Ձեր վստահելի աղբյուրը

Նախօրեին ավարտվեց ԱՄՆ պետքարտուղար Հիլարի Քլինթոնի տարածաշրջանային այցը: Չնայած առանձին երկրների ու առանձին շրջանակների սպասումներին, ամերիկացի բարձրաստիճան պաշտոնյայի շրջայցն ամբողջությամբ տեղավորվեց ԱՄՆ-ի առանձին երկրների հետ երկկողմ հարաբերությունների տրամաբանության, տարածաշրջանային խնդիրներում հավասարակշռված մոտեցումների շրջանակներում: Մի խոսքով` ամեն ինչ դիվանագիտական էթիկետի մեջ էր: Խոսնք առաջին հերթին Ադրբեջան ու Հայաստան կատարած այցերի մասին է:

Գլխավոր պատճառն անշուշտ այն էր, որ ամերիկացի պաշտոնյայի այցը ճանաչողական էր: Այդ այցելության ընթացքում սուր հայտարարություններ կամ կոնկրետ գործողություններ ակնկալել պետք չէր: Նմանապես զուր են այցելության արդյունքների մասին հապճեպ մեկնաբանություններն ու գնահատականները, որպիսիք տալիս են ու կշարունակեն տալ այն գործիչներն ու շրջանակները, որոնք համաշխարհային ու տարածաշրջանային գործընթացները դիտարկում են բացառապես «սառը պատերազմի» պրիզմայով:

Այսպիսի տրամադրությամբ սպասումներ, իհարկե, տեղեկատվական տարածության մեջ շրջանառվում էին, բայց Հիլարի Քլինթոնն իր այցի ընթացքում չարդարացրեց: Ակնհայտ էր, որ Ամն պետքարտուղարը եկել էր տեղում իրավիճակին ծանոթանալու, տարածաշրջանի երկրներին ու հասարակություններին լսելու և իր նախկին ուղերձները մեկ անգամ ևս կրկնելու համար: Եվ ծիծաղելի կլիներ, եթե նրա կարգի գործիչը` կախված գտնվելու վայրից, կոնյուկտուրային սրբագրման ենթարկեր նախորդիվ իր (ու իր ներկայացրած վարչակարգի) արած հայտարարություններն ու մոտեցումները:

Բնական է, որ երկրներից յուրաքանչյուրում ամերիկացի պաշտոնյան խոսելու էր այդ երկրի հետ կապված խնդիրների շուրջ: Ժողովրդավարության զարգացման ու երկկողմ հարաբերություններից բացի (որոնք քննարկվեցին Հիլարի Քլինթոնի բոլոր կանգառներում), Հայաստանի պարագայում օրակարգում էին նաև ղարաբաղյան հիմնահարցն ու հայ-թուրքական կարգավորումը, իսկ Ադրբեջանի պարագայում` ղարաբաղյան հիմնահարցից բացի, քննարկվում էր նաև էներգետիկ խնդիրների հետ կապված հարցեր:

Հիլարի Քլինթոնի, նրա ուղեկիցների ու գրեթե բոլոր զրուցակիցների հայտարարությունների ուսումնասիրությունը վկայում է, որ մոտեցումների փոփոխություն չի արձանագրվել: Թե Բաքվում, թե Երևանում արված հայտարարություններում խոսվեց ԼՂ հիմնահարցը Հելսինկյան փաստաթղթի երեք հիմնարար սկզբունքների հիման վրա լուծելու կողմերի անհրաժեշտության մասին, երկու մայրաքաղաքներում էլ զսպվածության հորդոր եղավ, և երկու դեպքում էլ հետևեցին մի կողմից` բանակցությունները շարունակելու կոչ, մյուս կողմից` նման պատրաստակամություն:

Ակնհայտ է, որ հնչած հայտարարություններում որևէ նորություն չկար, և ղարաբաղյան կարգավորման գործընթացում Հիլարի Քլինթոնի այցի նշանակությունը գերագնահատելը կամ չափազանցված սպասումներն առնվազն արդարացված չէին:
Սակայն մյուս կողմից` չի կարելի է նաև թերագնահատել. բոլորն էլ հասկանում են, որ վերջին շրջանում (Սանկտ Պետերբուրգում կայացած հանդիպումից հետո) շփման գծում իրադրությունը լարվել է և առնվազն պետք է ջանքեր գործադրել հնարավոր էսկալացիան կառավարելու ուղղությամբ: Այս առումով, կարծում ենք, ԱՄՆ պետքարտուղարի այցելությունը նշանակալից էր և, ամենայն հավանականությամբ, լուծեց այդ մինիմալ խնդիրը: Մյուս արդյունքները պարզ կդառնան արդեն հետագա բանակցություններում ներգրավված կողմերի հետագա գործողություններից:

Բոլոր դեպքերում Հիլարի Քլինթոնի այցի ընթացքում շատ լուրջ հայտարարություն արվեց, որն անուշադրության մատնել չի կարելի: Երևանում կայացած ասուլիսում տիկին Քլինթոնը (իսկ նրանից մեկ օր առաջ նաև ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ Ռոբերտ Բրադկեն) հայտարարեց, որ ԼՂ հիմնահարցի կարգավորման առումով ԱՄՆ-ն ու Ռուսաստանը տարաձայնություններ չունեն և աշխատում են համաձայնեցված: Սա ուղերձ էր, առաջին հերթին այն շրջանակներին, ովքեր տարածաշրջանային կայունությունն ու խաղաղությունը պատկերացնում են հակադրությունների կոնտեքստում:

Կարծում ենք, տիկին Քլինթոնը առավել քան հստակ հասկացնել տվեց, որ Վաշինգտոնին Հարավային Կովկասում անհրաժեշտ է տևական կայունություն ու խաղաղություն, և իրենք բնավ էլ դեմ չեն լինի, եթե դա հաստատվի Մոսկվայի ջանքերով ու նրա հովանու ներքո: Այս թեզի հետ կարելի է և չհամաձայնել, բայց կարծում ենք, առաջիկայում արժե այն ուշադրության կենտրոնում պահել:
Երկրորդ կարևոր արձանագրումը (որը նաև ռուսական կողմն է բազմիցս հնչեցրել) այն էր, որ ԱՄՆ-ը չի կարող լուծել ԼՂ հիմնահարցը, նա միայն կարող է օժանդակել կողմերին` գալ ընդհանուր հայտարարի: Սա սեփական խնդիրներն այլոց միջոցով լուծելու, ռուս-ամերիկյան հակասությունների վրա խաղալու ու նրանցից մեկին ապավինելու մոտեցման հետևորդներին ուղղված զգուշացում էր:

Տարածաշրջանային կայունության հաջորդ կարևոր տարրը` հայ-թուրքական հարաբերությունները նույնպես պաշտոնական Վաշինգտոնի ուշադրության կենտրոնում են: Բաքվում կայացած ասուլիսում տիկին Քլինթոնը առանց երկիմաստ դիվանագիտական ձևակերպումների հստակ հայտարարեց, որ այդ խնդրի լուծումը նպաստելու մյուս բոլոր խնդիրների, այդ թվում նաև` ԼՂ հիմնահարցի լուծմանն ու տարածաշրջանային համագործակցության զարգացմանը: Սա բազմիցս կրկնված մոտեցում է (նաև` Երևանի), որը սակայն առաջին անգամ բարձրաձայնվեց Բաքվում: Թուրքիայի իշխանությունները, հասկանալով դա և գուցե նաև փակ դռների հետևում բացատրելով ազերի եղբայրներին, այնուամենայնիվ հրապարակավ չէին խոսում այդ մասին: Հիլարի Քլինթոնն առաջինն էր, որ Ադրբեջանում հստակ հասկացրեց` հայ-թուրքական կարգավորմանն ընդդիմանալով, ընդդիմանում եք տարածաշրջանային խնդիրների լուծմանը: Այս հայտարարությունը ևս թերագնահատել չի կարելի:
Նույնկերպ չի կարելի արժանին չմատուցել նույն թեմայով տիկին Քինթոնի երևանյան գնահատականին: ԱՄՆ պետքարտուղարը, ում ներկայությամբ ՀՀ արտգործնախարար Էդվարդ Նալբանդյանը վերահաստատեց Հայաստանի դիրքորոշումը, նախ` այդ դիրքորոշման համար դրվատանքի խոսքեր ուղղեց ՀՀ իշխանություններին ու նախագահ Սարգսյանին, ապա նաև` չխորշեց իրերն իրենց անուններով կոչելուց ու հստակ հայտարարեց` «դժվարությունները գալիս են Թուրքիայից, գնդակը Թուրքիայի դաշտում է»: Կարծում ենք, հավելյալ մեկնաբանություններ պետք չեն. բոլորը սպասում են Թուրքիայի քայլին, իսկ Վաշինգտոնը խոստանում է «քաջալերել Թուրքիային, որ անի այդ քայլը»:

Ինչ վերաբերում է Քլինթոնի այցի օրակարգային երրորդ հարցին` ժողովրդավարության զարգացմանը, ապա` գոնե հրապարակավ, այս խնդիրը ինտենսիվ չարծարծվեց: Իհարկե, տիկին Քլինթոնը, հատկապես Բաքվում խոսեց այս խնդրի մասին, և հատկապես Բաքվում հիշեցրեց, որ խոսքի ազատությունը մնայուն արժեք է, և իրենք հետամուտ են լինելու, որպեսզի տեխնոլոգիաների զարգացմամբ պայմանավորված այդ ազատությունը չսահմանափակվի (բնականաբար` նկատի ուներ Ադրբեջանում բլոգերներին ձերբակալելու և դատապարտելու փաստը):

Հիլարի Քլինթոնը մեկ երկու նախադասությամբ շեշտեց, որ ժողովրդավարությունն ու մարդու իրավունքները երկարաժամկետ կտրվածքով գլխավոր առաջնահերթություններն են, և կարելի է չկասկածել, որ իր բոլոր կանգառներում նա քննարկել այդ խնդիրը, բայց նկատելի էր, որ հրապարակային ելույթներում ԱՄՆ պետքարտուղարը խուսափում էր սուր գնահատականներից և փորձում էր կենտրոնանալ դրական շեշտադրումների վրա` «Շատ բան արվել է, բայց դեռ անելիք կա» տրամաբանությամբ: Սա վկայում է, որ ԱՄՆ-ն առկա խնդիրները չի անտեսում, բայց և չի էլ շահագործում: Նա, կարծես, պրոակտիվ մոտեցում է որդեգրել և ցանկանում է աջակցել բոլորին` հաղթահարելու այդ մարտահրավերները:

Ամփոփելով` կարելի է նկատել, որ Հիլարի Քլինթոնի այցը կարևոր իրադարձություն էր: Այն կարևոր էր հատկապես այն առումով, որ հստակ ցույց տրվեց` գլոբալ գործընթացներում առանցքային դերակատարում ունեցող երկիրը` ԱՄՆ-ն, տարբեր խնդիրների պարագայում իր տեսլականն ու մոտեցումներն ունի, որոնք կոնյուկտուրային սրբագրումների ենթակա չեն: