Ձեր վստահելի աղբյուրը

ՀՀ ՊՆ Տեղեկատվության և հասարակության հետ կապերի Վարչության «Զինուժ» հաղորդաշարի «Գորդյան հանգույց» խորագրի ներքո, ռազմական փորձագետ Դավիթ Ջամալյանը ներկայացրել է Ադրբեջանի իշխանությունների կողմից Արցախյան պատերազմի ընթացքում ներգրավված վարձկանների թեման:

Դրանում մասնավորապես նշվում է. «Վերջերս Բաքվում փորձում են նորացնել իրենց քարոզչական ռեպերտուարը: Ահա թե ինչ է հայտարարում «ահաբեկչության հարցերով փորձագետ» ներկայացող Քյամիլ Սալիմովը. «Ինչպես հայտնի է լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության սկզբին հայ ագրեսորները կռվել են Ադրբեջանի դեմ կողք-կողքի` աֆրիկացի և ռուս վարձկանների հետ»: Այս օրերին Լիբիայում Մուհամմար Կադդաֆին փորձում է պատժել իր դեմ ելած ապստամբներին աֆրիկացի վարձկանների միջոցով: Վերջինիս հանդեպ միջազգային հանրության վերաբերմունքը կտրուկ բացասական է: Եվ ահա Բաքուն Հայաստանին մեղադրում է մի բանում, ինչն այսօր անում է Կադդաֆին և ինչը հակակրելի է քաղաքակիրթ աշխարհի համար: Այս կերպ Բաքվում հույս ունեն վարկաբեկել Արցախի ազատագրման համար հայության մղած պայքարը:
Մինչդեռ պատերազմում բեկում մտցնելու նպատակով Ադրբեջանի ղեկավարները օգնություն ստանալու ակնկալիքով բանակցել են Ուկրաինայի, Պակիստանի, Աֆղանստանի, Թուրքիայի իշխանությունների, և անգամ ինքնահռչակ Իչկերիայի առաջնորդների հետ: Բացառությամբ Ուկրաինայի բոլոր մյուս երկրները Ադրբեջանին ռազմական և դիվանագիտական աջակցություն են ցուցաբերել պաշտոնապես: Ադրբեջանական բանակի կազմում մեր դեմ կռվել են նրանք, ում այսօր միջազգային հանրությունը որակում է որպես միջազգային ահաբեկիչներ:

«Հեյդար Ալիևի օրոք Արցախի Հանրապետության դեմ ագրեսիային մասնակցելու նպատակով Աֆղանստանից Ադրբեջան են տեղափոխվել Գուլբեդդին Հեքմատիարի գլխավորած «Հիզբ-ի-Իսլամի» ահաբեկչական կազմակերպությանն անդամակցող ավելի քան 3200 աֆղան մոջահեդներ: Խոսքն այն նույն Հեքմատիարի մասին է, ով 2007-ի սկզբին հայտարարեց Պակիստանի հեռուստատեսությանը, թե հենց իր գրոհայիններն են 2001-ին փրկել Ուսամա Բեն Լադենին և նրա օգնական Այման ազ-Զավախիրիյին ամերիկյան զորքերից»: (Լևոն Մելիք-Շահնազարյան, Voskanapat.info, 20.03. 2010):
Աֆղանստանը Ադրբեջանին ռազմական օգնություն է ցուցաբերել միջպետական պայմանավորվածության արդյունքում: «1993 թվականի հուլիսին Աֆղանստանի մայրաքաղաք Քաբուլ է ժամանում Ադրբեջանի ներքին գործերի փոխնախարար Ռոֆշան Ջավադովը, որը հանդիպում է Աֆղանստանի վարչապետ, «Հիզբ-ի-Իսլամի» կուսակցության առաջնորդ Գուլբեդդին Հեքմատիարի հետ` աֆղան գրոհայիններ Ադրբեջան տեղափոխելու խնդրի շուրջ բանակցելու նպատակով»: (Հայկ Դեմոյան, «Թուրքիան և ղարաբաղյան կոնֆլիկտը», Երևան, 2006):

Ադրբեջանական փաստաթղթերում աֆղան վարձկանները հիշատակվում են որպես «հատուկ կոնտինգետ»: Սկսած 1993-ի օգոստոսից նրանք մասնակցել են արցախյան ռազմաճակատի հարավ-արևելյան ուղղությամբ մղվող մարտերին: Հատկանշական է, որ նախագահ Հեյդար Ալիևը աֆղան վարձկաններին օգտագործել է նաև իր բանակի բարոյալքված անձնակազմին սաստելու նպատակով.«Արցախյան ազատագրական պատերազմի տարիներին գերի ընկած աֆղան վարձկանները միաձայն պնդում էին, որ բացի առաջին գծում մարտերին մասնակցելուց, նրանք օգտագործվել են նաև որպես արգելակող ջոկատներ: Վարձված աֆղան մոջահեդների ջոկատները տեղակայվում էին ադրբեջանական ստորաբաժանումների թիկունքում և ստանում հստակ հրաման. կրակել նահանջող ադրբեջանցի զինվորների վրա (Լևոն Մելիք-Շահնազարյան, Voskanapat.info):
1993-ին` Հեյդար Ալիևի իշխանության գալուց հետո ընդհուպ մինչև հրադադարի կնքումը ադրբեջանական կողմի զոհերի թիվը մոտեցավ 25000-ին: Երկրում իր իշխանության դեմ դժգոհությունները մեղմելու համար Հեյդար Ալիևի հրամանով սպանված ադրբեջանցի զինվորականներին թաղում էին հենց ռազմաճակատին հարակից տարածքներում. թաղում էին զանգվածաբար` ընդհանուր փոսի մեջ, էքսկավատորների միջոցով (Տես` www.Voskanapat.info): Այդպես են թաղվել նաև աֆղանների կողմից սպանված բազմաթիվ ադրբեջանցի դասալիքներ:
Մասնագետների դիտարկմամբ Աֆղանստանը բնակեցնող փուշտունական ցեղերի մոտ վարձկանությունը համարվում է պատվաբեր զբաղմունք: Ցեղի տարեցների որոշմամբ ցեղակիցները կարող են կռվել ցանկացածի կողմից, ով կդիմի օգնության խնդրանքով կամ կվճարի ռազմական օգնության դիմաց:
Փուշտունական ցեղերի մոտ դարերի ընթացքում ձևավորվել է յուրահատուկ պատվո վարքականոն` «Փուշթունվալայ»-ը, որը որոշակի նորմեր է պարտադրում մոջահեդին: Խնդրի հայ հետազոտող Հայկ Քոթանջյանը թվարկում է այդ նորմերը. «մեջքով դեպի թշնամին չշրջվել, սպանվածներին մարտադաշտում չթողնել, թույլ չտալ, որպեսզի նրանք ընկնեն թշնամիների ձեռքը և ենթարկվեն ծանակումների, անմիջապես առաջին օգնություն ցույց տալ վիրավորներին և նրանց դուրս բերել կրակի տակից, ղեկավարներին` տեղում գնդակահարել ամեն մեկին, ով կփախչի մարտադաշտից» (Հայկ Քոթանջյան, «Անվտանգության քաղաքագիտական պրոբլեմներ», Երևան, 2009):

Յուրայինների հանդեպ նման առաքինի պահվածքը փուշտունների մոտ զուգորդվում է հակառակորդի հանդեպ սադիզմի հասնող դաժանությամբ: Փուշտունների մոտ հատուկ սխրանք է համարվում թշնամու դիակն անարգելը: Սա ինքնահաստատման պարզունակ միջոց է, որով մոջահեդն ընդգծում է իր հաղթանակը պարտված թշնամու հանդեպ: Նման սադիզմը վկայում է թերարժեքության մասին: «Նման մարդկանց մոտ միշտ առկա է թերահավատություն սեփական հնարավորությունների հանդեպ: Նրանց թվում է, թե իրենք իրենցից ոչինչ չեն ներկայացնում: Բռնության միջոցով այսպիսի մարդիկ փորձում են համոզել իրենք իրենց և այլոց, որ իրենք մեծություններ են, կարևոր, նշանակալի, անվախ մարդիկ»: (Ալբերտ Նալչաջյան, «Մարդկային ագրեսիվությունը», Մոսկվա, 2007):

Իհարկե աֆղան մոջահեդներն անհամեմատ ավելի լավ էին կռվում, քան ադրբեջանցիները: Այդուհանդերձ նրանց մասնակցությունը հաղթանակ չբերեց ադրբեջանցիներին այն պարզ պատճառով, որ նրանք կռվում էին օտար հողում: Սեփական հողի վրա աֆղաններն իսկապես անպարտելի են և ահա թե ինչու: «Ցանկացած քիշլաքում, յուրաքանչյուր ցեղ, կլան ունի իր աշխարհազորը, որը կոչվում է Լաշքարա: Լաշքարայում կարող է ընդգրկվել մի քանի տասնյակից մինչը մի քանի հազար մարդ: Դարավոր սովորույթի համաձայն զոհված մարտիկի տեղը պետք է զբաղեցնի որդին, եղբայրը, ցանկացած այլ հարազատ կամ ցեղակից: Այդ է պատճառը, որ լաշքարայի դեմ պատերազմը ցանկացած կանոնավոր բանակի համար անհեռանկարային է, եթե իհարկե խնդիր չի դրված հաղթել ամեն գնով: Անգամ չնչին արյունահեղությունն այստեղ առաջացնում է շղթայական ռեակցիա: Նրանք, ովքեր դեռ երեկ ներգրավված չէին պայքարում` հետևելով արյան վրեժի կանոններին` զենք են վերցնում: Արդյունքում դիմադրությունը գնալով ահագնանում է՚: Ելենա Սենյավսկայա, Պատերազմի հոգեբանությունը 20-րդ դարում, Մոսկվա, 1999:
Աֆղան մոջահեդներին Արցախում պակասում էր ահա այդ շղթայական ռեակցիան. հոգեբանական առավելությունն այստեղ իրենց կողմը չէր:

Արցախում իրենց ուժերն են չափել նաև չեչեն գրոհայինները: Հայտնի է, որ 1993-ին չեչենական ջոկատը Շամիլ Բասաևի գլխավորությամբ մասնակցել է Կարմիրավանի և Աղդամի շուրջ մղվող մարտերին: Հատկանշական է սակայն, որ Բասաևի ջոկատն ի զորու չեղավ կանխել հայկական ուժերի կողմից Աղդամի ռազմահենակետի ոչնչացումը: Բասաևն իր ջոկատով Արցախից հեռացել է 1994-ի փետրվարին. հեռացել է տալով 188 զոհ»: