Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հայաստանի 15-ամյա Մայր օրենքն արդեն մեկնաբանություններ ունի. 60-ից ավել մասնագետներ` իրավագետներ, սահմանադրագետներ մեկ տարվա ընթացքում 1086 էջից բաղկացած Հայաստանի Սահմանադրության մեկնաբանություններ են պատրաստել: Գերմանիայի տեխնիկական աջակցության ընկերության (GTZ) փորձագետ, սահմանադրագետ Վարդան Պողոսյանը, ով նույնպես աշխատել է մեկնաբանությունների վրա ու ասում է` արտառոց էր, որ 15-ամյա Սահմանադրությունը մեկնաբանություններ չուներ:

«Մեկնաբանությունների նպատակը առաջին հերթին իրավաբաններին աջակցելն է` ճիշտ հասկանալ, ըմբռնել ու ճիշտ կիրառել Սահմանադրությունը: Մեկնաբանությունները նաև գիտական են: Սա շատ կարևոր է Հայաստանի սահմանադրական իրավունքի` որպես գիտության զարգացման համար», -նշում է Վարդան Պողոսյանը:

Մինչ այժմ Սահմանադրության մեկնաբանությունների բացակայությունը Պողոսյանը բացատրում է նրանով, որ խորհրդային տարիներին սահմանադրական իրավունք առարկան գիտական լայն ու ամուր հիմքերի վրա դրված չի եղել:

Սահմանադրագետը հույս ունի, որ Սահմանադրության այս մեկնաբանությունները կարող են ելակետ հանդիսանալ Սահամանադրական իրավունք գիտության ապագա զարգացման համար:

«Միևնույն ժամանակ պետք է նշել, որ մեկնաբանությունները բոլոր սկզբունքային հարցերին չեն տվել պատասխաններ, որովհետև գիտությունը ժամանակ է պահանջում զարգանալու համար: Սա առաջին փորձն է, որը բնականաբար զերծ չի լինելու թերություններից, բայց ապագա մասնագետը այստեղ ելակետային շատ դրույթներ կգտնի, որոնք նա հետագայում հուսով եմ` կզարգացնի», -նշում է մեր զրուցակիցը:

Հայաստանյան սահմանադրության ու սահմանադրական իրականության մեջ սահմանադրագետը «հսկայական անդունդ» է տեսնում ու նշում է դրա պատճառներից մեկը.

«Քաղաքական կամքի բացակայությունն է առաջին հերթին իշխանությունների մոտ: Ինչո՞ւ է դա այդպես` միայն նրանից է, որ նախագահը, Ազգային ժողովը չե՞ն ցանկանում կիրառել: Ոչ, միայն դա չէ: Մեզ մոտ Սահմանադրությունը դիտարկվել է որպես քաղաքական փաստաթուղթ, քաղաքական հռչակագիր, բայց ոչ իրավաբանական բնույթ ունեցող փաստաթուղթ, այսինքն պարտադիր բոլորի համար` սկսած ամենաբարձր պաշտոնյայից, վերջացրած սովորական քաղաքացով, որի իրավունքները կոչված է պաշտպանելու Սահմանադրությունը»:

Ու թեպետ 15 տարի է անցել Սահմանադրության ընդունումից հետո, հայի վերաբերմունքը Սահմանադրության նկատմամբ մնում է հռչակագրային: Պետք է այդ վերաբերմունքը փոխվի, իսկ փոխվելու համար, ըստ մեր զրուցակցի, քաղաքական կամք է անհրաժեշտ:

«Ներկայումս այդ նախապայմանը, ցավոք սրտի, շատ անբավարար է», -նշում է Վարդան Պողոսյանն ու հավելում, որ Սահմանադրության ճիշտ կիրառման համար նախ պետք է հասկանալ երկրի Մայր օրենքը, իսկ դրան կօգնեն Սահմանադրության մեկնաբանությունների նոր աշխատությունը` «Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության մեկնաբանություններ»-ը:

Դրանք ուղղված չեն լայն ընթերցողներին, սակայն քաղաքացիական ակտիվ կեցվածք ունեցողներին շատ պետք կգան: Դրանք առաջին հերթին ուղղված են մասնագետներին, ասենք օրինակ իրավունքը կիրառողներին` դատական համակարգի ներկայացուցիչներին, պաշտոնյաներին, պատգամավորներին, քաղծառայողներին:

Վերլուծելով Սահմանդրության տեքստը` Վարդան Պողոսյանն ասում է, որ ժամանակակից եվրոպական սահմանադրականության տեսանկյունից, ՀՀ Սահմանադրությունը մեծավ մասամբ բավարարում է:

Նրա խոսքով, 2005-ի սահմանադրական բարեփոխումները կարևոր փոփոխություններ կատարեցին ՀՀ Սահմանադրության տեքստում` վերացվել են այն կառուցվածքային բացերը, որոնք խոչընդոտ էին ժողովրդավարական բնականոն զարգացման համար.
 

«Այն լուծումները, որոնք այսօր կան Սահմանադրության տեքստում, բավարար են, որպեսզի դրանք լիարժեք ապահովեն մարդու իրավունքների պաշտպանությունը մի կողմից և մյուս կողմից` իշխանոթյունների իրական բաժանումը և իշխանության գերկենտրոնացման վտանգի բացառումը: Մի խոսքով, այն տեքստը, որը գոյություն ունի, բավարար հիմք է բնականոն զարգացման համար», -հավելում է Պողոսյանը:

Այն, որ մեր երկրի Սահմանադրությունը ժողովրդավարական է, հաստատում է նաև Մարդու իրավունքների պաշտպան Արմեն Հարությունյանը ու հավելում. «Որպես իրավաբան նշեմ, որ Սահմանադրությունը միշտ չէ, որ արտացոլում է իրավաբանական մտքի մակարդակը: Այն ավելի շատ արտացոլում է քաղաքական փոխհարաբերությունների մշակույթը, որովհետև իրավաբանները պատրաստում են և ըստ էության, ներկայացվում է հանրաքվեի քաղաքական ուժերի կողմից: Եվ այստեղ միշտ չէ, որ իրավաբանները բավարարված են մնում այդ պրոցեսների արդյունքից: Բայց այն, ինչ մենք ունենք, բավարար է, որպեսզի կարողանանք ապահովել ժողովրդավարական զարգացում»:

2005-ի ՍԴ բարեփոխումներից հետո, դրական տեղաշարժեր, ըստ Պողոսյանի, տեղի են ունեցել շատ քիչ բնագավառներում` ՍԴ-ն է սկսել ակտիվ աշխատել օրենքների սահմանադրականությունը ապահովելու հարցում և Մարդու իրավունքների պաշտպանի ինստիտուտն է ակտիվ գործում:

ՍԴ մեկնաբանություններից հետո սահմանադրագետը հույսեր ունի. «Միայն այս պարագայում է հնարավոր, որ Սահմանադրությունը կյանքի կոչվի, միս ու արյուն ստանա օրենսդրության մեջ ու կիրառվի կոնկրետ իրավահարաբերություններում»:

Նկատենք, որ աշխատության հրատարակմանն աջակցել է ԵԱՀԿ երևանյան գրասենյակն ու GTZ-ը: