Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ես մանկավարժ չեմ: Ոչ էլ տնտեսագետ: Ուստի չեմ կարող օտարալեզու դպրոցներ հիմնելու օրենսդրական նախադրյալներ ստեղծելու նախաձեռնության (դրա կողմնակիցների ու ընդդիմախոսների) և այդ նախաձեռնության (երկու կողմի) հիմնավորումների վերաբերյալ տեսակետ արտահայտել, առավել ևս` ընդդիմանալ կամ հակադարձել դրանց:

Եվ, այնուհանդերձ, ինձ` որպես հրապարակախոսի և, իհարկե, որպես ՀՀ շարքային քաղաքացու համար, մի շարք հարցադրումների պատասխաններն ակնհայտ չեն և ես կցանկանայի բարձրաձայնել այդ մասին:

Այսպես` օտարալեզու դպրոցների բացմանն ի նպաստ բերվող թիվ մեկ փաստարկը մրցունակության բարձրացումն է: Ինձ համար այնքան էլ պարզ չէ, թե հատկապես մենք որտեղ և ում հետ ենք մրցում, և ըստ այդմ` անհայտ է նաև, թե այդ մրցակցությունից շահած դուրս գալու համար որքանով է անհրաժեշտ այս կամ այն լեզվով հանրակրթության կազմակերպումը Հայաստանում:

Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ կառավարությունն առաջնահերթ է համարել բարձր տեխնոլոգիաների զարգացումն ու գիտահեն տնտեսության կառուցումը` կարելի է կռահել, որ Հայաստանը պատրաստվում է մրցակցության մեջ մտնել հենց այդ ոլորտներում: Եթե այդպես է, ապա տվյալ դեպքում օտար լեզվի իմացությունը վերջին հաշվով երկրորդ (երրորդ-չորրորդ) պլանում է, որովհետև, նախ, անհրաժեշտ է համապատասխան մակարդակի բերել տեխնոլոգիական զարգացման համար անհրաժեշտ գիտությունը` այն է` բնական գիտությունները. ֆիզիկա, քիմիա, մաթեմատիկա, կենսաբանություն և այլն (գումարած տասնյակ միջգիտական դիսցիպլինները): Օտար լեզվի իմացության անհրաժեշտությունն այս դեպքում, իմ կարծիքով, սահամանափակվում է միայն օտարալեզու գիտական հանդեսների (հիմնականում` անգլալեզու) մատչելիության ապահովմամբ:

Ասել կուզենք, որ ժամանակակից չափանիշներով գիտություն ունենալու համար օտար լեզվի իմացությունը անհրաժեշտ է, բայց ամենևին էլ ոչ պարտադիր ու բավարար: Հետևաբար` գիտության ու գիտահեն տնտեսության ոլորտում Հայաստանի մրցունակությունը խթանելու համար որոշումներ, ներդրումներ ու բարեփոխումներն անհրաժեշտ են միանագամայն այլ տեղ:

Ավելին, եթե խնդիր է դրված Հայաստանում գիտություն զարգացնել, և դրա հիման վրա կառուցել գիտահեն տնտեսություն, ապա որքան հասկանում եմ, այդ գիտությունը պետք է հայալեզու լինի (դժվար է պատկերացնել, որ որևէ մեկի գերմանալեզու գիտական հայտնագործությունը մատչելի կդառնա հայալեզու գործարարի համար, վերջինս էլ կփորձի ներդրում անել` այդ հայտնագործությունից ֆինանսական օգուտ քաղելու համար): Հիմա հարց է առաջանում. եթե իսկապես հաջողվի հասնել դրան ու հայաստանյան օտարալեզու դպրոցներում պատրաստվեն բարձրակարգ կադրեր, ստեղծվի լուրջ գիտական ներուժ, որքանո՞վ է երաշխավորված, որ Հայաստանում օտար լեզվով բնական գիտություն ուսանած երիտասարդը հետագայում գիտական պրոդուկտ կտա հայերենով` Հայաստանի տնտեսական միջավայրի համար մատչելի լեզվով: Իսկ միգուցե այդ (պոտենցիալ) ներուժը նախընտրի դրսևորվել այլ` իր համար ավելի հոգեհարազատ միջավայրում, և որոշի պարզապես արտագաղթել այդ հարազատ միջավայր ու խթանել տեղի մրցակցությունը:

Երկրորդ հանգամանքը, որ ինձ մտահոգում է` անորոշությունն է: Անորոշությունը, որն առկա է կառավարության նախաձեռնության ընդդիմախոսներին տրվող հակափաստարկներում:

Այսպես` կրթության նախարարն օրերս խոսեց օտարալեզու դպրոցների քվոտավորման մասին: Արտաքուստ հասկանալի ու ողջամիտ թվացող այս փաստարկը, իրականում, ինձ շատ անորոշ թվաց: Ես հասկացա միայն, որ օտարալեզու դպրոցների ընդհանուր քանակը չի կարող գերազանցել հանրապետությունում առկա միջնակարգ կրթական հաստատությունների 1 տոկոսանոց շեմը: Այսինքն` դրանց թիվը չի կարող անցնել 15-ից:

Այս մաթեմատիկական գործողության արդյունքում ինձ համար այդպես էլ պարզ չդարձավ, թե դպրոցահասակ երեխաների ներգրավման ի՞նչ տեսակարար կշիռ կարող են ունենալ այդ` օտարալեզու դպրոցները: Եթե, օրինակ, օրինագիծը հաստատվի այնպես, ինչպես շրջանառվում է այս օրերին, դա սահմանափակո՞ւմ է արդյոք աշակերտների քանակը, ովքեր կարող են ընդգրկվել այդ «մրցունակ» կրթական ծրագրերում:

Չի բացառվում չէ՞, որ, օրինակ, որևէ օտարալեզու դպրոց բացվի և անսահմանափակ թվով աշակերտներ ընդունի` կլանելով դպրոցահասակ երեխաների մեծ մասին: Այդ բանը կարելի է անել, օրինակ, հետևյալ կերպ`գրանցվում և արտոնագիր է տրամադրվում միջնակարգ կրթական մեկ հաստատության, որը, ենթադրենք, բացում է 1000 մասնաճյուղ` ներկայություն ապահովելով հանրապետության բոլոր համայնքներում: Առկա օրինագիծը նման ռիսկերից ապահովող երաշխիքներ ամրագրո՞ւմ է, թե՞ ոչ:

Երրորդ մտահոգությունը սոցիալ-դարվինիզմի դրսևորումներն են, որ գնալով ավելի են արմատավորվում Հայաստանի կրթական ոլորտում:

Նախարարն իր պարզաբանումներում վստահեցրեց, որ ստեղծվելիք մասնավոր «մրցունակ» դպրոցներում որոշակի սոցիալական փաթեթներ են ներդրվելու և անապահով խավերի երեխաների համար կրթաթոշակներ են սահմանվելու: Մեխանիզմը ո՞րն է: Հայաստանում կիրառվող ո՞ր փորձն է ներդրվելու դրա հիմքում:

Մտահոգությանս հիմքերը ներկայացնելու համար անդրադառնամ այսօր գործող համակարգին: Բուհերում անվճար (հասկանալ` պետական կրթաթոշակ) սովորելու համար պայքար է ընթանում: Դրա հիմքում առաջադիմությունն է: Այսինքն` անվճար սովորելու հնարավորությունից օգտվում են բարձր գնահատականներ ստացողները: Ըստ որում` ռոտացիայի սկզբունքով այդ ցանկը մշտապես փոփոխվում է: Ասել կուզենք, որ համակարգն այդ որևէ սոցիալական բաղադրիչ չունի: Եթե օրինակ, որևէ մարզից որևէ անապահով ընտանիքի երեխա ընդունվել է բուհ` անվճար հիմքուներով և նրա` բուհն ավարտելու երաշխիքը հենց անվճար հիմունքներով սովորելն է, ապա մեր երկրում գործող կարգը նման երաշխիքներ չի տրամադրում: Այսինքն` որևէ մեկը չի կարող երաշխավորել, որ տվյալ անապահով խավի ներկայացուցիչ ուսանողը ոչ միայն իր մեղքով չի «թերանա» (համակարգի արատների մասին նույնիսկ ոլորտի պատասխանատուներն են խոսում) առաջադիմության հարցում և կհայտնվի «վճարովիների» ցուցակում, այսինքն` կոնկրետ այս (անվճարունակության) դեպքում` բուհից դուրս: Սա է մեզանում գործող մեխանիզմը. հաղթում են ուժեղները (իսկ որ «ուժեղները» մեզանում սոցիալապես անապահով շերտերից չեն, հաստատ է):

Վերադառնանք օտարալեզու դպրոցներին: Եթե պետական կրթաթոշակներն այս նույն սկզբունքով են տրվելու նաև այդ դպրոցներում, ապա որտե՞ղ է աջակցությունն անապահով խավերին: Իսկ եթե այդ մեխանիզմը չի կիրառվելու, ապա որտե՞ղ է գրված, թե ինչ այլ մեխանիզմ է ներդրվելու: Այս հարցի պատասխանը, համենայնդեպս, ես չեմ գտել:

Մտահոգություններս այսքանով չեն սահմանափակվում: Մյուսներն ավելի առարկայական են և առնչվում են օտարալեզու դպրոցների գործունեության պրակտիկ կողմերին: Եթե վերը ներկայացված դիտարկումների վերաբերյալ (թեմայի հրապարակային քննարկման մասնակիցների կողմից) արձագանքներ լինեն, ապա մտքերս կշարունակեմ` հաջորդիվ ներկայացնելով նաև դրանք: Մինչ այդ, սակայն, ինձ հետաքրքրում է մեկ հարց` ի՞նչին են նպաստելու օտարալեզու դպրոցները: