Մի՞թե կարելի էր ազգության պատճառով մարդկանց կոտորել. «սև հունվարի» ականատես
«1988-ի սումգայիթյան դեպքերից հետո որոշեցինք դուրս գալ Բաքվից, քանի որ դեռ այդ ժամանակ էլ վախի մթնոլորտ կար, զորքեր էին պտտվում քաղաքում, մենք մեզ մշտապես վտանգի մեջ էինք զգում», - պատմում է Բաքվի երբեմնի բնակիչ Սիլվա Սահակովան: Նա հիշում է` ինչպես 88-ի նոյեմբերին իր և ամուսնու քրոջ ընտանիքը բռնեց Հայաստանի ճանապարհը և նշում, որ մի ամբողջ կյանք Բաքվում ապրելուց հետո ծանր էր թողնել այն ամենը, ինչ մեծ դժվարությամբ ստեղծել էին այնտեղ:
Սակայն, միևնույն ժամանակ, նա ինչ-որ տեղ ուրախ է, որ 1990-ի հայերի դաժան կոտորածին ականատեսը չեղան:
Բաքվի կոտորածի ականատեսներից մեկի ` Ռոզա Այվազյանի թոռը հիշում է` ինչպես էր հանգուցյալ տատիկը պատմում Բաքվի հայերի կոտորածների մասին, որի անմիջական մասնակիցն էր եղել:
«Տատիկիս պատմելով, դա եղել է ոչ թե տեղահանություն, այլ ուղղակի ջարդ խաղաղ բնակչության նկատմամբ` այդ երկրի բարձրագույն իշխանությունների ու տեղական ինքնակառավարման մարմինների հետ համատեղ, համակարգված ձևով», -մեզ հետ զրույցում տատիկի պատմածներն է վերհիշում տիկին Ռոզայի թոռնիկը:
Տիկին Ռոզային հաջողվել է թաքնվել բնակարանում, երբ զինվորականները եկել են, ջարդուփշուր արել բնակարանի գույքը, ապակեղենը:
«Տատիկիս հարևանները չեն մատնել և թաքցրել են, որ բնակարանում ապրող հայ մարդ կա: Բայց տատիկս տեսել է, թե ինչպես են ժանդարմները կոտրտում ու ջարդում բնակարանի գույքը, եղած-չեղածը», -պատմում է մեր զրուցակիցը և նշում, որ այդ ամենը իր տատիկի համար ծանր է եղել, քանի որ իր ողջ կյանքն անցկացրել է Բաքվում, շենացրել այդ քաղաքը ու «հանրապետությունը զրոյից վերականգնել»:
Նա ասում է, որ Բաքվում ծնված ու մեծացած, իրենց կյանքն այնտեղ անցկացրած մարդկանց համար շատ արտասովոր երևույթ է եղել 1990-ի Բաքվի հայերի ջարդերը կամ ինչպես հայ համայնքի բնակիչներն են անվանել «սև հունվարը»: «Տատիկս շատ էր տխրում երբ պատմում էր: Նա զարմանում էր` ինչպես կարելի էր նման բան լինել այն դեպքում, երբ դուռ դռան վրա հարևանություն էին անում», -նկատում է տիկին Ռոզայի թոռնիկը:
Դեռ այն ժամանակ 78-ամյա տիկին Ռոզան, ըստ թոռան պատմածի, տեսել է ողջ ահուսարսափը, հատկապես երբ փորձել է լքել Բաքուն, դեպի նավահանգիստ ճանապարհին. ամենուր մարդկանց` ծերերի ու երեխաների դիակներ էին, ու տեսել է, թե ոնց են սպանում մարդկանց:
«Նրա բախտը բերել է` իմացել է ադրբեջաներեն ու չեն գլխի ընկել, որ հայ է ու կարողացել է լաստանավով հասնել Թուրքմենստան», -պատմում է մեր զրուցակիցը ու հավելում. «Դրանից հետո այդպես էլ նա չէր մոռանում աչքի տեսածը, այդպես էլ ուշքի չէր գալիս, նրա համար այդ ամենը ծանր էր, որովհետև անգամ այդ ջարդերի օրը չէր կարողանում հավատալ, որ ազգության պատճառով մարդուն կարելի էր այդպես կոտորել, սպանել ու միշտ ասում էր` մի՞թե կարելի էր ազգության պատճառով մարդկանց կոտորել»:
Պատմաբան Հայկ Դեմոյանը, վկայակոչելով պատմական փաստերը, նշում է, որ 20-րդ դարի ընթացքում Բաքվում երեք անգամ հայերի հանդեպ բռնություն է կիրառվել` 1905-ին, 1918-ին և վերջինն ու առավել կատարելագործվածը եղավ 1990-ին, Հեյդար Ալիևի իշխանության ժամանակ: Այս ոտնձգությունը, որը նա որակում է, որպես ցեղասպանություն մարդկանց խմբի հանդեպ, ըստ Դեմոյանի, ունեցել է միայն մեկ նպատակ` Բաքուն դարձնել ամբողջությամբ մահմեդական քաղաք, վերացնել ազգային փոքրամասնություններին:
«Եվ այսօր ահա Բաքու քաղաքը լիովին և մաքսիմալ միաէթնիկ քաղաք է, որը փոքրամասնությունները իրենց կյանքի և անվտանգության նկատառումներից ելնելով լքել են և, ավելին, այսօր Բաքուն հեղեղված է շրջանային բնակչությամբ ու վերածվել է «ռայոնլուների» քաղաքի ու կորցրել է քաղաքին հատուկ շունչը», -ասում է Դեմոյանը:
Վերջինս, մատնանշելով արխիվային նյութերը նկատում է, որ Բաքվի մշակութային շատ օջախներ ու նաև քաղաքապետարանի շենքը իրենց վրա հայկական հետքն են կրում: «Քարտեզագրելով Բաքվի հին շենքերը, կտեսնենք, որ դրանք հայկական հետք ունեն», - պնդում է հայ պատմաբանը:
