Ձեր վստահելի աղբյուրը

Մեկ շաբաթ առաջ Ադրբեջանում ծավալված հակաամերիկյան հիստերիան գնալով թափ է հավաքում: Տևական ու զանգվածային հայտարարություններից հետո այսօր արդեն ադրբեջանցի պաշտոնյաները ներկայացրեցին այն հիմնավորումները, որոնք ստիպում են այս փուլում ԱՄՆ-ից նեղացածի կեցվածք ընդունել:

Հիշեցնենք` ապրիլի 14-ին կայացած կառավարության նիստում Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը հանդես եկավ միջազգային հանրության կոշտ քննադատությամբ: Մինչ վերլուծաբաններն ու փորձագետները գուշակում էին, թե ում են հասցեագրված քննադատության հիշյալ դրսևորումները, Ադրբեջանի նախագահի աշխատակազմի հասարակական և քաղաքական հարցերի բաժնի ղեկավար Ալի Հասանովը պաշտոնապես կոնկրետացրեց հասցեատիրոջը:

Արևմտյան մամուլի բնորոշմամբ` «զուսպ և հավասարակշիռ» այս չինովնիկը, որ ադրբեջանական իշխանական հիերարխիայի երկրորդ հարկում կանգնած առանցքային գործիչներից մեկն է, մամլո ասուլիսում հայտարարեց, որ խոսքն ԱՄՆ-ի մասին է, ով «ղարաբաղյան կարգավորման գործընթացում չեզոք չէ և գործում է ընդդեմ Ադրբեջանի շահերի»: Հետագայում Ալի Հասանովը մի ամբողջ շաբաթ` ամեն օր, շփվում էր մամուլի հետ, կրկնում նույն նույնաբովանդակ հայտարարություններ` ըստ էության հասկացնելով, որ իր էմոցիոնալ «ժայթքումները» ոչ թե պահի ազդեցության տակ արված հայտարարություններ են, այլ` երկրի բարձրագույն ղեկավարության որդեգրած քաղաքական կուրսից բխող գնահատականներ:

Բնականաբար` վերևից իջեցված այս «ինստրուկտաժին» համահունչ, Ադրբեջանի խորհրդարանում` Միլի Մեջլիսում, ընթացիկ շաբաթվա քաղաքական դեբատները սկսվեցին ԱՄՆ-ի դեմ ուղղված կոշտ և ծայրահեղ կոշ հայտարարություններով: Դրանց դիապազոնը բավականին լայն էր` ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահությունից ԱՄՆ-ին վռնդելուց մինչև Ադրբեջանի տարածքում ամերիկյան կապիտալի գործունեության կասեցում:
Ծավալված հիստերիային գործնական բովանդակություն հաղորդելու նպատակով Բաքվի իշխանությունները ձեռնամուխ եղան կոնկրետ քայլերի. միակողմանիորեն խզվեց մայիս ամսին ադրբեջանա-ամերիկյան համատեղ զորավարժություններ անցկացնելու մասին համաձայնագիրը:

Հակաամերիկյան արշավի ծավալման մեկնարկից մեկ շաբաթ անց Ադրբեջանում անհրաժեշտ համարեցին որոշ պարզաբանումներ տալ իրենց անկանոն վարքագծի վերաբերյալ (հիշեցնենք, որ մինչ օրս`  նաև այսօր, թե Բաքուն, թե Վաշինգտոնը երկկողմ հարաբերությունները բնութագրում են որպես «ռազմավարական»):
Այս առաքելությունը դրվեց Ադրբեջանի նախագահի աշխատակազմի արտաքին հարաբերությունների հարցերով բաժնի ղեկավար Նովրուզ Մամեդովի ուսերին: Վերջինիս հետ բացառիկ հարցազրույց է հրապարակել ԱՊԱ գործակալությունը: Այն նույն գործակալությունը, որը երկու բացառիկ հարցազրույց էր վարել թուրք գործիչների հետ, և երկուսն էլ հերքվել էին. նախ` ԵԽԽՎ նորընտիր նախագահ Մևլութ Չավուշօղլուն, իսկ մեկ շաբաթ առաջ էլ` Թուրքիայի արտգործնախարար Ահմեդ Դավութօղլուն:

Ինչևէ: Անդրադառնանք Մամեդովի հարցազրույցին: Այնտեղ ադրբեջանցի բարձրաստիճան պաշտոնյան խոսել է ղարաբաղյան կարգավորման ընթացիկ վիճակի մասին` վերստին հայտարարելով, թե միջնորդները պետք է ճնշում գործադրեն Հայաստանի վրա` այս կամ այն առաջարկին համաձայնելու համար: Թեև նման հայտարարություն առաջին անգամ չէ հնչում, սակայն հարկ ենք համարում հիշեցնել ԵԱՀԿ համանախագահ երկրների ներկայացուցիչների ու անձամբ համանախագահների բազմիցս արած այն հայտարարությունները, որ միջնորդները միայն հանդես են գալիս առաջարկներով, իսկ որոշում պետք է կայացնեն հակամարտության կողմերը: Միակ բանը, որ միջնորդ երկրները խոստացել են, դա կողմերի համաձայնության դեպքում խաղաղության երաշխավոր դառնալն է: Այնպես որ` Նովրուզ Մամեդովի այս հայտարարությունը որևէ հետաքրքրություն չի ներկայացնում` ոչ թարմության, ոչ բովանդակության առումով:

Անդրադառնանք ԱՄՆ-ի դեմ կոշտ քննադատության դրդապատճառներին, որոնց շարադրանքը կազմում է Նովրուզ Մամեդովի հարցազրույցի մոտ 90 տոկոսը:

«Ադրբեջանի արտաքին քաղաքականության այսօրվա կուրսն այդ հարցին (ԱՄՆ-ի հետ հարաբերություններին – Ա.Մ.) բավականին զգայուն է: Անկախության ընթացքում ադրբեջանական կողմի քայլերը հայտնի են: Վերլուծելով այդ ամենը` կարող ենք ընդգծել, որ հետխորհրդային տարածքում դժվար է գտնել որևէ այլ, այդպիսի հաջողակ երկիր: Մեր ներքին քաղաքականությունը, արտաքին քաղաքականությունը` տարածաշրջանում և աշխարհում, շատ բնագավառներում, միջազգային համագործակցության ոլորտում եղած ձեռքբերումները հաջողություններ են, որոնցով չի կարող հպարտանալ ոչ մի երկիր: Պայքար ահաբեկչության դեմ, լայն համագործակցություն էներգետիկայի ոլորտում, քաղաքական բարեփոխումների իրականացում, պայքար թմրադեղերի դեմ և այլն: Միաժամանակ մենք մեծ նշանակություն ենք տալիս աշխարհի շատ տարածաշրջաններում` Կոսովոյում, Իրաքում, Աֆղանստանում, իրականացվող խաղաղապահ գործողություններին: Այս տեսանկյունից մեզ անհանգստացնում և ստիպում է մտածել մեր հանդեպ դրսևորվող անարդարության փաստը: Մեզ մտահոգում է հարց` ինչո՞ւ պետք է այդպես լինի»,- մուտքի խոսքն այսպես է ձևակերպել Նովրուզ Մամեդովը:

Առանձնապես հակադարձելու անհրաժեշտություն չենք տեսնում, բայց քանի որ Նովրուզ Մամեդովը խոսել է Ադրբեջանի բացառիկության մասին, այնուամենայնիվ ստիպված ենք մի քանի հարց հնչեցնել:

«Պայքար ահաբեկչության դեմ» - որևէ դժվարություն չի ներկայացնում ճշտել և հայտնաբերել, որ հետխորհրդային երկրներից Ադրբեջանը միակն է, որի անունը` որպես ահաբեկիչների հնարավոր որջ, շրջանառվել է 1998 թվականի օգոստոսի 7-ին Նայրոբիում (Քենիա) ու Դար էս Սալամում (Տանզանիա) ԱՄՆ-ի դեսպանատների պայթեցման, ինչպես նաև 2001 թվականի սեպեմբերի 11-ին ԱՄՆ-ում «Ալ Քաիդայի» զանգվածային գրոհների քննության ընթացքում:

«Լայն համագործակցություն էներգետիկայի ոլորտում» - այստեղ խնդիրը ծավալուն է, բայց Ադրբեջանի «բացառիկությունն» ընդգծելու համար նկատենք, որ միայն հետխորհրդային տարածքում միանգամից չորս երկիր` Ռուսաստանը, Ղազախստանը, Թուրքմենստանն ու Ուզբեկստանը, էներգետիկ ռեսուրսների ծավալով բազմապատիկ անգամ գերազանցում են Ադրբեջանին, իսկ Արևմուտքի հետ համագործակցության ծավալներով ու պատրաստակամությամբ Ադրբեջանին հաստատ չեն զիջում: Հետագայում եթե հարկ լինի, այս խնդրի վերաբերյալ ավելի խորքային վերլուծություն կներկայացնենք:

«Քաղաքական բարեփոխումների իրականացում» - այստեղ համեմատություններն իսկապես տպավորիչ են` Ադրբեջանի բացառիկության տեսանկյունից: Հետխորհրդային ոչ մի երկրում հնարավոր չի եղել այնպիսի քաղաքական բարեփոխումներ իրականացնել, որ իշխանությունը հորից ժառանգվի որդուն (նման բանն աներևակայելի է անգամ ԽՍՀՄ նման տոտալիտար ռեժիմի պայմաններում), գումարած` երաշխիքներ ստեղծվեն ցմահ կառավարման համար:

«Պայքար թմրադեղերի դեմ» - այստեղ իսկապես բացառիկ հաջողությունների հասնելու հնարավորություններ Ադրբեջանն ունի: Նույն հարցազրույցում Նովրուզ Մամեդովը մեջբերում է ԱՄՆ պետդեպի համապատասխան զեկույցն ու նշում, որ Ադրբեջանում 120 հազար ուսանողներից 95 հազարը թմրանյութ են օգտագործում: Համաձայնեք, որ պայքարի լայն դաշտ կա: Մինչդեռ նույն զեկույցները ցույց են տալիս, որ Ադրբեջանը գնալով ավելի ծանրակշիռ ներկայություն է ապահովում Աֆղանստան-Իրան-Ռուսաստան-Եվրոպա երթուղով թմրանյութերի առաքման գործում:

Վերադառնանք Մամեդովի հարցազրույցին և տեսնենք, թե ԱՄՆ-ն ի՞նչ կոնկրետ քայլերով է վաստակել Ադրբեջանի ու նրա իշխանությունների դժգոհությունը:

«Ադրբեջանի նկատմամբ ձեռնարկված առաջին քայլը` պատժամիջոցը, 1992 թվականին ընդունված «907 կետ»-ն է: Այսօր նրանք, ովքեր քաղաքականությամբ են զբաղվում ԱՄՆ-ում, գիտեն այդ կետի անարդարացիության մասին: Ադրբեջանը օկուպացված երկիր է, որը տառապում է դրանից: Ենթադրենք, թե դա տեղի է ունեցել այն ժամանակ, երբ աշխարհը դեռ չգիտեր այդ պրոցեսների մասին, ինչո՞ւ այսօր այդ կետը չի վերացվում»,- նշել է Նովրուզ Մամեդովը:

Քանի որ նրա հայտարարությունն անհեթեթ է, դրան պատասխանելու հարկ չկա: Անտեղյակներին ընդամենը հիշեցնենք, որ Ադրբեջանի նկատմամբ պատիժ նախատեսող (Ադրբեջանն այդպիսով զրկվում է ամերիկյան օգնությունից) 907 կետն ԱՄՆ Կոնգրեսն ընդունել է ի պատասխան Հայաստանն ու Լեռնային Ղարաբաղը շրջափակման ենթարկելու համար: Իսկ ադրբեջանական շրջափակումն, ինչպես գիտենք, դեռևս շարունակվում է:

«Ադրբեջանի նկատմամբ երկրորդ անարդարությունը «Ջեքսոն-Վենիկի բանաձևն» է: Մի շարք երկրների նկատմամբ այդ ուղղումը վերացվել է, իսկ Ադրբեջանի դեպքում մնացել է ուժի մեջ: Արդարության ո՞ր շրջանակներում է սա տեղավորվում»,- նշել է Իլհամ Ալիևի աջ ձեռքը համարվող գործիչը:

Տեղեկացնենք, որ Ջեքսոն-Վենիկի բանաձևն ընդունվել է ԽՍՀՄ գոյության տարիներին և առևտրային պատժամիջոցներ է նախատեսել այն երկիրների, առաջին հերթին` ԽՍՀՄ-ի նկատմամբ, որոնք խոչընդոում էին էթնիկ հրեաների տեղաշարժին, մասնավորապես արտագաղթին: ԽՍՀՄ փլուզումից հետո այս բանաձևը մեխանիկորեն կիրառվել է հետխորհրդային բոլոր 15 հանրապետությունների նկատմամբ: Հետագայում ամերիկյան օրենսդիրները` հիմնականում հաշվի առնելով Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության հետ այս կամ այն երկրի բանակցությունների արդյունքները, վերացրել են դրա կիրառությունը: Արձանագրենք, որ Ադրբեջանի նկատմամբ խտրական մոտեցում այս հարցում չի եղել: Անգամ Ուկրաինան` ամերիկամետ Յուշչենկոյի կառավարման օրոք մեծապես տուժել է այս բանաձևի կիրառման արդյունքում:

«Ստեղծվեց «Հազարամյակի մարտահրավերներ» ծրագիրը: Ինչո՞ւ Ադրբեջանը դուրս մնաց այդ ծրագրից, բայց որոշ երկրներ, որոնք անգամ սերտ համագործակցություն չեն ունեցել ԱՄՆ-ի հե, այդ թվում` Հայաստանը, ընդգրկվեցին դրա մեջ: Այդ երկրներն ԱՄՆ-ից 500-600 մլն դոլար օգնություն ստացան, Ադրբեջանը կրկին դուրս մնաց»,- ԱՄՆ-ից նեղանալու հաջորդ պաճառն է նշել Նովրուզ Մամեդովը:

Վերջինիս հիշեցնենք, որ «Հազարամյակի մարտահրավերներ» ծրագիրը նախատեսվել է որոշակի չափանիշների համապատասխանող երկրների համար: Դրանք գաղտնի չեն, բաց են: Եվ եթե Նովրուզ Մամեդովը համարում է, որ Ադրբեջանը համապատասխանում է այդ չափանիշներին, կնշանակի նա ջուրն է նետում Ադրբեջանի «տնտեսական հաջողությունների» մասին ադրբեջանական պետական քարոզչության ողջ ձեռքբերումները: Ընդամենը հիշեցնենք, որ պաշտոնական տվյալներով Ադրբեջանը ռազմական կարիքների վրա վատնում է տարեկան մոտ 2 մլրդ դոլար` 4 անգամ ավել, քան ակնկալում է ստանալ «Հազարամյակի մարտահրավերներ» հիմնադրամից:

Հաջորդիվ արդեն Նովրուզ Մամեդովը բողոքում է Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման և հայ-թուրքական հաշտեցման գործընթացում ԱՄՆ-ի պրոհայկական դիրքորոշումից: Հարցազրույցի այս հատվածում որևէ նոր բան չկա: Այն նույն թեզերն են, որ վերջին մեկ տարվա ընթացքում բազմիցս հնչեցվել , իսկ վերջին մեկ շաբաթվա ընթացքում ամենատարբեր մակարդակներով ինտենսիվ շրջանառվել են:

Շարունակելի. վերլուծության հաջորդ հատվածներում կանդրադառնանք այն խնդիրներին, թե ինչու Ադրբեջանում երկու տասնամյակ անց հիշեցին ԱՄՆ-ի անարդարության մասին: