Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հունվարի 15-ին Հարավային Սուդանում ավարտվեց ինքնորոշման հանրաքվեն: Նախնական արդյունքներով` քվեարկությանը մասնակցել է հարավսուդանցիների 80 տոկոսը: Միջազգային դիտորդները, որոնց թիվն անցնում է 17 հազարից, արդեն իսկ արձանագրել են, որ հանրաքվեն անց է կացվել միջազգային չափանիշների համաձայն: Այդպիսով հանրաքվեն կայացած է համարվել:

Հանրաքվեի նախնական արդյունքների մասին հայտնի կդառնա արդեն հունվարի 31-ին, իսկ պաշտոնապես վերջնական արդյունքները կհայտարարվեն փետրավրի 14-ին: Չնայած դրան, փորձագետներն արդեն իսկ վստահեցնում են, որ հարավսուդանցիների մեծ մասը քվեարկել է անկախության օգտին: Իսկ դա նշանակում է, որ հանրաքվեի պաշտոնական արդյունքներն ամփոփելուց հետո աշխարհի քաղաքական քարտեզի վրա ի հայտ կգա ևս մեկ անկախ պետություն` դրանով իսկ վերաձևելով հետգաղութատիրական Աֆրիկայի սահմանները:

Այս հանգուցալուծումը, որ ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբաման հունվարի 9-ին «Նյու Յորք Թայմզ» թերթում հրապարակած հոդվածում գնահատել է որպես Աֆրիկայում ժողովրդավարության ու արդարության հաստատման ուղղությամբ կարևորագույն քայլ, իրականում տասնամյակների պայքարի ու խաղաղության ուղղությամբ գործադրված ջանքերի արդյունք է:

Հարավային Սուդանում անկախության համար պայքարը տեղի սևամորթ քրիստոնյաները սկսել են դեռևս նախորդ դարի կեսերին: 1955-ից մինչև 1973-ը տևած զինված պայքարի արդյունքում հարավսուդանցիները ներքին ինքնուրույնություն են ձեռք բերում: Սակայն մի քանի տարի անց երկրի իսլամիստական կառավարության գործունեության արդյունքում` 1983-ին հարավսուդանցիները կրկին դիմում են զենքին: Եվս 20 տարի տևած հակամարտությունը, առնվազն դրա զինված փուլը, ավարտվում է միայն 21-րդ դարում: 2003-2004թթ. տեղի ունեցած բանակցություններն ավարտվում են 2005-ին խաղաղ պայմանագրի ստորագրմամբ: Դրանով նախատեսվում էր Հարավային Սուդանին 6 տարի ժամկետով ներքին ինքնիշխանություն տրամադրել, իսկ այդ ժամկետի ավարտին կազմակերպել հանրաքվե, որի ընթացքում երկրամասի բնակիչներն իրենք պետք է որոշեին իրենց հետագա ճակատագիրը` մնա՞լ Սուդանի կազմում, թե՞ հիմնել սեփական անկախ պետությունը:

Անցած տարիներին միշտ էլ մտավախություն եղել է, որ Սուդանի իշխանությունները կխափանեն հանրաքվեի անցկացումը կամ այն հետաձգելու նպատակով սադրանքների կդիմեն: Բայցևայնպես, 2009 թվականի դեկտեմբերի 22-ին Սուդանի խորհրդարանն ընդունեց հատուկ օրենք, որով սահմանվեց 2011 թվականին նախատեսված հանրաքվեի անցկացման կարգը: Իսկ մի քանի ամիս անց, 2010 թվականի մայիսի 27-ին, Սուդանի նախագահ Օմար ալ Բաշիրը, ով միջազգային հանրության հետ խնդիրներ ունի Սուդանի մեկ այլ հատվածում` Դարֆուրում ստեղծված հումանիտար աղետի առնչությամբ, իր հերթական երդմանակալության արարողության ժամանակ հայտարարեց, որ Հարավային Սուդանի հանրաքվեն կանցկացվի խաղաղության պայմանագրով նախատեսված ժամկետներում:

Չնայած այս հավաստիացումներին` անգամ հանրաքվեի նախօրեին միջազգային հանրության կասկածները դեռ չէին փարատվել: «Միջազգային հանրությունը վճռական է տրամադրված, որպեսզի Սուդանում բոլոր կողմերն իրականացնեն իրենց ստաձնած պարտավորությունները: Մենք գիտենք, որ այնտեղ կան մարդիկ, ովքեր կփորձեն խափանել քվեարկությունը: Բոլոր կողմերը պետք է ձեռնպահ մնան սադրիչ հռետորաբանությունից ու գործողություններից»,- հունվարի 9-ի իր հոդվածում զգուշացրել էր Բարաք Օբաման:

Ընդհանրապես, ԱՄՆ նախագահի նման հոգատարությունը սուդանյան հանրաքվեի նկատմամբ բավականին ուշագրավ է: Իհարկե, միջազգային հանրությունը երբեք անուշադրության չի մատնել այս կամ այն տարածաշրջանում տեղի ունեցող առանցքային իրադարձությունները: Այս անգամ էլ, օրինակ, համապատասխան հայտարարություն են տարածել ԱՄՆ պետքարտուղար Հիլարի Քլինթոնը, Միացյալ Թագավորության արտգործնախարար Ուիլյամ Հեյգը, Նորվեգիայի արտգործնախարար Յոնաս Գար Ստյորեն և այլք: Բայց իր վերաբերմունքի արտահայտման այն ձևը, որ նախընտրեց ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբաման, հուշում է իրադարձությանը հատուկ կարևորություն տալու մասին: Ըստ էության, այդ կերպ Բարաք Օբաման հասկացնում է նման խնդիրների նկատմամբ իր ուշադրության ու սկզբունքային մոտեցումների մասին:

Իսկ բառապաշարը, որ կիրառում է ԱՄՆ նախագահն իր հոդվածում, այդ երկրի մոտեցումների մասին լուրջ դիտարկումներ անելու հնարավորություն է տալիս: Բարաք Օբամայի բնորոշմամբ` հանրաքվեի հաջող անցկացումը ժողովրդավարության ու արդարության ուղղությամբ Աֆրիկայի առաջընթացի վկայությունը կդառնա: Սա նշանակում է, որ ԱՄՆ վարչակազմը ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքի իրացման հնարավորությունը ժողովրդավարության հաստատման անհրաժեշտ պայման է դիտարկում: Թերագնահետլ այս մոտեցման արժեքը, կարծում ենք, չարժե: Մյուս կողմից` ուշագրավ է ժողովրդավարության և արդարության շաղկապումը:

Չենք կասկածում, որ առաջիկայում Բարաք Օբամայի նշված հոդվածին բազմաթիվ հղումներ կարվեն` աշխարհի տարբեր ծայրերում առկա հակամարտությունների ու ինքնորոշման իրավունքի իրացման հարցում ստեղծվող խոչընդոտների համատեքստում: Ակնհայտ է, որ Հարավային Սուդանի քվեարկությունը և դրա նկատմամբ միջազգային հանրության վերաբերմունքը որոշակիորեն նախադեպային են դառնալու: Եթե ընդհանւոր գնահատական տանք, խնդիրը հետևյալ հարթությունում է. 21-րդ դարում թիվ մեկ գերակայությունն աշխարհում մարդու իրավունքների պաշտպանությունն է, այդ թվում` նաև ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքը: Եվ ոչինչ ու ոչ ոք չպետք է խանգարի այդ իրավունքի իրացմանը:

Վերադառնալով Սուդան` պետք է արձանագրենք, որ միջազգային հանրությունը ջանքեր է գործադրել, որպեսզի իսկապես այդ իրավունքի իրացման հարցում որևէ խոչընդոտ չլինի: Ընդամենը մեկ օրինակ բերենք` հնարավորություն է ընձեռվել, որպեսզի Հարավային Սուդանի բնակչության մոտ 90 տոկոսը` անգրաճանաչ քաղաքացիները նույնպես, մասնակցեն քվեարկությանը: Նրանց համար պատրաստվել են հատուկ քվեաթերթիկներ, որոնց վրա պատկերված են նկարներ. ձեռքի բաց ափ` անկախության խորհրդանիշ, և ձեռքսեղմում` երկրի միասնականության խորհրդանիշ:

Ինչպես արդեն նշեցինք, հարավսուդանցիները նախընտրել են բաց ձեռքի ափը, և այդպիսով վերստին հաստատել, որ ոչինչ այս աշխարհում մշտական չէ, այդ թվում` պետական սահմանները: Ի հեճուկս դրանց անխախտելիության մասին պնդումների` սահմանները, իրականում, փոփոխվելու հակում ունեն` միայն թե այդ բանը պետք է արվի ժողովրդավարական ու արդարացի կանոններով: