գոյություն չունի: Այն անընդհատ փոխվում է:

- Նախորդ հարցը հստակեցնենք` Մինսկի խմբի ձևաչափի փոփոխություն հնարավո՞ր է:

- Մինսկի խմբի ձևաչափը չի փոխվելու:

-Բայց այդ հարցն անդընդհատ բարձրացվում է: ի՞նչ է, դա հոգեբանական նշանակություն ունի՞, թե…

- Փոխելը պատրանք է: Մինսկի խումբը, կամ դրա նման մի որևէ այլ ֆորմատ, արդյունավետ չեն: Մենք դա գիտենք, բայց սա մեխանիզմ է, որը հնարավորություն կտա հետագայում պրոցեսը լայնացնելու: Մյուս կոնֆլիկտների լուծման փորձը դա է ցույց տալիս: Նույն Կոսովոյի անկախության պրոբլեմը: Քանի՞ տարում դա լուծվեց: 9-10 տարուց ավել: Տարբեր հարթակներում հսկայական նախապատրաստական աշխատանք էր գնում: Արտաքուստ թվաց, թե հարցը երկու ամսում լուծվեց, բայց իրականում այդպես չէր: Եթե փաթեթը նայենք, կտեսնենք, որ դա շուրջ տասը տարվա պրոցես էր: Ըստ որում, եթե փաթեթը նայենք, կտեսնենք նաև, որ բուն Կոսովոյի պրոբլեմը վերածվեց այդ պրոցեսի էլեմենտներից ընդամենը մեկին` դրա հետ զուգահեռ սկսվեցին եվրոպական ինտեգրման պրոցեսներ: Մեզ մոտ պրոցեսը դեռ շատ նեղ է գնում` կոնֆլիկտի շուրջ բանակցություններ: իսկ սա իներցիոն պրոցես է: Եվ դա հասկանում են անգամ Ադրբեջանում, հասկանում են Հայաստանում, հասկանում են բոլորը: Հասկանում են, որ այս պրոցեսի տրամաբանությունից դուրս ցանկացած ակտիվություն (կոնֆլիկտի սրացում կամ այլ նման մի բան), ըստ էության «խաչ են քաշելու» անցած 15 տարվա վրա, նորից վերադառնալու ենք մի նոր իրավիճակի, որից հետո այս 15 տարին, միևնույն է, պետք է նորից անցնել:

- Միևնույն ժամանակ` կոնֆլիկտն այսօր առկա համակարգում լուծելի չէ:

- Կոնֆլիկտն ինքնին լուծելի չէ: Այն կարող է վերջանալ, բայց ոչ` լուծվել: Իսկ վերջանալ կարող է, երբ փոխվի համատեքստը:

- Վերադառնանք Ալիևի հայտարարությանը: Այն, թեև, նորություն չէր, սակայն այս անգամ, կարծես թե, ավելի կոշտ էր, և անգամ հասցետերերի շրջանակն էր ընդլայնված: Ակնհայտորեն պատերազմիսպառնալիքն ուղղված էր նաև միջազգային հանրությանը: Սա ինչպե՞ս կարելի է մեկնաբանել:

- Դա մեկնաբանելն իսկապես դժվար է: Կարելի է դատողություններ անել: Հասկանում եք՝ անգամ ֆիզիկայի օրենքներով, երբ մարմինը, համակարգը` ինչ-որ գործոնի ազդեցության տակ, ստաբիլ վիճակից դուրս է գալիս, անորոշությունը մեծանում է: Հարավային Օսայում անցյալ տարվա պատերազմից հետո, ըստ էության, մեր համակարգում նոր իրավիճակ ստեղծվեց: Հայաստան-Թուրքիա պրոցեսը ևս մի նոր կոմպոնենտ է, որը համակարգին ստաբիլ վիճակից հանում է, և, բնականաբար, անորոշությունները մեծանում են: Այս իրավիճակում խաղացողները, բնական է, փորձելու են առավելագույն օգուտ ստանալ իրավիճակից: Երևի հնարավոր է այս տեսանկյունից մեկնաբանել, թե Իլհամ Ալիևը փորձում է կտրուկ դեմարշի գնալ առավելագույն շահեկան վիճակ ստանալու համար: Բայց կրկնում եմ, պատերազմը միշտ է իռացիոնալ և կանխատեսելի չէ, սակայն կարճաժամկետ հեռանկարում` իրավիճակի տրամաբանությունից այն չի բխում: Բայց պատերազմի հնարավորությունը գնահատելը դժվար է: Այն կարող է սկսվել ցանկացած պահի` առավել ևս որ պոտենցիալ ռիսկեր կան: Քանի դեռ պրոցեսը չի կարգավորվել այն ուղղությամբ, որ այդ ռիսկերը վերանան, բնականաբար պատերազմի հնարավորություն միշտ էլ կա:

- Ալիևի խոսքում նման ակնարկ կար, որ քանի դեռ պրոցեսը չի լուծվի Ադրբեջանի շահերին համապատասխան, պատերազմի ռիսկը չի վերանալու:

- Ճիշտ բան է ասում: Բայց նույն բանը վերաբերում է նաև Հայաստանին: Սա ամենաէական պահն է. պետք է այնպիսի լուծումներ գտնել, որ կայուն` դրական շահեր ապահովեն երկու կողմերի համար էլ: Տեսեք, մեզ մոտ շատ հայրենասերներ բղավում են, որ, օրինակ, Ղարաբաղը, ոչ մի թիզ հող, դեռ մի բան էլ՝ Ադրբեջանը որպես ագրեսոր ռազմատռուգանք պիտի վճարի, և այլն: Շատ լավ: Ենթադրենք` ինչ որ մեկը որոշեց և այդ ամենը տվեցին Հայաստանին: Բա հետո ի՞նչ է լինելու: Ինչ որ ձևով պիտի՞ պահվի այդ վիճակը: Ո՞վ է պահելու, ո՞նց ենք պահելու: Այսինքն` պետք է ստեղծվի մի վիճակ, որ բխի և Հայաստանի շահերից, և Ադրբեջանի շահերից, և մյուսների շահերից: Ասում են` դա հնարավոր չէ: Հնարավոր չէ` ստեղծել մի վիճակ, որ բխի և Հայաստանի, և Ադրբեջանի շահերից: Սա իսկապես այսպես է, եթե դնում ենք առկա համակարգի շրջանակներում: Բայց եթե համատեքստը փոխվի, չափանիշները փոխվեն, դա հնարավոր կդառնա:

- Իսկ ի՞նչ անել չափանիշները փոխելու համար:

- Դրա համար միշտ պետք է հարցնել` ի՞նչն եք համարում կոնֆլիկտի լուծում: Բոլորին թվում է, թե այդ հարցի պատասխանը վաղուց տրված է: Ոչ` այդ հարցի պատասխանը տրված չէ: Երբ ասում եմ՝ ստատուս քվոն անընդհատ փոխվում է, ապա փոխվում է նաև այս հարցի պատասխանը: Ի՞նչ ենք համարում կոնֆլիկտի լուծում: Դա կարո՞ղ ենք մեկնաբանել, իբր՝ հանուն խաղաղության Հայաստանը գնալու է ավելի մեծ կոմպրոմիսների, քան հակառակ կողմը: Ոչ իհարկե: Դա աբսուրդ է: Հայաստանը ոչ մի բան չունի տալու, նույնկերպ` չունի տալու նաև Ադրբեջանը: Երբ ասում ենք, եկեք բաժանենք, սա տանք նրան, սա էլ` նրան, դա լուրջ չէ: Բաժանելով բան չի ստեղծվում, որովհետև և Ադրբեջան է կորցնելու, և Հայաստանը: Բաժանել հնարավոր է միայն այն ժամանակ, երբ այն դրվի ավելի մեծ համակարգի մեջ` երբ Հայաստանն ու Ադրբեջանը կստանան ավելին, քան կտան: Երբ փոխվի համատեքստը, կփոխվեն նաև հարցարդումը, թե ի՞նչն ենք համարում լուծում:

- Ո՞րն է Ձեր հարցի պատասխանը, եթե ենթադրենք այդ համատեքստն ընդլայնվի:

- Հարց եմ տալիս` ի՞նչն ենք մենք այսօր դնում նպատակ` կոնֆլիկտի լուծո՞ւմը, թե՞ խաղաղությունը: Երբ այս հարցը տալիս եմ, որոշ մարդիկ հասկանում են, իբր պացիֆիստական հայտարարություն եմ անում, ու իբր պատրաստ եմ խաղաղության դիմաց ամեն ինչ տալ: Այլ խնդիր է, որ մենք խաղաղությունն ենք դնում որպես նպատակ, կայուն խաղաղությունը` ստեղծել այնպիսի մի իրավիճակ, որտեղ պատերազմը հնարավոր չէ: Այդ դեպքում Ադրբեջանն ու Հայաստանն արդեն շահերի այլ կողմնորոշիչներ են ունենալու: Այդ ժամանակ մենք դնում ենք նպատակ` հասնել խաղաղության` բայց ոչ թե աբստրակտ և աբսուրդ պացիֆիստական մղումներով, այլ` իսկապես խաղաղության ձգտելով` գիտակցելով, թե երբ կարող է լինել խաղաղություն: Դա կարող է լինել այն ժամանակ, երբ հայերի ու ադրբեջանցիների համար վաղվա օրվա այլ կողմնորոշիչներ լինեն: Որևէ այլ լուծում հնարավոր չէ: Ցանկացած այլ լուծում կլինի ժամանակավոր և ուժի վրա հիմնված: Ինչ-որ լուծում կարող է լինել, բայց լինելու է ժամանակավոր և երրորդ ուժի վրա հիմնված:

- Կրկին գանք Ալիևի հայտարարություններին: Այս անգամ ուշադրություն դարձնենք տեղին: Երկու դեպքում էլ` և նոյմեբերի 17-ին, և նոյեմբերի 20-ին, Ալիևը սպառնալից հերթական ռազմատենչ հայտարարություններ արեց ներքին տեղահանվածներին բնակարան բաժանելիս: Միտու՞մ կա սրա մեջ:

- Հավանաբար, դա ավելի մեծ էմոցիոնալ ֆոն է ստեղծում: Էմոցիոնալ ֆոն է ստեղծում, որովհետև հումանիտար հարցերն, ըստ էության, կարևոր են: Կարևոր են նաև միջազգային հանրության ընկալման տեսնակյունից: Հետո՝ դա այն շերտն է, որտեղ ռևանշիստական ավելի մեծ տրամադրություններ կան:

- Բայց գիտենք, որ Հայաստանը փախստականների խնդիրները վաղուց է լուծել, մինչդեռ Ադրբեջանը բավականին երկար ժամանակ այդ խնդրին չէր անդրադառնում` չթաքցնելով այդ հանգամանքը բանակցություններում որպես լծակ օգտագործելու նպատակը: Այսօր այդ խնդիրները, կարծես թե, լուծվում են: Սա ևս միտո՞ւմ է:

-Դա նաև քաղաքակրթական պրոբլեմ է: Դա զուտ զուտ մարդկային պրոբլեմ է: Ի վերջո պետք է այն լուծվի, մարդիկ պետք է կարողանան ապրել: Մյուս կողմից` պետք է հաշվի առնել, որ ճամբարների գոյությունը բավականին խնբդրահարույց է: Քանի դեռ այդ պրոբլեմը լուծված չէ, այդ ճամբարները փակ գոտիներ են, որոնք դառնում են ամեն տեսակ կրիմինալի աղբյուր: Տեսեք պաղեստինյան ճամբարների օրինակները` ահաբեկչությունը, նարկոթրաֆիկ և այլն: Այսինքն այդ ճամբարների գոյությունն արդեն վտանգ է ներկայացնում հենց այդ հասարակության համար, և այդ մարդկանց խնդիրներին անդրադառնալու կարիք իսկապես կա: Հակառակ դեպքում` կրիմինալն անխուսափելի է:

- Սակայն, եթե լուծում է, նշանակում է` հրաժարվում է այդ հարցը շահարկելուց:

- Ալիևն ինքն իր ելությում է ֆիքսեց` ասելով, թե մի մտածեք, որ այստեղ հիմնական եք ապրելու: Դրանք լեզվախաղեր են, որոնք քաղաքականություն են դառնում: Չարժե, որ նախագահը նման հայտարարություններ անի: Բոլորովին չարժե: Ես խորհուրդ կտայի, որ Ադրբեջանի նախագահը նման բաներ չասի: Թող ասեն մյուսները: Թող նույն իշխանության համակարգի այլ սուբյեկտներ ասեն, բայց դա նախագահի գործ չէ:

Հ.Գ. Հարցազրույցն արված է նոյեմբերի 22-ին Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահների ունեցած հանդիպումից առաջ: