Ձեր վստահելի աղբյուրը

Օրերս Հայաստանի նախկին արտգործնախարար Վարդան Օսկանյանը միանգամից երկու լրատվամիջոցի հարցազրույց էր տվել, որտեղ սուր քննադատության էր ենթարկել օրվա իշխանություններին` կապված թե արտաքին, թե ներքին խնդիրների հետ:

Ընդհանրապես, երբ նախկին պաշտոնյան օրվա հրատապ թեմաների շուրջ հրապարակային դիտարկումներ է ներկայացնում, կարելի է նման վարքագծի երկու մոտիվացիա մատնանշել.

ա/ նա հանդես է գալիս որպես փորձագետ և փորձում է իրավիճակին տրված իր գնահատականներով օգնել օրվա որոշում կայացնողներին ճիշտ դիագնոզ և լուծումներ գտնել

բ/ նա քաղաքական գործունեության (վերադարձի) հայտ է ներկայացնում` միաժամանակ դիրքավորվելով որպես ներկայացված խնդիրների լավագույն իմացող և պոտենցիալ լուծող:

Ասվածը հատկապես վերաբերում է պաշտոնաթող արտգործնախարարներին, ովքեր, որպես կանոն, փորձառու գործիչներ են լինում. թրծվում են ներքաղաքական ամենատարբեր պրոցեսներում` թե ներսում և թե դրսում բազմաթիվ շփումներ են ունենում և օրինաչափորեն տիրապետում են երկրի առջև ծառացած խնդիրների ողջ ներկապնակին, և ենթադրվում է, որ տեսլականներ ունեն դրանցից յուրաքանչյուրի հաղթահարման համար:

Այժմ` այս բանաձևը պրոյեկտենք Վարդան Օսկանյանի վրա` օգտվելով վերջին հրապարակային ելույթներում նրա հնչեցրած մտքերից: Միանգամից նկատենք, որ թե «Կապիտալ» օրաթերթին, թե «Ա1+» հեռուստաընկերությանը տված հարցազրույցներում, պարոն Օսկանյանն այդպես էլ չի ֆիքսում` ի՞նչ կարգավիճակով է ներկայացնում իր դիտարկումները` որպես քաղաքական գործի՞չ, թե փորձագետ: Սա շատ կարևոր է: Որովհետև երբ հանդես ես գալիս քաղաքական գործչի դերում, ներկայացված տեսակետների թերի, ոչ լիարժեք լինելու փաստը հասկանալի է (թեև` ոչ ողջունելի), բայց փորձագետի պարագայում դա պարզապես անթույլատրելի է: Իսկ այն, որ պարոն Օսկանյանի տեսակետները թերի են, տեղ-տեղ չհիմնավորված, իսկ երբեմն էլ նաև` մտացածին, դա ակնհայտ է:

Իր մտավախությունների արտահայտման համար նախկին արտգործնախարարն օգտագործում է «Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ շրջադարձային իրավիճակը»: Նրա մեկնաբանմամբ, այսօր հակամարտության շուրջ ստեղծվել է միանգամայն նոր` ռիսկային իրավիճակ, որի հիմքում երեք կոմպոնենտ է մատնանշում` հայ-թուրքական հաշտեցման գործընթաց, բանակցությունների որակ, Հայաստանի ներքին կյանք: Իսկ նոր իրավիճակ ասելով` պարոն Օսկանյանը նկատի ունի այն հանգամանքը, թե միջոնրդների ներկայացրած առաջարկին Ադրբեջանն, իբր, համաձայնություն է տվել, իսկ Հայաստանը` ոչ:

«Եթե մի փաստաթղթի վերաբերյալ Ադրբեջանը արդեն «այո» է ասել, դրանից հետո բոլորի ակնկալիքները Հայաստանից են և նրանց հայտարարությունները վերածվում են ճնշման: Այսօր մենք ծանր վիճակում ենք», - հայտարարում է Վարդան Օսկանյանը` նշելով, որ ինքը տեղեկություն քաղում է ներգրավված կողմերի հայտարարություններից: Հարց` պարոն Օսկանյան, ե՞րբ և որտե՞ղ եք տեսել, որ Ադրբեջանը «այո» ասի որևէ փաստաթղթի, կոնկրետ, այսպես կոչված, «նորացված մադրիդյան փաստաթղթին»:

Այդ երկրի արտգործնախարարն ընդամենը հայտարարել է` «որոշ բացառություններով փաստաթուղթն ընդունելի լինելու» մասին: Իսկ Հայաստանի արտգործնախարարը պարզաբանել է, որ Էլմար Մամեդյարովի ակնարկած «բացառությունները» հենց այն հարցերն են, որոնց շուրջ էլ, ըստ էության, արդեն 16 տարի ընթանում են բանակցությունները: Այս նրբերանգը չտեսնել կամ չտեսնելու տալ, կարծում ենք կարելի է, բայց ոչ այն մարդու կողմից, ով առնվազն 10-12 տարի անմիջական մասնակցություն է ցուցաբերում խնդրո առարկա բանակցություններին, և փայլուն պատկերացնում է, թե ինչ կարելի է հասկանալ Ադրբեջանի «բացառությունների», «վերապահումների» տակ:
Գանք Վարդան Օսկանյանի մատնանշած այն գործոններին, որոնք ազդել են հակամարտության շուրջ իրավիճակի փոփոխությանը: Առաջինը նշվում է հայ-թուրքական ընթացիկ հաշտեցման գործընթացը: «Այս գործընթացում արդեն որպես «շահառու» ներգրավվել է Թուրքիան»,- նշում է նախկին արտգործնախարարն ու հավելում. «Եվ խնդրի կարգավորումը այս նոր եռանկյունու համատեքստում են ընկալում նաև միջնորդները»:
Նկատենք, որ պարոն Օսկանյանն իրականությունը մի փոքր շուռ տված է ներկայացնում: Բանն այն է, որ Թուրքիան, որպես «շահառու», ղարաբաղյան հակամարտության մեջ ներգրավվել է 1993 թվականին` հետո Հայաստանն ու Լեռնային Ղարաբաղը շրջափակելու Ադրբեջանի նախաձեռնությանը միանալով: Եվ հենց այդ պատճառով էլ հայկական կողմը թե Օսկանյանի նախարար եղած ժամանակ, թե նրանից առաջ ու հետո, բացառել է Թուրքիայի մասնակցությունը խաղաղ կարգավորման գործընթացին:
Ինչ վերաբերում է հայ-թուրքական հաշտեցման գործընթացը Թուրքիայի ներգրավվածության պատրվակ դարձնելուն, ապա պարոն Օսկանյանը երևէ թե բոլորից լավ է պատկերացնում, որ հայկական կողմն այսօր դա կտրականապես բացառում է, ընդ որում` թիկունքում ունենալով միջազգային ողջ հանրության աջակցությունը: Ինչի՞ հիման վրա է պարոն Օսկանյանը պնդում, թե միջնորդները կարգավորումը «այդ նոր եռանկյունու» համատեքստում են պատկերացնում, այն դեպքում երբ միջնորդները` նախագահների, վարչապետների ու արտգործնախարարների մակարդակով հերքել են այդօրինակ պնդումները:

Պարոն Օսկանյանը հայ-թուրքական հաշտեցման գործընթացը ներկայացնելով որպես ղարաբաղյան հակամարտության շուրջ իրավիճակի փոփոխությանը նպաստած գործոն, փորձում է Հայաստանի օրվա իշխանություններին մեղադրել այդ իրավիճակի փոփոխությունը նախաձեռնելու մեջ: Նախկին արտգործնախարարը, հավանաբար, մոռացության է տալիս այն ակնհայտ փաստը, որ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը գտնվում է շատ դինամիկ պրոցեսների կիզակետում հայտնված տարածաշրջանում, որտեղ իրավիճակի փոփոխության վրա տարածաշրջանային խաղացողների ներգործությունը երբեմն զրոյական է:

Բոլոր չափումներով` հայ-թուրքական հաշտեցման գործընթացը (անկախ այն բանից, ով և երբ է նախաձեռնել) արձագանք էր 2008 թվականի ռուս-վրացական պատերազմից հետո ստեղծված իրավիճակի: Սա արձանագրում են բոլոր փորձագետները, և չենք թաքցնում հաշտեցման գործընթացում ներգրավված կողմերը: Հիմա, եթե Հայաստանին իրավիճակի փոփոխության մեղադրանք է ներկայացվում, ապա կամ պետք է հիմնավորել, որ 2008 թվականին արձանագրված տեղաշարժերը Հայաստանի և նրա իշխանությունների մեղքով էին, կամ` պետք է ներկայացվի այլընտրանք, թե ինչ գործիքներ ու նախաձեռնություններ պետք է Հայաստանը գործածեր այլևս փոփոխված իրավիճակում հավասարակշռություն պահելու համար: Քաղաքական գործչի համար սա պարտադիր չէ, իսկ ահա փորձագետը պարտավոր է մանրամասնել իր ասելիքը: Վարդան Օսկանյանի հարցազրույցներում այս դետալներն աչքաթող են արվել:

Պարոն Օսկանյանի մյուս բոլոր դիտարկումներում (թե հայ-թուրքական, թե ներքաղաքական, թե սոցիալ-տնտեսական խնդիրների առնչությամբ) ևս նման դետալներ գտնել հնարավոր չէ: Անհրաժեշտության դեպքում դրանք կարելի է վերլուծել ու խոցելի կողմերը ցույց տալ: Սակայն այսօր դրա կարիքը չկա: Կարևորը դա չէ, այլ այն, որ պարոն Օսկանյանն, օգտագործելով թերի, չհիմնավորված, մտացածին փաստարկներ, նկարագրում է փակուղային մի իրավիճակ, որից ելքն, ըստ նրա, իշխանափոխությունն է: Ընդ որում` այստեղ ևս նախկին արտգործնախարարը խուսափում է դետալներ ներկայացնելուց. նրա խոսքից ամենևին էլ պարզ չէ, թե ո՞ւմ ո՞ւմով է անհրաժեշտ փոխարինել, ի՞նչ խնդիր պետք է լուծել իշխանափոխությամբ, և արդյոք այդ խնդիրների լուծման միակ ուղին իշխանափոխությո՞ւնն է: Այս և բազում այլ հարցեր պարոն Օսկանյանը չի շոշափել. ընդամենը իշխանափոխություն և վերջ:

Ահա այստեղ արդեն հիմնավորվում են այն կասկածները, որ բոլոր դեպքերում, Վարդան Օսկանյանը ոչ թե նկարագրում է օբյեկտիվ իրավիճակը, այլ սեփական քաղաքական ակտիվության համար նախադրյալներ ստեղծելու նպատակով իրավիճակը յուրովի մեկնաբանությունների է ենթարկում: Այսինքն` ներկայացվածը ոչ թե գնահատականներ են, այլ` քաղաքական հայտարարություններ: Եթե այդպես է, կնշանակի, որ ժամանակն է, որպեսզի Վարդան Օսկանյանը մի քանի պարզաբանում տա.

ա/ ցույց տա, որ այսօր առկա, իր բառերով` «շրջադարձային իրավիճակի» ստեղծման գործում իր մասնակցությունն առնվազն մինիմալ է, և ինքը որևէ առնչություն չունի «մադրիդյան սկզբունքները» բանակցային սեղանին դնելու, Հայաստանում իր բառերով` «քաղաքական և տնտեսական մենաշնորհ» հաստատելու և բազմաթիվ այլ հիմնխնդիրներում, որոնց մասին բարձրաձայնում է հենց ինքը:

բ/ ցույց տա, որ ունի այլընտրանքային ծրագիր, մշակած գործողությունների պլան` իր իսկ կողմից ներկայացված հիմնախնդիրների լուծման ժամկետներով ու արդյունքներով:

գ/ ներկայացնի այն անձանց շրջանակը` թիմակիցներին, ում հետ փորձելու է կյանքի կոչել իր ծրագիրը` հնարավորինս բացառելով դրա տապալման հնարավորությունները:

Առանց վերը նշվածների, Վարդան Օսկանյանի հրապարակային քաղաքական գնահատականներն ու հետևաբար հայտը խիստ անլուրջ տպավորություն են թողնում: Հակառակ դեպքում` ինչպե՞ս հասկանալ այն, որ պարոն Օսկանյանը իշխանափոխության հարց է բարձրացնում, իսկ երբ նրան հարցնում են` ի՞նչ կտա դա, նա ասում է. «Ես չեմ ուզում այդ մասին խոսել»: