Ադրբեջանական կողմի պնդումները հաշվի չի առնվել ու ընդունել է հայկական կողմի առաջարկած տարբերակը. ՅՈՒՆԵՍԿՕ
Քենիայի մայրաքաղաք Նայրոբիում շարունակվում է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի «Ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պաշտպանության մասին» կոնվենցիայի անդամ պետությունների միջկառավարական կոմիտեի 5-րդ նստաշրջանը: Օրակարգում ընդգրկվել է «Մարդկության ոչ նյութական մշակութային ժառանգության» ցանկերի համալրման հարցը: Նշված ցանկում տեղ է գտել նաև Հայաստանի Հանրապետությունը` իր («Խաչքարի խորհուրդը և խաչքարագործությունը. հայկական խաչքարեր») ոչ նյութական մշակութային արժեքի հայտով, որը ներկայացնում է խաչքարի ծագումնաբանությունը, զարգացման ժամանակագրությունը, հորինվածքը, պատկերագրությունը, ազգային պատկերացումները, ժողովրդի կյանքում խաչքարի դերակատարությունը, գործառույթները, դրսևորման ձևերը, ինչպես նաև ժամանակակից խաչքարագործության զարգացումները:
Խաչքարագործությունը ՅՈՒՆԵՍԿՕ ներկայացնելու ՀՀ մշակույթի նախարարության նախաձեռնությունը ողջունել է աշխարահասփյուռ հայությունը: Դրա վկայությունն են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի գլխավոր քարտուղար Իրինա Բոկովային ուղղված մշակութային, գիտական, կրթական կազմակերպությունների ու ավելի քան 50 հայկական համայնքների երաշխավորագրերն ու շնորհակալագրերը (դրանք նույնպես ներառված են ազգային ներկայացուցչական հայտի փաթեթում):
Արժեքի ընտրության և հետագայում ազգային ներկայացուցչական փաթեթի պատրաստման գործընթացն իրականացրել է ՀՀ մշակույթի նախարարությունը և Հայաստանում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ազգային հանձնախմբի ներկայացուցիչներից, ինչպես նաև խաչքարագործ անվանի վարպետներից ու ազգագրագետներից կազմված աշխատանքային խմբը, արդյունքում` 2009 թ. մայիսին այն ներկայացվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ: Նույն թվականի սեպտեմբերի 28-ից հոկտեմբերի 2-ը Աբու Դաբիում կայացել է Կոնվենցիայի ոչ անդամ պետությունների միջկառավարական չորրորդ համաժողովը, որի աշխատանքներին մասնակցել է ՀՀ մշակույթի նախարարի տեղակալ Արև Սամուելյանը: Խորհրդաժողովում հանդես եկած փորձագետները հայկական կողմին տրամադրել են հայտի լրամշակման համար անհրաժեշտ նյութերի ցանկը, որի հիման վրա էլ 2010 թ. հունվարին ՅՈՒՆԵՍԿՕ է ներկայացվել հայտի լրամշակված տարբերակը:
2010 թ. ամռանը Փարիզում հայտը քննարկել են ոչ նյութական մշակութային ժառանգության հարցերով միջկառավարական կոմիտեի ենթակոմիտեի` փորձագետների բարձրագույն մարմնի 6 անդամները և արժանացել է մասնագիտական դրական եզրակացության: Ըստ ընթացակարգի սա ենթադրում է, որ հայտն ընդունված է, և Քենիայում 2010 թ. նոյեմբերին միջկառավարական կոմիտեն ընդամենը պետք է պաշտոնապես վավերացնի այն:
Քենիայում քննարկման ընթացքում Ադրբեջանի ներկայացուցիչը ի թիվս այլ փոփոխությունների, պահանջել է հայկական հայտի անվանումը խմբագրել «Հայկական խաչքարի խորհուրդն ու խաչքարագործությունը» տարբերակով: Սրանով փորձել է հաստատել, որ խաչքարագործությունը միայն հայերինը չէ և այն բնորոշ է կովկասյան ալբանացիներին, որոնց հետնորդները իբրև թե ադրբեջանցիներն են: Ինչպես նաև` հնչեցրել է, որ Հայաստանը օկուպանտ պետություն է և պատմությունը խեղաթյուրելու փորձ է կատարում: Հայկական հայտի բողոքարկման նպատակով ադրբեջանական կառավարության նախաձեռնությամբ տարբեր երկրներում իր համայնքների կողմից կազմակերպված դժգոհության 143 նամակ է ուղղվել ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի գլխավոր քարտուղար Իրինա Բոկովային, որպեսզի վերջինս թույլ չտա հայկական կողմի ներկայացրած հայտի ընդունումը: Սրանց ի պատասխան` Հայաստանի ներկայացուցիչը` ՀՀ մշակույթի նախարարի տեղակալ Արև Սամուելյանը, հայտարարել է, որ մեր պետության դիրքորոշումը հստակ է և պետք չէ այս բարձր ամբիոնը քաղաքականացնել և արծարծել թեմաներ, որոնք որևէ կապ չունեն ժողովուրդների ազգային ինքնությունն արտահայտող արժեքների քննարկման հետ:
Ադրբեջանն իր այս քայլով փորձել է վիճարկել խաչքարի ծագումնաբանությունը և ազդել ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի «Ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պաշտպանության մասին» կոնվենցիայի անդամ պետությունների Գլխավոր Ասամբլեայի հաստատած չափորոշիչներին համապատասխան ներկայացված հայտի ընդունման գործընթացի վրա` դրանով իսկ հարցի լուծումը տեղափոխելով համաշխարհային մշակութային ժառանգության պաշպանության ոլորտից` քաղաքական դաշտ:
Հետագա լարված քննարկումներից խուսափելու նպատակով` կոմիտեն առաջարկել է այս խնդրահարույց հարցին անդրադառնալ ընդմիջումից հետո: Նոյեմբերի 16-ին, ժամը 16:00-ին վերսկսվել են քննարկումները և այս անգամ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ամբիոնից հանդես է եկել Ադրբեջանի ազգային փոքրամասնություններից ուդիների ներկայացուցիչը` նշելով, որ խաչածածկ քարերի մշակույթը բնորոշ է նաև իր ժողովրդին: Այդ կապակցությամբ Հայաստանի ներկայացուցիչը հանդես է եկել ելույթով, նշելով, որ ուդիները 5-րդ դարից ի վեր Հայ Առաքելական եկեղեցու հետևորդ դաղստանյան ժողովուրդներից են, որոնք մինչև 1988 թ. ապրել են Ադրբեջանի տարածքում գտնվող Վարդաշեն և Նիժ գյուղերում, մասնավորապես Նիժ գյուղում, որը գտնվում է Կուտկաշենի շրջանում: 1989 թ. Կուտկաշենը ադրբեջանցիները հայերեն բնակավայրերի անվանափոխության քաղաքականության արդյունքում վերանվանել են Գաբալլա, իսկ Վարդաշենը` Օղուզ: 1988-89 թթ. հայ ինքնության մաս կազմելու պատճառով` ադրբեջանական կառավարությունը բռնագաղթի է ենթարկել 8-10 հազ. ուդիների, որոնց մի մասն այսօր ապրում է ՀՀ Նոյեմբերյանի շրջանում, իսկ մյուս մասը` Վրաստանում: Նիժ և Վարդաշեն գյուղերի շրջակայքում կան 14-15-րդ դդ. խաչքարեր, որոնք Կուրի ձախափնյա Ադրբեջանում խաչքարերի եզակի կղզյակ են կազմում: Բոլոր այդ խաչքարերն ունեն հայերեն արձանագրություններ և Ադրբեջանը գիտակցելով դրանց հայկականությունը` միտումնավոր լռության է մատնել խաչքարերի գոյության փաստը:
Այս ելույթից հետո, Միջկառավարական կոմիտեն ընդունելով ներկայացված բոլոր արժեքների հայտերը, առաջարկել է հայկական հայտի քննարկումը տեղափոխել այսօրվա օրակարգ: Միևնույն ժամանակ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն առաջարկել է կազմակերպել իր ներկայացուցչի ներկայությամբ` հայկական և ադրբեջանական կողմերի միջև բանակցություն` խնդրին երկուստեք ընդունելի լուծում տալու նպատակով: Երկարատև ու լարված քննարկումների արդյունքում Միջկառավարական կոմիտեն հաշվի չի առել ադրբեջանական կողմի պնդումները և ընդունել է հայկական կողմի առաջարկած («Հայկական խաչքարի արվեստը. խաչքարի խորհուրդն ու խաչքարագործությունը») տարբերակը: Հայկական հայտն ընդունվել է:
Այս մասին Panorama.am-ը տեղեկացավ մշակույթի նախարարությունից:
Լրահոս
Տեսանյութեր
Քաղաքապետարանը գործնականում թալանում է երևանցիներին. Չախոյան
