Ձեր վստահելի աղբյուրը

Սումգայիթյան ցեղասպանությունը կազմակերպվեց ղարաբաղյան խնդրի հետ կապված: Սումգայիթյան ջարդերի նախօրեին՝ 1988-ի հենց փետրվարի 26-ին,  ԽՄ գլխավոր քարտուղար Միխայիլ Գորբաչովը դիմեց Հայաստանի ու Ադրբեջանի ժողովուրդներին հանգստության և ինքնազսպման կոչով: Հենց այդ նույն օրը Սումգայիթում սկսեցին ցույցեր՝ հակահայկական կարգախոսներով:
 

Արդեն փետրվարի 27-ին հազարավոր մարդիկ դուրս եկան փողոց հակահայկական կարգախոսներով, որոնք հետագայում վերածվեցին հայերի բնակարանների վրա հարձակումների, նրանց սպանությունների, տների, առևտրի օբյեկտների մասսայական ավերածությունների, մեքենաների հրկիզման: Փետրվարի 28-ին և 29-ին ջարդերը շարունակվեցին: Ընտրված իրավական մոտեցմամբ գործը մասնատվել է մի քանի տասնյակ մանր հանցագործությունների և ստվերում թողել էականը՝ պայմաններն ու պատճառները, ինչպես նաև  հանցագործության՝ Ցեղասպանություն կատարողներին:
 

Սումգայիթյան իրադարձություններին հաջորդած դատական գործերի մասին Panorama.am-ը զրուցել է Փաստաբաների պալատի նախագահ Ռուբեն Սահակյանի հետ, ով այդ գործերում հանդես է եկել որպես պաշտպան:
 

-Այդ օրերին դուք հարուցված քրեական գործերից մեկում հանդես էիք գալիս, որպես տուժողի փաստաբան: Ինչո՞վ ավարտվեց այն  և ի՞նչ տեղեկություններ կան մյուս գործերի մասին:

-Սումգայիթյան իրադարձությունների հետ կապված քրեական գործը քննությունը վարող խմբի կողմից մասնատվել է Սումգայիթի տարածքում կատարված մի քանի ավազակային հանցագործ դրսևորումների և ուղարկվել տարբեր դատարաններ: Մի քանի էպիզոդներ քննվել են Բաքվի դատարանների կողմից, մի քանիսն էլ Սումգայիթի ու Մոսկվայի: Այդ գործերի վերաբերյալ տեղեկություններ չկան:
 

Ինձ հայտնի են միայն երկու գործի մասին տվյալներ՝ մեկը քննված Մոսկվայում, մյուսը՝ հենց Սումգայիթում Վորոնեժի մարզային դատարանի նախագահի տեղակալ Տատյանա Կարալկովայի նախագահությամբ: Ես մասնակցել եմ այդ գործին՝ ներկայացնելով տուժած հինգ հայերի: Սակայն 13 օր անց մենք ստիպված էինք լքել դատական նիստերի դահլիճը, քանի որ տուժածների ու անձամբ իմ հասցեին սպառնալիքներ էին հնչում նիստերի դահլիճում ներկանների կողմից: Մեր անվտանգությունն ապահովված չէր, և տուժածները ինձնից պահանջեցին դուրս գալ գործընթացից: Այդպես մենք անցկացրեցինք 13 օր, գրեցինք ամբողջ քրեական գործը, սակայն այն չի պահպանվել ինձ մոտ: Եվս մեկ գործ Մոսկվայում վարում էին Ռուբեն Ռշտունին ու Պոլինա Շապոշնիկովան: Գիտեմ, որ մի գործ էլ քննվում էր Վոլգոգրադում:

-Ինչո՞վ ավարտվեցին այդ գործերը:
-Թե ինչով են դրանք ավարտվել, ինձ հայտնի չէ: Իմ գործով երեք ադրբեջանցի դատապարտվեց, առաջինը 15 տարի ազատազրկման, 2-րդը՝ 10, իսկ երրորդին արդեն չեմ հիշում:

-Կրեցի՞ն նրանք սահմանված պատիժը:
- Կրեցին նրանք սահմանված պատիժը, թե ոչ, ես չգիտեմ, բայց ինձ հայտնի է, որ դատապարտվածներից մեկի լուսանկարը 1988-ի ապրիլին հայտնվել է այն գործարանի պատվո տախտակի վրա, որտեղ նա աշխատել է:

-Կարելի՞ է ասել, որ սումգայիթյան դեպքերին դեռ իրավական գնահատական չի տրվել:
-Ես հենց այդպիսի վերնագրով հոդված եմ ունեցել, և ուզում եմ ասել, որ այդ իրադարձություններին իրավական գնահատական մինչև այժմ չի տրվել:

-Դրա համար ի՞նչ պետք է անի կառավարությունը:
-Մեծ հաշվով ոչինչ: Ու երբ ես այդ մասին ասում եմ, լրագրողներն ինձ հետ չեն համաձայնում: Հնարավոր չէ 22 տարի անց անել այն, ինչ պետք է արվեր առաջին օրերին, առաջին տարիներին: Դա Օսմանյան Թուրքիայում իրականացրած Հայոց Ցեղասպանությունը չէ, որպեսզի պայքարենք դրա ճանաչման համար: Իմ անձնական կարծիքով, սումգայիթյան իրադարձությունները երբեք չեն ճանաչվի որպես Ցեղասպանություն, չնայած դրանք ամենաիսկական Ցեղասպանությունն էին:

-Կարելի՞ է սումգայիթյան դեպքերը համարել 1915-ի Ցեղասպանության շարունակություն:
-Ոչ, չի կարելի, Սումգայիթն ու Օսմանյան Թուրքիան ամենևին տարբեր բաներ են:

-Բայց երկու դեպքում էլ սպանել են ազգային պատկանելության համար…
-Իռլանդիայում ևս սպանել են ազգային պատկանելության համար, նույնը եղել է Կամբոջայում: Բայց Սումգայիթն այլ էր: Այն Թուրքիայում էր, իսկ սա Ադրբեջանում: Այն, որ այդ սպանությունները և այնտեղ, և այստեղ հայերի նկատմամբ էին, դա փաստ է, բայց չի կարելի ասել, որ 1988-ի փետրվարի Ցեղասպանությունը 1915-ի Ցեղասպանության շարունակությունն է: Իսկ ինչո՞ւ 1915-ին: Տասնյակ տարիներ իրականացվում է Ցեղասպանություն: Եվ 1905-ին, և 1890-ականներին, և 1915-ից հետո, և 1923-ին դա եղավ: Ցեղասպանությունը անպայմանորեն սպանություն չէ, այլև էթնիկ զտումներ: Միթե Ցեղասպանություն չէ այն, որ այսօր Նախիջևանում ոչ մի հայ չի մնացել: