Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ղարաբաղա-ադրբեջանական սահմանագծում հունիսի 18-ի լույս 19-ի գիշերն արձանագրված միջադեպը թե ԼՂՀ-ի, Հայաստանի ու Ադրբեջանի հասարակությունների, և թե միջազգային հանրության ուշադրությունը շեղեցին Սանկտ Պետերբուրգում դրանից մեկ օր առաջ կայացած Սերժ Սարգսյան-Դմիտրի Մեդվեդև-Իլհամ Ալիև հանդիպումից, և որն ամենակարևորն է` այդ հանդիպման արդյունքներից: Մինչդեռ, կարծես թե, որոշակի եզրահանգումների համար ոչ պաշտոնական և ոչ էլ ոչպաշտոնական տեղեկությունների պակաս չի զգացվում: Առաջ անցնելով` նկատենք, որ շփման գծում տեղ գտած սադրանքը, ըստ էության, հենց այդ նպատակն էլ հետապնդում էր` պետերբուրգյան հանդիպումից շեղել կարգավորման գործընթացում ներգրավված կողմերի ու նրանց հասարակությունների ուշադրությունը: Ամեն ինչի մասին` հերթով:

Նախ` Սանկտ Պետերբուրգում կայացած հանդիպմանը նախորդած իրադարձությունների մասին: Նախագահների վերջին` հունվարի 25-ին Սոչիում կայացած հանդիպումից հետո` ադրբեջանական քարոզչության ջանքերի արդյունքում, տպավորություն էր ստեղծվել, թե իբր բանակցային գործընթացում որոշակի կոնկրետություն է հայտնվել և այժմ բոլորը սպասում են քաղաքական որոշումների: Այսօրինակ քարոզչությանը նպաստել էր բանակցային գործընթացում կարճատև պաուզան, որն ըստ երևույթին պայմանավորված էր հայ-թուրքական կարգավորման գործընթացում նկատված ակտիվացմամբ, ինչպես նաև այդ և ղարաբաղյան գործընթացները հստակ տարանջատելու Հայաստանի մոտեցմամբ:

Եվ ահա ապրիլի վերջին, երբ հայ-թուրքական թեմատիկայի շուրջ կրքերը մարեցին, աստիճանաբար սկսեց ակտիվանալ ղարաբաղյան կարգավորման գործընթացը: Այդ փուլում կարևոր իրադարձություն էր ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների հանդիպումը ՀՀ արտգործնախարար Էդվարդ Նալբանդյանի հետ, որը կայացավ Բրյուսելում` ապրիլի 12-ին:

Չանցած մեկ ամիս` համանախագահները նմանատիպ հանդիպում ունեցան նաև Ադրբեջանի արտգործնախարար Էլմար Մամեդյարովի հետ` հունիսի 4-ին Վենետիկում:

Այս երկու հանդիպումների վերաբերյալ էլ ԵԱՀԿ մամլո գրանսեյակը տարածեց համանախագահների հայտարարությունը, որում կրկնվում էր նույն միտքը.

«Հանդիպման ընթացքում կողմերը քննարկել են Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման բանակցությունների ընթացիկ փուլին առնչվող հարցեր»:

Սա թեև ոչինչ չասող, բայց և կարևոր հայտարարություն էր: Դեռևս այդ ժամանակ հասկանալի դարձավ, որ կարգավորման գործընթացում որևէ կոնկրետություն չկա, և արտգործնախարարների մակարդակով կողմերն աշխատում են աշխատանքային առաջարկների վրա, որոնք, պատրաստ լինելու դեպքում, կփոխանցվեն նախագահների դատին:

Եվ չնայած այս փաստին, ապրիլի-հունիս ամիսների ընթացքում ադրբեջանական կողմը` նախագահից մինչև կամակատար «քաղաքագետներ», պնդում էին, որ ընթացիկ փուլում իրենք նախագահների հանդիպման անհրաժեշտություն չեն տեսնում: Այսպիսի ձևակերպմամբ հայտարարություն Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևն արել է նաև այն ժամանակ, երբ արդեն գիտեր, որ հուլիսի 17-ին ինքը հանդիպելու է Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանին:
Հրապարակավ ստելու նման դրսևորումների ու դրան դրդապատճառների մասին որևէ բան ասելը տեղին չէ: Այդ կապակցությամբ պարզաբանումները պետք են ադրբեջանցիներին, ուստի նրանք էլ թող պահանջեն: Մեր դեպքում կարևորն այն է, որ Սանկտ Պետերբուրգում իր ներկայությամբ փաստացի Իլհամ Ալիևը հայկական կողմի հետ բանակցությունների անհրաժեշտություն ոչ միայն տեսնում է, այլև գիտակցում է, որ գործընթացի խափանումը կարող է ծանր հետևանքներ ունենալ իր և իր երկրի համար:

Անդրադառնանք պետերբուրգյան հանդիպմանը: Այստեղ մի շարք կարևոր նրբություններ կան: Առաջինն, անշուշտ այն փաստագրումն էր, որ Իլհամ Ալիևը Սանկտ Պետերբուրգ ժամանել է «միայնակ»` առանց ադրբեջանցի լրագրողների ուղեկցության: Սա կարևոր փաստ է, քանի որ հարևան երկրի ղեկավարը միշտ էլ նման հանդիպումների ժամանել է լրագրողների ներկայանալի խմբի ուղեկցությամբ: Դրանց բացակայությունը սկզբնական շրջանում կարելի էր բացատրել այն վարկածով, որ Իլհամ Ալիևը չի ցանկացել երկրի ներսում լայնորեն լուսաբանել մի իրադարձություն, որի անհնարինության մասին պնդում էր ընդամենը մի քանի օր առաջ:

Սակայն, երբ Ադրբեջանի նախագահը Սանկտ Պետերբուրգը լքեց ու հեռացավ նախատեսվածից շուտ, հասկանալի դարձավ, որ ադրբեջանցի լրագրողների բացակայության պատճառը միայն Իլհամ Ալիևի ստախոսության մեջ մերկացվելու վտանգը չէ: Ըստ էության, ադրբեջանական կողմը նախօրոք տիրապետում էր Պետերբուրգում կայանալիք խոսակցության նյութին ու նպատակահարմար էր գտել այդ մասին ընդհանրապես լռել:

Այս պնդումը հաստատում են ոչ միայն լրագրողների բացակայությունը, այլև այն փաստը, որ ադրբեջանական կողմից հանդիպման վերաբերյալ մինչ օրս որևէ պաշտոնական մեկնաբանություն չի հնչել, իսկ տեղի լրատվամիջոնցրեը բավարարվել են միայն հանդիպման փաստը ներկայացնող լուրի տարածմամբ:

Իսկ ի՞նչը կարող էր ստիպել ադրբեջանցիներին այդպես նյարդայնանալ ու լռել: Այս հարցի առնչությամբ դատողություններ կարող ենք անել` հիմնվելով բացառապես պաշտոնական տեղեկատվության վրա:

Այսպես` Սարգսյան-Մեդվեդև-Ալիև հանդիպումից րոպեներ անց ՌԴ նախագահի մամլո գրասենյակը տարածում է հաղորդագրություն, որում նշված է.

«Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահներ Սերժ Սարգսյանն ու Իլհամ Ալիևը ռուսաստանցի գործընկերոջ` Դմիտրի Մեդվեդևի հետ հանդիպման ժամանակ հաստատել են իրենց պատրաստակամությունը` ղարաբաղյան խնդրի կարգավորման շուրջ բանակցությունները շարունակել Մադրիդյան սկզբունքների հիման վրա: Նկատվել է կողմերի դիրքորոշման մոտեցում` հակամարտության կարգավորման հիմնական սկզբունքների տեքստում ունեցած մի շարք վիճելի հարցերում: Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահները հաստատել են նաև երկխոսությունը շարունակելու իրենց պատրաստակամությունը` ուղղված այդ փաստաթղի աշխատանքների ավարտին, որն իրականացվում է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրներ Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի միջնորդությամբ»:

Հանդիպումից անմիջապես հետո պաշտոնական մեկնաբանություններ է տալիս ՀՀ արտգործնախարար Էդվարդ Նալբանդյանը և հայտնում.

«Վերջին շրջանում բանակցությունները շարունակվում էին Ռուսաստանի արտգործախարարի միջնորդությամբ` արտաքին գործերի նախարարների մակարդակով: Եվ այսօր բանակցությունների ընթացքում գրանցվեց այն, ինչին այսօրվա դրությամբ հասել են կողմերը այդ բանակցությունների ընթացքում: Հանդիպման արդյունքում պայմանավորվածություն է ձեռք բերվել բանակցությունները շարունակել այդ հիմքի վրա: Նախագահները հանձնարարեցին արտաքին գործերի նախարարներին շարունակել շփումները: Գործընթացը շարունակվում է: Կարող ենք ասել, որ այսօրվա հանդիպումը կառուցողական էր և բավականին օգտակար: Այն կարևոր հանգրվան էր Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի կարգավորման գործընթացում»:

Հաջորդ կարևոր հայտարարությունն անում է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ Իգոր Պոպովը հայկական մամուլին տված հարցազրույցում.

«Գոյություն չունի որպես այդպիսին` կարգավորման առաջարկների նորացված մի տարբերակ, այսինքն` մենք մշտապես աշխատում ենք, որոշ տարրեր ընդունելի են, որոշները` ոչ, և հենց սրա շուրջ են այժմ աշխատանքներ տարվում, և պետք է գտնել փոխընդունելի տարբերակ: Ասել` ընդունելի՞ է, թե՞ ոչ, շատ պարզ հարցադրում է, մինչդեռ իրականում խնդիրը շատ ավելի բարդ է: Կարևորն այն է, որ գոյություն ունի կարգավորման սկզբունքների որոշակի խումբ, բայց ընդհանուր հասկացություն չկա դրա շարունակականության և այս սկզբունքների իրականացման ալգորիթմի շուրջ, այդ իսկ պատճառով գոյություն ունի մեր` ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահներիս աշխատանքը, որը կայանում է հենց նրանում, որպեսզի ներկայացնենք որոշակի տարբերակներ: Իհարկե, առկա են տարբերակներ, որոնց շուրջ հայկական կողմը համաձայն չէ ադրբեջանական կողմի հետ, կան նաև տարբերակներ, որոնց դեպքում էլ հակառակ իրավիճակն է: Անշուշտ, գոյություն ունեն դրույթներ, որոնց համաձայն է և այս, և այն կողմը: Մեր խնդիրն է` մաքսիմալ մոտեցնել դիրքորոշումները, որպեսզի հասնենք փաստաթղթի ստորագրմանը: Որքա՞ն երկար կտևի այս գործընթացը` չեմ կարող ասել»:

Այս երեք հայտարարությունների համադրումը ցույց է տալիս, որ

Ա/ վերջնական տեսքի բերված և կոնկրետացված որևէ փաստաթուղթ բանակցային սեղանին չի եղել. առկա են միայն, այսպես կոչված, մադրիդյան սկզբունքները, որոնք համանախագահների կողմից ներկայացվել են 2007 թվականին: Այս մասին վկայում է Իգոր Պոպովի հայտարարությունը, նույնը` ՌԴ նախագահի մամլո գրասնեյակի հաղորդագրությունը: Ավելին` այս փաստն տևական դիմադրությունից հետո հրապարակավ խոստովանել է նաև Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարար Էլմար Մամեդյարովը` հունիսի 4-ին համանախագահների հետ հանդիպումից հետո արած մեկնաբանություններում:

Բ/ միջնորդները, ժամանակ առ ժամանակ տարբեր աշխատանքային առաջարկներ ներկայացնելով, փորձում են մերձեցնել կողմերի դիրքորոշումներն ու մոտեցումները: Այս փաստը հստակ հաստատել է Իգոր Պոպովը: Այդ մասին վերջին շրջանում բազմիցս հայտարարել է ՀՀ արտգործնախարար Էդվարդ Նալբանդյանը, իսկ ադրբեջանական կողմը երբևէ չի հերքել այն:

Գ/ նախագահների վերջին հանդիպումից առաջ ռուսական կողմը` մյուս համանախագահների հետ համաձայնեցված, կողմերին է ներկայացրել առաջարկների նոր փաթեթ, որոնք քննարկվել են արտգործնախարարների մակարդակով ու արդյունքները ներկայացրել նախագահների դատին: Այս մասին բառացի հայտարարել է Էդվարդ Նալբանդյանը: Պաշտոնական Բաքուն, ինչպես և ռուսական կողմը (որպես առաջարկների հեղինակ) ՀՀ արգործնախարարի տրամադրած տեղեկությունը որևէ կերպ ոչ հերքել են, ոչ էլ կասկածի տակ առել:

Դ/ նախագահների պետերբուրգյան հանդիպման ընթացքում քննարկվել են արտգործնախարարների աշխատանքի արդյունքներն ու պայմանավորվածություն է ձեռք բերվել շարունակել բանակցությունները` ռուսական կողմի առաջարկների հիման վրա: Այս պնդումն առկա է թե Էդվարդ Նալբանդյանի հայտարարության, թե ՌԴ նախագահի մամլո գրասնեյակի տարածած հաղորդագրության մեջ:

Ստացվում է, որ Սանկտ Պետերբուրգում կայացած հանդիպմանը, որը Էդվարդ Նալբանդյանը գնահատել է որպես «բանակցային գործընթացի կարևոր հանգրվան», տրվել է կարգավորման գործընթացի նոր ռաունդի մեկնարկ, որի հիմքում ռուսական կողմի նոր առաջարկներն են: Դրանք փորձագիտական շրջանակներում արդեն իսկ կնքվել են «Պետերբուրգյան առաջարկներ» անվամբ:

Ի՞նչ են ենթադրում այդ նոր առաջարկները, առայժմ հայտնի չէ: Բայց, պաշտոնական տեղեկատվության բացակայության պայմաններում, որոշակի ենթադրություններ անել կարելի է` հիմնված հիմնականում հանդիպմանը հետևած կողմերի վարքագծի վրա:

Բանալին, կարծում ենք, Իլհամ Ալիևի` Սանկտ Պետերբուրգից հապճեպ հեռանալու և տնտեսական ֆորումի բացմանը չմասնակցելու փաստն է:

Այս առնչությամբ տարբեր տեսակետներ հնչեցին: Անգամ վարկած առաջ քաշվեց, որ Ալիևը Ռուսաստանից հեռացել է Չայլու գյուղի մոտակայքում արձանագրված միջադեպի առնչությամբ պարզաբանումներ տալուց խուսափելու համար: Նման հնարավորությունը չենք բացառում, բայց և կարծում ենք, որ պատճառը դա չէր: Ի վերջո ոչինչ չէր խանգարում Իլհամ Ալիևին հանձնարարել դիվերսիոն սադրանքն իրականացնել մեկ-երկու օր անց` հունիսի 19-ին կամ 20-ին, և այդպիսով խուսափել անախորժություններից: Կարծում ենք, Իլհամ Ալիևի հապճեպ որոշման վրա ազդել է մեկ այլ իրադարձություն, որ տեղ է գտել նախագահների եռակողմ հանդիպումից հետո:

Բանն այն է, որ նախագահների հանդիպման ընթացքում Սանկտ Պետերբուրգում էին գտնվում նաև ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները` ողջ կազմով: Նրանք չէին էլ թաքցնում, որ ծանոթ են նախագահների հանդիպման բովանդակությանը և ժամանել են Ռուսաստան` հանդիպումից հետո կարգավորման ուղղությամբ աշխատանքները շարունակելու հանձնարարություն կամ թույլտվություն (կենցաղային լեզվով` «դաբրո») ստանալու: Այդ բանը պետք է տեղի ունենար եռակողմ հանդիպումից անմիջապես հետո` համանախագահների և Հայաստանի ու Ադրբեջանի նախագահների հանդիպումների ժամանակ: Եթե երկու բառով ասելու լինենք, ապա մտադրությունը հետևյալն էր. նախագահների հանդիպման արդյունքներով ձեռք բերված պայմանավորվածությունները կողմերն անձամբ ներկայացնում են համանախագահներին և հանձնարարում արտգործնախարարներին` շարունակել շփումները:

Իլհամ Ալիևը Սանկտ Պետերբուրգից հեռացել է համանախագահների հետ հանդիպումից անմիջապես հետո: Ինչո՞ւ: Ըստ ամենայնի, Ադրբեջանի նախագահը Հայաստանի ու Ռուսաստանի նախագահների հետ հանդիպումից ժամեր անց մտափոխվել է, և խախտելով այդ հանդիպման ժամանակ ձեռք բերված պայմանավորվածությունները, համանախագահների հետ հանդիպման ժամանակ հրաժարվել է իր արտգործնախարարին համապատասխան հրահանգ տալուց: Իսկ որպեսզի հաջորդ օրը, որտեղ երես առ երես հանդիպելու էր Դմիտրի Մեդվեդևին ու Սերժ Սարգսյանին, խուսափի պարզաբանումներից, պարզապես լքել է Սանկտ Պետերբուրգը:

Առաջիկայում նախատեսված է համանախագահների տարածաշրջանային այց: Դրա արդյունքներից արդեն պարզ կդառնա` Իլհամ Ալիևի փախուստը մինչև Բաքո՞ւ է, թե՞ ավելի հեռու: