Ձեր վստահելի աղբյուրը

Դմիտրի Մեդվեդևի` Հայաստան կատարած այցը դեռևս օգոստոսի սկզբից դարձավ Հայաստանի հասարակական-քաղաքական քննարկումների թիվ մեկ թեման: Ակնկալվում է, որ քննարկումների ինտենսիվությունը չի մարի նաև այցելությունից հետո:

Գաղտնիք չէ, որ ՌԴ նախագահի պետական այցի ընթացքում առանցքային իրադարձությունը Հայաստանում ռուսական ռազմակայանի տեղակայման ժամկետի երկարաձգման մասին թիվ 5 արձանագրության ստորագրումն էր: Սա այցից առաջ կարևորում էին հայկական ու ռուսական փորձագիտական շրջանակները: Այն հաստատվեց նաև պաշտոնապես, երբ համատեղ մամլո ասուլիսում նախագահներ Սերժ Սարգսյանն ու Դմիտրի Մեդվեդևը հատուկ կարևորություն տվեցին այդ փաստաթղթին: Իրադարձության կարևորությամբ է պայմանավորված նաև հանրային հետաքրքրությունը:

Թեև դեռևս հուլիսի վերջին փաստաթղթի բովանդակությունը հայտնի էր, այնուամենայնիվ, շուրջ մեկ ամիս տարաբնույթ կանխատեսումներ, կարծիքներ, մեկնաբանություններ ու հարցադրումներ էին շրջանառվում` արձանագրության, դրանով նախատեսված փոփոխությունների, այդ փոփոխությունների ազդեցության ու հեռանկարների մասին: Իրենց հրապարակային ելույթներում նախագահները հստակ պարզաբանումներ տվեցին, դրանից սակայն հարցադրումների թեժությունը չմարեց:

Դմիտրի Մեդվեևը Հայաստանում եղած ժամանակ մի քանի անգամ նշեց, որ ՀԱՊԿ-ը և, գլխավորապես` Ռուսաստանը, Հարավային Կովկասում տարածաշրջանային անվտանգության, հավասարակշռության և կայունության ապահովման անհրաժեշտ ու անփոխարինելի գործոն է:

Այս իրողությունը, կարծես թե, ոչ ոք չի վիճարկում: Եթե այդպես է, կնշանակի, որ գործ ունենք մի իրավիճակի հետ, երբ անվտանգության ապահովման համար ստիպված ենք պայմանավորվածությունների գալ անվտանգության դոնորի, տվյալ դեպքում` Ռուսաստանի հետ: «Պայմանավորվածությունների գալ»` նշանակում է փոխադարձ ձեռնտու այնպիսի պայմանների ապահովում, որոնց պարագայում բավարարված կլինեն երկու կողմերն էլ:

Կոնկրետ այս պարագայում` երկուստեք ձեռքբերումներն ակնհայտ են. Ռուսաստանը երկարաժամկետ հատվածում երաշխավորված ներկայություն է ստանում Հարավային Կովկասում, իսկ Հայաստանը` անվտանգության հովանոցը տարածում է պետական ողջ սահմանի երկայնքով:

ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը` Դմիտրի Մեդվեդևի հետ համատեղ ասուլիսում հայտարարեց, որ ստորագրված փաստաթղթով ընդլայնվում է ռուսական ռազմակայանի «աշխարհագրական ու ռազմավարական պատասխանատվությունը»: Նախագահի ներկայացմամբ` դրանով է պայմանավորված 1995 թվականի մարտի 16-ի պայմանագրի 3-րդ հոդվածից այն դրույթի դուրս բերումը, որով սահմանվում էր, որ ՌԴ ռազմակայանը Հայաստանի անվտանգությունն ապահովում է նախկին ԽՍՀՄ արտաքին սահմաններում:

Հիշեցնենք, որ «նախկին ԽՍՀՄ արտաքին սահմաններ» ասվածը վերաբերում է Հայաստանի` Թուրքիայի ու Իրանի հետ ունեցած սահմաններին, մինչդեռ պայմանագրի գործողությունը Վրաստանի ու Ադրբեջանի հետ ունեցած սահմանների վրա չէր տարածվում: Այժմ այդ արգելքը հանված է, և սահմանվել է, որ ՌԴ ռազմակայանը պետք է ապահովի Հայաստանի անվտանգությունն ընդհանրապես: Կարծում ենք, «աշխարհագրական պատասխանատվության» առումով ամեն ինչ առավել քան հստակ է, և լրացուցիչ մեկնաբանությունների կարիք չկա:

Ինչ վերաբերում է նախագահ Սարգսյանի մատնանշած մյուս տարրին` «ռազմավարական պատասխանատվությանը», ապա սա նախորդի տրամաբանական շարունակությունն է: Բանն այն է, որ հայտնի պատճառներով Հայաստանը` ԼՂՀ հետ միասին հայտնվել է պոտեցնիալ ագրեսիայի օբյեկտի դերում: Ո'չ Թուրքիան, ո'չ Ադրբեջանը դա երբեք չեն թաքցրել, իսկ ՌԴ նախագահի այցելությունից մի քանի օր առաջ հայտարարեցին Նախիջևանում թուրքական ռազմակայան հիմնելու ու Հայաստանի վրա ճնշում բանեցնելու մասին:

Սա նշանակում է, որ նման զարգացումների դեպքում Հայաստան-Նախիջևան սահամանը դե ֆակտո վեր է ածվելու հայ-թուրքականի, բայց` նախկին ԽՍՀՄ սահմաններից դուրս: Իսկ դա էլ իր հերթին նշանակում է, որ ռուսական ռազմակայանը` գործող պայմանագրի համաձայն, չի կարող ռազմավարական հավասարակշռություն ապահովել, քանի որ «թուրքական» սահմանի մի զգալի հատված դուրս է մնալու տեսադաշտից: Փաստաթղթի խմբագրումն այս անցքը փակում է և կանխում հավասարակշռության խախտման այդ հնարավորությունը:

Իսկ ի՞նչ է ստանում ռուսական կողմն այս ամենի դիմաց: Խնդիրն, իրականում, բարդ չէ: Այդ երկիրը Կովկասյան (կամ արևմտյան տերմինաբանությամբ` Սևծովյան-Կասպիական) տարածաշրջանում երկարաժամկետ ռազմավարական պլաններ ունի և փորձում է իրագործել դրանք. մինչև 2042 թվականը երկարացվեց Սևաստոպոլում (Ուկրաինա) ռուսական Սևծովյան նավատորմի տեղակայման պայմանագիրը, ընդունվել ու իրականացվում է Կասպիական տորմիղի վերազինման ու արդիականացման ծրագիր, Կովկասյան ուղղությամբ կառուցվում է ՀՕՊ նոր համակարգ և այլն: Ակնհայտ է, որ Գյումրիի ռազմակայանի տեղակայման ժամկետի երկարաձգումը ևս այս երկարաժամկետ ծրագրի մասն է:

Բնականաբար, հարց կառաջանա, թե Հայաստանն ի՞նչ կապ ունի տարածաշրջանում Ռուսաստանի ներկայության խնդրի ու դրա լուծման հետ: Այս դեպքում էլ պատասխանն ակնհայտ է:

Հայաստանի նախաձեռնած` հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացը ցույց տվեց, որ տեսանելի ապագայում Հարավային Կովկասում և Մեծ Մերձավոր Արևելքում` ընդհանրապես, միջպետական հարաբերություններում դոմինանտ են լինելու ոչ թե համագործակցությունն ու երկխոսությունը, այլ` մրցակցությունն ու բաժանարար գծերը:

Հայ-թուրքական ձախողված գործընթացը ցույց տվեց, որ տարածաշրջանում «խնդիրների լուծում` համագործակցության միջոցով» բանաձևն առայժմ կիրառելի չէ, իսկ Ադրբեջանի ու Թուրքիայի էլիտաների վարքը վկայեց, որ սեփական շահի իրացում ասելով, գոնե առաջիկա տասնամյակների ընթացքում, այդ երկրներում հասկանում և հասկանալու են Հայաստանի կապիտուլյացիա:
Նման պայմաններում այլ վարքագիծ, քան մրցավազքին ու սեփական անվտանգության մակարդակի բարձրացումն է, Հայաստանը չպետք է ունենա: Իսկ այդ հարցում, Ռուսաստանից բացի, այլ գործընկեր Հայաստանը չունի և առաջիկա 50 տարիներին չի էլ ունենա:

Վերը ասվածը թույլ է տալիս նկատել, որ Հայաստանում առաջ եկած էյֆորիկ տրամադրությունները արդարացված չեն: «Ռուսաստանը մեզ կպաշտպանի թուրքից»: Սա իրականության հուզական-զգացմունքային բանաձևում է: Իրականությունն այն է, որ մենք ինքներս պետք է մեզ պաշտպանենք և' թուրքից, և' ամերիկացուց, և' մնացած բոլորից: Բայց դա չի նշանակում, որ շահերի համընկման դեպքում մենք չպետք է դրական գործոնները ծառայեցնենք ի նպաստ մեզ: Դրա համար առկա իրողությունները նախ պետք է ճիշտ գնահատել:

Այսպես` ակնկալել, որ ռուս զինվորները ԼՂՀ նկատմամբ ագրեսիայի դեպքում պետք է մեկնեն Արցախ ու կռվեն Ադրբեջանի դեմ, իհարկե, սխալ է և անտեղի: Նաև` անհավանական: Բայց եթե Ռուսաստանը պարտավորվում է Հայաստանին զերծ պահել ագրեսիայից, իսկ սահմաններն` անձեռնմխելի, այդ դեպքում Հայաստանն արցախահայությանն օժանդակելու հսկայական ռեսուրսներ է խնայում` չհաշված արձանագրությամբ հայկական զինված ուժերի սպառազինությունն արդիականացնելու պարտավորությունը:

Իսկ մարդկային ու նյութական ռեսուրսների արդյունավետ կիրառման դեպքում` Ադրբեջանի որևէ ոտնձգություն հաջողություն ունենալ չի կարող: